15
- мемлекетіміздің тәуелсіздігі мен егемендігін сақтау, еліміз бен жерімізді
ұрпақтан-ұрпаққа аманаттап отыру;
- ұлттың ұлт болып қалыптасуының негізгі белгісі ұлттық тіл, яғни, қазақ
тілін ұлтаралық тілдер мәртебесіне жеткізу;
- мемлекеттік тіл ретінде дамып, қалыптасуын жетілдіру әр азаматтың
міндеті болып табылуы қажет;
- мемлекеттік тіл, ресми және республикада тұратын басқа халықтардың
тіліне деген құрмет;
- ұлтттық тарихи және мәдени мұраларға деген сүйіспеншілік пен құрмет;
- ұлттық экономикалық даму процесіне өз үлесін қосу;
- табиғатты қорғау және экологиялық мәдениетті қалыптастыру;
- әлемдік техникалық прогрестің алдыңғы қатарынан көріну, Қазақстанның
әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясына
сәйкес кәсіби мамандар қалыптастыруға жағдай жасау, т.б. қамтылады.
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕНІ
ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Қоғамның жаңа әлеуметтiк даму жағдайында мектепке дейінгі ұйымдарда
патриоттық тәрбие беру барысында стратегиялық және тактикалық жағдайларды
iске асыруда алдымызға қойған негiзгi талаптарды шешу көзделді:
- патриоттық тәрбие беру үрдісінде ұлттық және жалпыадамзаттық
құндылықтарды өзара байланыстыра отырып, тұлғаның бойындағы патриоттық
құндылықтарды қалыптастыру;
- жүйелі-ұйымдастыру – балабақша, мектеп, отбасы және әлеуметтiк ортаны
өзара сабақтастыра отырып, мақсатты түрде оқушыларға патриоттық тәрбие
беруді ұйымдастыру;
- оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін ескере отырып, патриоттық
тәрбие берудің мазмұнын, формалары мен әдістерін нақты пайдалана білу;
- аймақтық ерекшеліктерді ескеру, туған елге, жерге, ауылға, қалаға, т.б.
сүйіспеншілігі арқылы, ұлттық және Қазақстандық, жалпыадамзаттық
патриотизмді қалыптастыру;
- кешенді ықпал ету арқылы ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан патриоттық,
әлеуметтік құндылықтарды, тәжірибелерді жүйелі түрде пайдалану.
Патриотизмнiң қалыптасуының тарихи алғышарттарына ғылыми талдау
жасау барысында балаларға патриоттық тәрбие берудің әдiснамалық негiзiн
тұлғалық, іс-әрекеттік, әлеуметтік, аксиологиялық, мәдениеттану, өркениеттiк,
жүйелiлiк тұғырларын саралай отырып, бүгінгі оқушы-жастарды тәрбиелеудің
тұжырымдамасы теориялық тұрғыда негізделді (Кесте 4).
Әдіснамалық
тұғырлар
Тұлғаның бойындағы патриоттық құндылықтарды
қалыптастыру жүйесі
Танымдық
(В.И.Загвязинский,
Г.Қ.Нұрғалиева, т.б.)
Жалпыадамзаттық құндылықтар. Ұлттық құндылықтар. “Адам-
Қоғам-Табиғат“ жүйесіндегі құндылықтар. Жаңа әлеуметтік
16
қауымдастықты түсіну және қабылдау. Тұлға – қоғамда және
қоғамдық дамудағы негізгі құндылық.
Мәдениеттану
(М.Н.Скаткин,
И.Я.Лернер,
В.В.Краевский,
А.Сейдімбек,
Ж.Наурызбай, т.б.)
Тұлғаны жалпыадамзаттық мәдениетті меңгеруге бейімдеу.
Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлттық мәдениеттің жиынтығының
тұлға бойында көрініс беруі. Мәдениет аясында жеке тұлғаның
өзін-өзі іске асыруы.
Өркениеттiк
(Г.Б.Корнетов, т.б)
Жалпыадамзаттық мәдениет пен құндылықтарды тұлға бойына
менгертуге ықпал ету. Ұлттық және жалпыадамзаттық
құндылықтарды кіріктіру арқылы жалпыадамзаттық патриоттық
құндылықтар жүйесін қалыптастыруға бейімдеу.
Жүйелілік
(С.А.Смирнов,
Г.А.Уманов,
Т.С.Сабыров,т.б.)
Ақиқатты жүйелілік тұрғыдан қабылдау. Ұлттық, қазақ,
қазақстандық, жалпыадамзаттық патриоттық құндылықтар жүйесі
тұрғысынан іске асыруға бағыттау.
Тұлғалық
(Л.С.Выготский,
С.Л.Рубинштейн,
А.А.Бейсенбаева,
Ж.И.Намазбаева, т.б.)
Тұлғаны құндылық ретінде қабылдау.
Тұлғаның субъектілік тәжірибесінің ерекшілігі (даралығы).
Тұлғаның әлеуеті мен мәндік күшін ашуға бағыттау.
Тұлғаның қатынастар жүйесі мен бағдарының өзара әрекеттесуі.
Іс-әрекеттік
(С.А.Смирнов,
Ж.А.Қараев, т.б.)
Объектінің біртұтастығын және оның тетіктерін ашуға бағыттау.
Алдына мақсат қоя білу, іс-әрекетін жоспарлау, бақылау, баға беру.
Әлеуметтік
(А.М.Новиков,
А.В.Мудрик,
В.А.Сластенин,
З.У.Кенесарина, т.б.)
Тұлға тәрбиесі - әлеуметтендіру үрдісі. Тұлғаның дамуына ықпал
ететін әлеуметтік орта мен тәрбиелік кеңістікті орнықтыру.
Әлеуметтік қарым-қатынас негізінде тұлғаның патриоттық
құндылығын қалыптастыруға бағыттау.
4-кесте – Балаларға патриоттық тәрбие беру мәселесін зерттеуге қажетті
әдіснамалық тұғырлар
Балаларға патриоттық тәрбие беру мәселесін зерттеуге қажетті әдіснамалық
тұғырларға төмендегідей талдау жасалынды.
Танымдық әдіснамалық тұғырлар – тәрбиеленіп отырған ортаның, ұлттың,
қоғамның, мемлекеттің, аймақтың мәдениетін баланың қолдана алуы.
Бала – отбасының жеміс берер гүлі, алтын тіреу діңгегі болғандықтан да,
тәрбиенің негізі осы кішкентай нәресте кезден басталуы керек. Ұлттық тәрбие
бесіктен басталады. Отбасындағы ата мен әженің, әке мен шешенің, апа-
қарындас, аға-інінің бір-бірімен күнделікті өмірдегі қарым-қатынасы, мінез-
құлқы – ұлттық тәрбиенің бастау бұлағы. Этностық тәрбие – жеке тұлғаның
этноәлеуметтік рольдер жүйесін игеруін мақсатты түрде реттеу.
Балалардың мәденилік принципінің мәні бала тәрбиеленіп отырған
ортаның, ұлттың, қоғамның, мемлекеттің, аймақтың мәдениетін қолдана алуы.
Н.Б.Крылова бойынша мәденилік принцип – метапринцип, тәрбие мен білім
беру, бір жағынан, мәдениеттің ерекшеліктері мен талаптары бірқалыпты болса,
екінші жағынан, әлеуметтік қайта құруға қабілетті, яғни тек қана оның
нормалары мен құндылықтарын тасымалдаушы ғана емес, жаңа мәдени
формаларды ұйымдастырушы. Тәрбие мен білім берудің қабілеттілігі -
