Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі м. Қозыбаев атындағы

117 
 
149,7 млрд теңге қаржы қарастырылған және ол жыл сайын кемінде 15%-ға артып келе 
жатыр. Әрине отбасылық саясаттан бөлек отбасылық құндылықтар деген бар. Өкінішке 
қарай,  қазіргі  қазақ,  қоғамында  отбасы  құндылықтары  құлдырауға  ұшырап  бара 
жатқаны  ащы  да  болса  ақиқат.  Бұған  дәлел  ретінде  неке  құрған  жас  отбасылардың 
арасындағы  ажырасудың  кейінгі  жылдары  аса  қауіпті  деңгейге  жеткенін  айтсақ  та 
жеткілікті.  Статистикалық  көрсеткіш  бойынша  Қазақстанда  неке  құрған  әр  үш 
отбасының  біреуі  ажырасады  екен.  Мысалы,  2016  жылғы  ресми  мәліметтерге 
қарағанда, қалалық жерлердегі  ажырасу деңгейі   40 пайыз болса, ауылдық  жерлердегі 
ажырасу деңгейі 27 пайызға жеткен. Ажырасулардың 40%-ы алғашқы бес жылда орын 
алатындығы да ойландырады. Соңғы бес жылда еліміздегі тіркелген некенің саны аза-
йып, ажырасулардың саны көбейген.  Ажырасулардың кесірінен республика бойынша 
толық  емес  отбасыларда  тәрбиеленіп  жатқан  балалар  саны  жылына  40  000-нан  асып 
отыр.  Бұл  жай  ғана  жалаң  цифрлар  емес,  қазіргі  қоғамдық  дерттің 
көрсеткіші.қоғамында отбасы құндылықтары құлдырауға ұшырап бара жатқаны ащы да 
болса ақиқат [1]. 
        Толық емес отбасы – бір немесе бірнеше кәмелетке толмаған балалары бар бір ғана 
ата-анадан  тұратын  жақын  туысқандар  тобы.  Толық  емес  отбасылар  түрлі  себептер 
салдарынан  пайда  болады:  некеден  тыс  баланың  туылуы,  ата-анасының  біреуінің 
қайтыс болуы, некені бұзу немесе ата-аналардың бөлек тұруы; сәйкесінше толық емес 
отбасылардың  негізгі  түрлері  көрініс табады:  некесіз,  жетім  қалған, ажырасқан,  тарап 
кеткен.  Сондай-ақ,  әкелік  және  аналық  отбасыларын  да  бөліп  қарап  жатады. 
Соңғылары  толық  емес  отбасылардың  басым  бөлігін  құрайды.  Аналық  отбасылардың 
көп  болғандығына  қарамастан,  қазірде  жалғыз  басты  әкелердің  саны  да  артып  келеді. 
Мысалыға,  Петропавл  қаласында  жалғыз  басты  әкелер  клубы  жұмыс  жасайды. 
Сонымен қатар, қамқоршылардың біреуінің балаларды асырап алу үрдісі байқалады [2]. 
Толық  емес  отбасылардағы  әлеуметтік  мәселелердің  себебі,  ең  алдымен,  кедейлік, 
себебі  отбасында  тек  бір  еңбек  кірісі  бар  (кейде  еңбек  ақысы  жоқ,  ал  отбасылар 
жұмыссыздық  бойынша  жәрдемақылар  немесе  балалар  жәрдемақысы  бойынша  өмір 
сүруге  мәжбүр  болады).  Әйелдің  табысы  әдетте  баланың  күтіміне  байланысты 
міндеттердің  орындалуымен  туындаған  әлеуметтік  баспалдақта  артта  қалуына 
байланысты  адамның  табысынан  айтарлықтай  төмен.  Алименттен  алынатын  табыс, 
егер  балалардың  оларға  құқығы  бар  және  оларды  алуға  құқығы  бар  болса,  әдетте, 
оларды ұстауға жұмсалған шығындардың жартысынан аспайды. Бұл, ең алдымен, ата-
анасының  ажырасқаннан  кейін  балаларға  ұшырауы  мүмкін  қорлау,  депрессия  және 
кемсітушілік сезімі. Жиі балалар отбасының бұзылуына өздерін кінәлайды. Екіншіден, 
балалардың  алдындағы  кінәсінің  сезімі  әйелдерде  жиі  кездеседі  (өйткені  көбінесе 
толық  емес  отбасылар  балаларды  тәрбиелеп  отырған  анасы),  бұл  олардың  гипер-
қамқорлығының себебі болып табылады 
 
[3]. 
        Балалардың өмір сүру деңгейін төмен отбасылардың балаларымен салыстырғанда 
азайтуға  жол  бермеу  үшін,  анасы  өзіне  көп  жұмыс  істейтін  жүктемені  алады,  бірақ 
жұмыспен  қамтылудың  арқасында  ол  өз  кезегінде  оларға  уақыт  пен  көңіл  бөле 
алмайды.  Сондай-ақ,  бұрынғы  жұбайына  қатысты  отбасының  бұзылуына  кінәлі 
сезінеді, әйел балаларын қатыгездікпен көрсететін қылмысқа жиі кездеседі. Кез-келген 
толық емес отбасында қолайлы психологиялық ахуал жоқ [4].
 
