25
қалыпты дамушы балаға қатысты қолданылуы мүмкін. Әрбір ертегінің мазмұнына баға
беру, бағалау, мұқият талдау, қорытында жасау керек. Әрбір ертегі баланың жасына,
қажетілігіне және мүмкіндіктеріне сәйкес келуі керек. Ертегілердің мазмұны және оны
талдауға арналған әдіснамалық әдістер қойылған міндеттерді толығымен шешуге тиіс.
Ең алғаш баланы ертегі түрімен таныстыру керек.
Ертегі терапиясының пайдалы тұстары:
-
Проблемалы жағдайдан шығуға көмектеседі (ата – аналармен,
құрдастармен қарым – қатынасқа күрделілік);
-
Баланың өзі туралы және қоршаған әлем туралы таныстырады;
-
Баланың ішкі әлемін рухани және адамгершілік құндылықтарымен
байытады;
-
Сөйлеудің дамуы мен сөдердің шығуын түзетеді;
-
Психофизикалық және эмоционалдық дамуын ынталандырады.
Ертегі терапиясының мәні – баланың немесе мектепке дейінгі баланың алднда
туындаған қиындықтарды көрсетін ертегі жасайтыны, содан кейін оларды шешу
жолдарын табу болып табылады. Ертегі терапиясында мектепке дейінгі балаларға
арналған ертегілердің үлгілері:
-
Халықтық немесе өнер ертегі – рухани – адамгершілік тәрбиені
қамтамасыз етеді, өзара көмектесу сезімін, эмпатияны, міндеттерді, қайырымдылықты
және т.б;
-
Оқыту немесе дамыту ертегі – баланың қоршаған кеңістік туралы білімін,
әртүрлі өмірлік жағдайлардағы мінез – құлық ережелерін кеңейтеді;
-
Диагносикалық ертегі – баланың табиғатын анықтауға көмектеседі және
оның әлемге деген көзқарасын көрсетеді;
-
Психологиялық ертегі – кейіпкермен бірге өз қорқыныштарын,
сәтсіздіктерін жеңуді үйренеді және оның қабілеттеріне деген сенімділікке ие болады.
Ертегі терапиясында пайдаланылатын мектепке дейнігі балаларға арналған
ертегідегі көпеген дайын мысалдар бар. Бірақ ең үлкен нәиже ата – ана жазған
ертегілерді береді.Терапевтік ертегі схемасы:
-
Кейіпкерді таңдау (балаға ұқсас);
-
Кейіпкердің өмірінің сипаттамасы;
-
Кейіпкерді қиын жағдайға қою (баланың проблемасына ұқсас);
-
Кейіпкерді іздейді жйне шығу жолын іздейді.
Ертегілерді оқуды жалғасыра беру керек. Оқып отырған адамға ілесу арқылы
балада дыбыс қалыптасады. Ертегі терапиясында бірлескен қызықты жұмыс әдістерінің
көп болғаны жөн.Ертегілермен жұмыс істеу нұсқалары:
-
Өтінім үрінде ертегілерді бейнелеу, соқыр ету немесе көрсету;
-
Ертегінің мотивтері бойынша өз қолдарымен қуыршақ жасау (бір
жағынан ұсақ моториканы даыту арқылы тілді шығару);
-
Үстел театры түрінде ертегінің қойылымын қою (балаға барнша түсінікті
болу үшін).
Балалардың ертегі терапиясын ұйымдастыру жөніндегі кеңестер:
-
Ертегілерді қарапайым оқу – терапия емес, ертегіні саралап, қорытынды
дұрыс жасалуы керек;
-
Ертегіні көбінесе мысалмен түсіндіру керек;
-
Ертегінің мазмұны балаға түсінікті болуы керек.
Ертегі терапиясының кезеңдері:
26
1.
Ұйымдастыру сәт. Негізінен, осы сахнаны келесі сахнада сүйемелдеймін:
«Бүгін біз бір әдемі, сиқырлы дыбысты қалай үйренеміз, ол біраз уақыт өткен соң, енді
біз тілге құлақ асуымыз керек».
2.
Артикуляциялық гимнастика. Сөйлеу терапиясын ертегі түрінде өткізу.
3.
