371
Үшіншіден, көптеген компанияларда кадрлар немесе адами ресурстарды басқару
қызметінің бөлімшелері көбінесе кәсіпорындардағы жұмыскерлер санын жоспарлауға
үйренген.
Осы элементтердің барлығы командалық-администрациялық жүйеде қанағаттанарлық
рөл ойнайды. Бір уақытта персоналдарды басқару өндірісті, қаржы мен маркетингті
басқаруда бір қатарда тұрады.
Енді, қазіргі уақыттағы персоналдарды басқару жүйесі қалай құрылады?
Оны төрт деңгейде көрсетуге болады (Сурет 1).
Бірінші деңгейге (І) Компанияның персоналдарды басқару әдісі кіреді: персоналдарды
тарту әдісі (жинау, таңдау, адаптация), персоналды бағалау (аттестация), персоналдарды
дамыту (оқыту, карьераны жоспарлау, кадр резервін құру), персоналдарға сыйақы беру әдісі
( материалды және моральды стимулдау, әлеуметтік жеңілдік) және т.б. Қызметтің өсуі,
қызметкерлердің карьералық өсуі – ол персоналдарды стимулдау. Қызметкерлер бұл жерде
ауыр жұмыс сыйақымен марапатталатынын біледі.
Сурет 1: Персоналдарды басқару жүйесі
ІV
ІІІ
ІІ
І
Ұйым құрылымы – ол мақсатқа жету үшін техникалық, өндіріс және адам
компоненттерін қосатын арақатынас суреті.
Ұйымдастыру құрылымының түсінігінің қайнар көзі болып табылатындар:
объектілер (немесе элементтері);
байланыстары;
өкілділік;
деңгейлері.
Ұйымдастыру
құрылымының
элементтерін
-
бөлек
жұмысшылар,
бөлек
қызметкерлер және олардың топтары ретінде атайық, мысалы, бөлімшелер немесе басқарма,
немесе департамент және т.б. Жоғарыда аталған элементтер ұйымда өзара әрекеттеседі. Ол
әрекеттесуді не қамтамасыздандырады? Ұйым құрылымының элементтері арасында
байланыс қамтамасыздандырады. Ол байланысты қалай жүйелендіруге болады? Ол жүйені
былай жүйелендіреді, мысалы, қызметкерлерді немесе бөлімшелерді өкілділік дәрежелеріне
бөліп береді, бұл жерде біз орталықтандырылған және орталықтандырылмаған түрлі
дәрежелерді, қызметкерлерді немесе бөлімшелерді түрлі бақылау жүйесі туралы айтамыз,
бұл жерде біз көпдеңгейлі немесе жазық құрылымдар (деңгейлер) туралы әңгіме жүргізіледі
(сурет 4).
Ұйым мақсаты
Өндірістің қозғалысы
Дағдысы
Мотивациясы
Білімі
Таңдау
Бағалау
Дамыту
Сый беру
372
Сурет 4. 1. Ұйымдастыру құрылымы
Орталықтан- Орталықтан- Жазық Көпдеңгейлі
дырылған дырылмаған құрылым құрылым
Персоналды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымы – бұл персоналды
басқару жүйесі мен лауазымды тұлғалардың өзара байланысқан жиынтығы. Персоналды
басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын жасау келесі кезеңдерден тұрады:
персоналды басқару жүйесінің мақсатын қалыптастыру; басқару функциясының құрамын
анықтау; басқару функциясының құрамын қалыптастыру; ұйымдастырушылық құрылымның
кіші жүйелер құрамын қалыптастыру; барлық деңгейдегі бөлімшелердің мамандары мен
жетекшілердің құқықтары мен жауапкершіліктерін анықтау; кіші жүйелер арасында
байланыстарды бекіту; бөлімшелердің саны мен атқаратын функцияларының еңбек
сыйымдылығын есептеу; ұйымдастырушылық құрылымның кескін үйлесімін құру.
Персоналды басқару жүйесінің ұйымдастырушылық құрылымын құру процесіндегі
маңызды кезең – оның кіші жүйелерінің арасындағы байланыстарды қалыптастыру болып
табылады. Бұл жағдайда байланыстың түрі, оның маңызы, мерзімділігі, материалдық негізі
нақты белгіленуі қажет. Құрылымдық байланыстың төрт түрін бөліп көрсетуге болады:
сызықтық бағыну (тікелей әкімшілік жасау); функционалды жетекшілік ету (әдістемелікпен
қамтамасыз ету, басқа бөлімшелерге кеңес беру); бірге қызмет атқару (жұмыстарды бірге
атқару); функционалды қызмет көрсету (шешімдерді қабылдау процесін қамтамасыз етуде
көршілес бөлімшелердің ақпараттарды дайындауы немесе басқа да жұмыстар).
Қызметкерлерді басқару жетілдіру жүйесін әрі қарай шетелдік ұйымдардың
жинақтаған тәжірибесіне сүйенуі керек. Бірінші кезекте, бұл шет елдік ұйымдардың ішкі
мамандар дайындығына жағдай жасауындағы, мемлекеттік қаржыландыру аясындағы
дамытылған тәжірибесін өз банктеріне кіргізуге саяды. Мемлекет пен ұйымның байланысы
мыналардан көрінеді: қаржыландыру, салықтық саясат, әлеуметтік сауықтандыру және
қамтамасыз ету, ақпараттық және құқықтық инфраструктура құрастырылуы.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде мемлекет тарапынан осы жоғарыда айтып
кеткен материалдық, әлеуметтік жағдайлар жасау, мамандарды дайындау және қайта
дайындауда қаражат мәселесін көтерудегі мемлекет пен ұйымның өзара байланысқан негізде
қарым-қатынас орнатады. Жастарды алғашқы кәсіби дайындауға келетін болсақ, мемлекеттік
органдар ең алдымен фирма ішіндегі оқытуды қаржыландыруда тікелей көмектесе отырып
оларға жағдай жасайды. Персоналдарды үнемі қайта дайындықтан өткізіп отыру қажеттілігі
Байланыстары
Құрылым
элементі 2
Бақылау
Құрылым
элементі 1
Өкілдік