Толық  емес  отбасымен  әлеуметтік  жұмыс  экономикалық,  құқықтық,  психологиялық, 
әлеуметтік  және  педагогикалық  аспектілерді  қамтиды  және  сондықтан  маманның  осы 
ғылымдардың негіздерін білуін және олардың технологияларын меңгеруін талап етеді.
 
        
Расында, толық емес анасы ғана бар отбасыларда пайда болатын мәселелер тізіміне 
көз жүгіртсек, мұнда әлеуметтік көмек өте қажет екендігіне көз жеткізуге болады. Осы 

118 
 
тұста  әлеуметтік  педагогты  тілге  тиек  етпесек  болмас.  Себебі  әлеуметтік  педагог 
оқушы жастар мен олардың отбасыларының құқықтарын әлеуметтік жағынан қорғауға 
көмек  бере  алады.  Баланы  әрқашан  қиын  жағдайдан  арашалап  алатын,  отбасындағы 
қиын жағдайларда балаға демеу болатын, қолдау көрсететін әлеуметтік педагог болып 
табылады.
 
Жалпы білім беру мекемесінде отбасымен әлеуметтік жұмыс мазмұны әрбір 
жеке  жағдайда  оның  кемшілігінің  түріне,  сондай-ақ  отбасы  жағдайының  жеке 
сипаттамаларына  байланысты.  Әлеуметтік  көмек  сипатына  қарай  жұмыс  жоспары  да 
құрылады, оның мазмұны мен практикалық көмек түрі анықталады
 
[5].
 
Әлеуметтік жұмыс бағыттарын жалпы білім беру мекемесіндегі толық емес отбасымен 
ажырата  аламыз.  Толық  емес  отбасының  әрбір  түрі  отбасылық  қатынастар  сипатына 
байланысты өз ерекшеліктері бар. Әрбір нақты жағдайда баланың дамуына жағымсыз 
факторлардың  ықпалын  кем  дегенде  ішінара  өтеу  үшін  толық  емес  отбасына  түрлі 
көмек  қажет.  Әлеуметтік  жұмыс  тек  толық  емес  отбасының  мәселелерін  шешуге  ғана 
емес,  отбасының  көптеген  әлеуметтік-маңызды  функцияларын  орындау  үшін  ішкі 
әлеуетті  қалпына  келтіруге  бағытталған.  Әлеуметтік  педагог  өз  жұмысын  жақсы 
атқарып,  оған  мұқтаж  адамдарға  көмек  көрсетуі  керек.  Кейде  ата-аналар  балалардың 
өздеріне  қарағанда  көбірек  көмекке  мұқтаж.  Балалар  білім  беру  жұмысының 
маңыздылығын, әдетте, өздері ата-анаға айналған кезде, көбінесе түсінеді. Болашақ ата-
ана өз өмірін қарым-қатынас пен білім берудің жақсы үлгісімен модельдеуін қалайды. 
        Қорыта  келе,  ажырасудың  бала  психологиясына  әсері  өте  ауыр  болатыны  сөзсіз. 
Ол  болашақ  тұлғаның  қалыптасуына  кедергі  келтіріп,  әрі  болашақта  сол  баланың 
отбасын  құруға  деген  қорқынышына  әкеп  соғуы  мүмкін.  Егер  баланың  санасын  таза 
кітапқа теңесек, оның авторы – ата-ана, редакторы – мұғалімдер мен психологтар және 
әлеуметтік  педагогтар,  көркемдеуші  редакторы  –  айналасындағы  достары  мен 
қатарластары.  Сондықтан  толық  емес  отбасындағы  балалардың  санының  азаюы  мен 
сапасының  жақсыруы  үшін,  тек  психологтар  емес  қоғам  болып  бірге  ат  салысуымыз, 
біздің  қазақ  бабаларымыздың  асыл  мұрасын  жалғастырушы  ұрпақ  ретіндегі 
парызымыз.  Отбасылық  өмірге  аяқ  басқан  ерлі-зайыптылар,  бір-  бірі  үшін  және 
болашақ  ұрпақ  үшін  жауапкершілігі  барын  сезініп,балаларына  үлгі-өнеге  көрсете 
отырып, отбасын өмірінің бар байлығы, құндылығы ретінде қабылдаса, болашақ ұрпақ 
та,  қоғам  да  жақсарады  деп  сенемін.  Әлемді  жақсы  жағына  өзгерткің  келе  ме,  онда 
өзіңнен баста! 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
       1 .https://egemen.kz/article/161153-otbasy-qundylyqtary-zhane-ulttyq-tarbie 
2.http://otbasym.kz/news/kultura/2018-03-07/scientist-serik 
3.Голод,  С. И. Состояние  и перспективы  развития  семьи.  Теоретико-типологический  анализ. 
Эмпирическое  обоснование  /  С. И. Голод,  А.  А.  Клепин. —  СПб.:  Филиал  института  социологии 
РАН,2007. —25с 
4.Гурко,  Т. А. Трансформация  института  современной  семьи  /  Т. А. Гурко  /  /  Социс. —  2005. — 
№ 10. —С.95–99. 
5.Ребёнок без отца/ Виринея // Народный женский журнал. — 2006. — № 10. — С. 24. 
http://bilimainasy.kz/?p=4221