Оқшауланған дыбыста жұмыс істеу. Дыбыс, дыбыстық сипаттамалары
артикулярлық және акустикалық сипаттамалармен сөйлеу, сөйлеудің прозоцистік
компоненттерін дамыту. Осы сатыда біз баламен зерттелетін дыбыстарды айтқан кезде
артикуляциялық аппараттың әдісін анықтаймыз. Зерттелген дыбыс сияқты қандай
дыбыстарды анықтаңыз.
4.
«Негізгі ертегіге кіру» рәсімі. Сиқырлы елге кіру - рәсім. Ертегілер еліне
кіру рәсімі «Ертегілерді ұнатасыз ба?» Деген сұрақтармен бірге жүреді. Бүгін мен
ертегідегі сиқырлы жерге сапарға баруды ұсынамыз, мұнда ертегідегі басшылықпен
кездесеміз.
5.
Қайталау. Бұл кезеңде баладан ертегіден қандай көрініс бейнеленгенін
сұрау. Негізгі ситуацияны анықтау.
6.
Кеңейту. Сессияның осы кезеңінде мен балаға зерттелген дыбысты
автоматтандыру туралы сөйлесу терапиясының ертегісін айтып беремін. Ертегілер
сюжетіне сәйкес келетін иллюстрацияларды, ойыншықтарды, қуыршақтарды көрсете
отырып, ертегілерге әңгімелейтін әңгімемді сүйемелдеймін. Ертегі жасау бойынша
жұмыстарда ертегі үш түрге бөлінеді:
1. Қабылдау (қолдауды тікелей көрнекі қабылдау негізінде). Сюжеттік суреттер
сериясы, суреттер туралы, тақырыптық суреттер немесе тақырыптар бойынша
қарапайым пейзаждық суреттер бойынша ертегілер. 2. Идеяға сәйкес (олар баланың
жеке тәжірибесіне негізделген, яғни, бұрынғы қабылдаулар).
3. Қиялға сай (бұл балалық шақтың қиялының нәтижесі болып табылатын қиял-
ғажайып ертегі). Бұл мүмкін: ұсынылған сюжетте, белгілі бір тақырыпта, таныс батыр
туралы, аты-жөні, референс схемалары бойынша ертегін жасау.
Қорытындылай келе, тіл кемістігін алдын алуда ертегі терапиясының алатын
орны ерекше. Ертегі терапиясын қолдану арқылы біз баланың танымдық,
шығармашылық қабілеттерін дамыта аламыз. Логопед, тәрбиеші және ата – ананың
бірлескен жұмыс нәтижесі арқылы біз кемістікті ерте анықтап, ерте жастан тәрбиелік
түзету жұмыстарын жүргізе аламыз. Ертегі айту оны түсіндіру барысында логопедтер
мен тәрбиешілер және ата – аналарға біліктілік аса қажетті қабілеттілік болып
саналады. Балаға түсіндіре білу, әр дыбыстың айтылуында дыбыстарды айта білу және
екпінді дұрыс қою арқылы баланы сөйлеуге машықтандыруымыз керек. Әр ертегі
жанрында әр түрлі көңіл – күй немесе жағдаяттарды балаларға бейнелеу арқылы
балаларды дүнені, яғни қоршаған әлемді тануға жетелейміз. Қазіргі таңдағы осындай
әдістерді қолдану арқылы әртүрлі дәрежедегі балаларға түзету жұмсытарын жүргізуге
мүмкіндік аламыз. «Дені сау ұрпақ – жарқын болашақ!» деген түйіндеме сөзіммен өз
мақаламды аяқтағым келеді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Выготский В.С. Баланың жас ерекшеліктері және кемтар бала психологиясы туралы таңдамалы
еңбектер. Алматы, 1999
2. Филичева,
Татьяна
Борисовна.Основы
логопедии:Учеб.пособие
для
пед.
ин-
тов/Т.Б.Филичева,Н.А.Чевелева,Г.В.Чиркина.-М.: Просвещение,1989.-221 с.:ил.-(Учеб. пособие
для пед. ин-тов)
3.
Луцкина Р.К. Обучение и воспитание аномальных детей в Казахстане. -Алма-Ата. - 1987.
4.
Байтурсынова А.А. К вопросу о развитии научных исследований в специальном образовании
РК. // вестник КазНПУ имени Абая. Серия "Специальная педагогика". 2004. - 2 (5).
5. Шужебаева А.И. Психолого-педагогические исследования трудностей в общении детей в
условиях семейного воспитания. Автореф. канд. дис. Алматы, 2004
Достарыңызбен бөлісу: |
