Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі

-апта бойынша орындалатын тапсырмалар: 03.04. – 08.04. 2023ж

жүктеу 0,53 Mb. бет 23/33 Дата 05.10.2023 өлшемі 0,53 Mb. #43676

11-апта бойынша орындалатын тапсырмалар: 03.04. – 08.04. 2023ж. Сөйлеуді зерттеуге арналған әдістемелер Тіл арқылы ойымызды басқа біреулерге жеткізуді сөйлеу деп атаймыз. Сөйлеу– пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Сөйлеу жекеадамдардың арасында өзара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеупроцесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытып қана қоймай, соныменқатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибені меңгеруге де мүмкіндік алады.Тіл ғылымы мен психология пәнінің сабақтасқан буыны– психолингвистика ғылымыныңзерттейтін міселелері – тіл мен ойдың байланысын және өзіндік ерекшеліктерін тіл білімі,психология, логика, социология, тарих т.б ғылымдар тұрғысынан қарастыру, тіл мен сөйлеуәрекетінің және психикалық процестері мен өзектігі сияқты жайттар.Жаңа туылған балада дыбысқа ұқсас реакциялар (жылау, іңгәләу т.б ) байқалғанымен, бұларда дыбыстық сипат болмайды. Жеке дыбыстардың көрінуіүш айдан былай қарай байқалады. Мұны баланың уілденуінен (дауысты, дауыссыздыбыстардың қосылуынан пайда болатын рекциялар) жақсы көруге болады.Балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкестілінің дамуын психологиялықтұрғыдан қарастырып, ғылыми жүйеге келтірген – әйгілі мамандар Л.С Выготскиймен Щвейцария психологі Жан Пиаже.Мектепке дейінгі кезеңде бала тілінің қалыптасуына ересектер-дің дұрыс жәнемағыналы сөйлеуі үлкен әсер етеді. Өйткені бала-лар оларға үнемі еліктеп, өз бетіменсөз шығаруға талпына бастай-ды. Ол басқа балалардың, тіпті үлкендердің сөздеріндебайқалған қателіктерді көргіш келеді, яғни балалардың «тіл сезімі» күшті болады. Сөйлеуге дейінгі кезең. Бұл кезең баланың 2 айлығынан 11 айға дейін. Бала сөйлеуініңдамуы бірнешесатыдан тұрады 2. Баланың алғашқы тілінің шығу кезеңі11 айдан 1 жыл 7 айға дейінгі аралық.Бала тілдің граматтикасың меңгеребастайды. Бала тілінің шығуы оныңдүниетаным шеңберін кеңейтіп, сөйлеутілін дамытады. 3-4 жас Үш және төрт жастағы кезде балалардың тілінің жетілуі де шапшаң болады.Бұлжастағыбалалардыңүлкендерменде,құрбыларымен де қарым –қатынасқа түсуініңнегізгіқұралынаайналады.Үш-төрт жаста сөйлеу белсенділігі әлдеқайдакүшейе түседі. Үш жаста балалардың сөз қоры төрт жарым кезде балалардыңтілініңжетілуі де шапшаңбірдейін көбеюімүмкін. Бастауыш мектеп жасындағы балалардың белсенді сөздік қорын зерттеу әдістемесі. Бастауыш мектеп оқушыларының сауаттылығын арттырып, тілдерін дамыту жұмыстары әңгімеленген құнды еңбек – профессор Қ.Жұбановтың редакциясымен шыққан Бастауыш мектептегі қазақ тілінің әдісі деген кітап. Мұнда ана тілдің мақсаты дұрыс көрсетіле келіп, тіл ширату жұмысына мына сияқты талап қойылады: Бастауыш мектепті бітіріп шыққан бала ... оқығанын, есіткенін қысқаша түсінікті етіп жаза алатын болсын. Онан әрі тіл ширату жұмысының түрлері (сұрақтарға жауап беру, оқығанды айту, тақырып қою, суретті пайдалана отырып сөйлеу, т.