Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Орталық Қазақстан академиясы

Жоспар:

2. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері.

3. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері.

4. А. Байтұрсыновтың пікірлері.

А.Байтұрсынұлы жасаған сөйлем мүшелері терминдерін мағыналық жағынан талдау. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері және олардың сөйлемнің қызметін атқаруын ұғындыру жолдары. Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері және А.Байтұрсынұлының осыны жайылма сөйлеммен байланыстыра оқытуды ұсыну себебін анықтау. Сөйлем жасалуындағы сөйлем мүшелерінің орын тәртібінің, комбинаторлық ауысудың атқаратын мағыналық қызметін талдау әдістемесі. Сөйлем мүшелері – құрылымдық –семантикалық жағынан сөйлемнің дербес бөлшектерін құрайтын толық мағыналы сөздер мен сөз тіркестері болып табылады. Сөйлем мүшелері жасалу құрылысына қарай дара және күрделі болып келіп, белгілі бір сұраққа жауап береді. Сөйлем мүшелерінің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері болады. Жалаң сөйлем бастауыш пен баяндауыштың қатынасы арқылы жасалып, тұрлаулы мүшелер құрайды. А. Байтұрсынұлы бас мүше (бастауыш) және баяншы мүше (баяндауыш) деп атаған. Тұрлаусыз мүшелерді анықтауыш мүше, пысықтауыш мүше деп жіктеген. Қазірде қазақ білімінде сөйлем мүшелерінің жіктелуі осы негізде қалыптасты. Сөйлем мүшелерін жіктеуде басқа да көзқарастар болды. Жалпы алғанда белгілі бір сөз таптары белгілі бір сөйлем мүшесі болуға икем тұрады.

Әдебиеттер: 1-5, 6-10, 11-23, 24-27.