б.) қысқаша түрде аталып өтеді. Ендігі бір көңіл аударатын еңбек – С.Жиенбаевтың Бастауыш мектепте кітап оқыту методикасы кітабы. 31 беттік бұл шағын еңбекте оқығанды балалардың қабылдауы оқу әдісіне байланысты екенін, әсіресе, мәнерлеп оқудың маңызын дұрыс көрсеткен. Оқығанды талдау (әңгімелесу, мазмұндама, қорытынды шығару) жұмыстарының түрлерін анықтай келіп, Салалы сөйлеуді үйрететін жұмыс – мазмұндау жұмысы екенін айтады. Кітапта мазмұндама мен шығарма жаздырудың орны былайша белгіленген: ... тіл дамыту жұмысы, оның ішінде жазба сөзге жаттықтыру жұмысы мектепте зор орын алады. Жазба сөзге жетілу үшін істелетін жұмыстың ең маңыздысы – мазмұндама, шығарма жаздыру. Кітапта оқулықтардағы бар суреттерді пайдалану, шығарманы талдау үлгілері, сөздік жүргізу сияқтылар да әңгімеленеді. Сондықтан бұл кітапты тіл дамыту жұмысын зерттегенде, басшылыққа алынатын құралдардың бірі деп есептейміз. Әрине, кітаптың көлемі шағын, әрі әңгімелеп отырған объектісі кітап оқыту әдістемесі болғандықтан, тіл дамыту жұмысының оқуға байланысты түрлері ғана сөз етілген, оның өзі де толық қамтылмаған. С.Жиенбаев – алғаш рет мектепте жүргізілетін тіл дамыту жұмысының ауызша, жазуша болып бөлінетін жігін ашып, оның әрқайсысына жататын жұмыс түрлерін, юұл жұмыстардағы ой жүйесі мен сөз қлоданудың мәнін көрсеткен әдісекер. Ауызша және жазбаша сөйлеудің ерекшеліктері. Тілдің функционалдық түрлерінің арасында сөйлеу тілі ерекше орын алады.Тілдесу әріптестерінің тікелей қатысуымен бейресми жағдайда өздігінен жүзеге асырылатын әдеби тілді таратушылардың әңгімесі болып табылады. Ауызекі сөйлеу барлық тілдік деңгейлерде елеулі ерекшеліктерге ие, сондықтан оны ерекше тілдік жүйе ретінде жиі қарастырады. Ауызекі сөйлеу тілінің тілдік ерекшеліктері грамматика мен сөздіктерде тіркелмеген болғандықтан, оны кодификацияланбаған тіл деп атайды. Ауызекі сөйлеу-бұл әдеби тілдің ерекше функционалдық түрі. Сөйлеу тілінің тілдік ерекшеліктері-бұл аулақ болу керек сөйлеу қателіктері. Осы жерден сөйлеу мәдениетіне қойылатын маңызды талаптар туындайды: ауызекі сөйлеу кезінде жазбаша түрде сөйлеуге ұмтылу керек емес, бірақ ауызекі сөйлеу қателіктері болуы мүмкін екенін есте сақтау керек, оларды ауызекі сөйлеу ерекшеліктерінен ажырату керек. «Ауызекі сөйлеу» тілінің функционалдық түрі тарихи түрде адамдардың әр түрлі өмірлік жағдайлардағы тілдік мінез-құлық ережелерінің ықпалымен, яғни адамдардың коммуникативтік өзара әрекет ету жағдайларының ықпалымен қалыптасты. Адам санасының феноменінің барлық нюанстары сөйлеу жанрларында, оны ұйымдастыру тәсілдерінде өз өрнегін табады. Сөйлеуші адам өзін жеке тұлға ретінде мәлімдейді және тек осы жағдайда ғана басқа адамдармен байланыс орнатуға болады. Табысты тілдік қарым-қатынас-бұл қарым-қатынас бастамашыларының коммуникативтік мақсатын жүзеге асыру және әңгімелесушілердің келісімге қол жеткізуі. Табысты қарым-қатынастың міндетті шарттары сұхбаттасушылардың қарым-қатынасқа қызығушылығы, адресат әлеміне деген көңіл-күй, сөйлеушінің коммуникативтік ойына ену қабілеті, әңгімелесушілердің жағдаяттық сөйлеу мінез-құлқының қатаң талаптарын орындау қабілеті, істің нақты жағдайын немесе «әлем суретін көрсету кезінде сөйлеушінің» шығармашылық жазбасын «шешу диалогтың «векторын» немесе полилогты болжау қабілеті болып табылады. Сондықтан тілдік қарым-қатынастың табыстылығының орталық ұғымы-грамматика мен сөздіктің ережелерін білуді, барлық мүмкін тәсілдермен мағынасын жеткізе алуды, сөйлеушінің ойымен қандай да бір тілдік фактінің үйлесімдігін байланыстыруға мүмкіндік беретін, тілдік мінез-құлықтың әлеуметтік-мәдени нормалары мен стереотиптерін білуді болжайтын тілдік құзыреттілік ұғымы. Жасөспірім жастағы балалардың сөйлеу ерекшеліктері. Мектеп жасындағы кезең (7-17 жас). Бұл кезеңде баланың сөйлеу тілі дамуының ерекшелігі - сөйлеу тілін саналы түрде игеруі. Балалар дыбыстық талдауды, грамматикалық ережелерді толығынан меңгереді. Сөйлеу тілінің жаңа түріне-жазбаша сөйлеу тіліне бастаушы роль беріледі.Сонымен, мектеп жасында баланың сөйлеу тілінің қайта құрылуы байқалады - тіл дыбыстарын қабылдап, ажыратудан бастап сөйлеу тілінің барлық құралдарын саналы түрде қолдануы.Әрине, әр кезең келесі кезеңге бір қалыпты ауысады. Баланың сөйлеу тілінің дамуы қалыпты және уақытынша өту үшін, оған жағымды жағдай болу керек: баланың соматикалық және психикалық денсаулығымықты болуы; ойлау қабілеті қалыпты; есту және көру қабілеті қалыпты; қоршаған сөйлеу ортасы дұрыс болуы керек.Шетел ғалымы П. Менюк сөйлеу тілінің дамуын өзгеше қарастыра отырып, оны 5 кезеңге бөледі:бірінші кезеңде (сөйлеу тілі шыққанға дейіннен былдырға дейін) айқай мен алғашқы вокализациясы бастапқы болады. Бұл кезеңде негізгі назар дауыс реакцияларының интонациялық сипатына аударылады. Баланың айқайына анасының жауабының маңыздылығы зор екенін ескереді. Сөйлеу тілі дамуының бірінші кезеңінде балалардың акустикалық тітіркендіргіштерді ажырату мүмкіндіктері байқалады.Екінші кезең – «былдыр кезеңі». Бұл кезде балада дыбыстық белсенділігі дамиды, өз айқайын бақылай бастайды, әрі қарай есту түйсігінің (есту анализаторы арқылы әр түрлі дыбыстарды қабылдап, ажыратып, бойға сіңіру процесі) дифференциациясы байқалады.Үшінші кезең-бір сөздік деңгейде қарым- қатынасқа түсу. Осы бастан баланың сөйлеу тілінің нақты дамуы басталады. Сөйлеу тілін қабылдауында да, сөйлеуінде де сапалы өзгерістер байқалады. Балада айтылған сөздің ұзақтылығын байқай алатын мүмкіншілік туады. Моторлы және сенсорлы сөйлеу тіл арасында алғашқы рет өзара байланысы пайда болады.Төртінші кезең – екі сөздік деңгейде қарым-қатынасқа түсу. Бұл синтаксистің дамуының бастауыш кезеңі. Сөйлеу тілінің грамматикалық категорияларын меңгеруі бесінші кезеңде басталады. жүктеу 0,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз