37
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
отырып, балаларды қорғау жүйелері және мектептерде тұрмыстық
зорлық-зомбылық байқалған отбасылар мен осындай отба-
сыларда тәрбиеленіп жатқан балалармен жұмыс істеу үшін
әзірленген бағдарламалардың болуы аса маңызды. Араласудың
осындай бағдарламалары отбасыларындағы зорлық-зомбылық
пен отбасыларындағы балаларға қатысты зорлық-зомбылық
деңгейін азайту үшін ғана емес, отбасындағы зорлық-зомбылық
жағдайында өмір сүріп жатқан балаларды түсіну, олардың ашу-ыза
мен физикалық агрессияға бейімділігімен жұмыс істеу тұрғысынан
да маңызды болып табылады.
3.8-кесте ұл балалардың (38,4%, 3-тен 1-і)
физикалық агрессияға
бейімділігі қыздармен (21,4%, 5-тен 1-і) салыстырғанда әлдеқайда
жоғары екенін көрсетеді. Қыздар мен ұлдардың арасында ашу-
ызаға бейімділік бойынша үлкен айырмашылық байқала қойған
жоқ. Оқу сыныбы бойынша, 3.8-кестеде балалардың ашу-ыза мен
физикалық агрессияға бейімділігі өзгеріссіз қалатыны, тек олардың
жасы өсіп, жоғары сыныптарға барғанда аздап жоғарылайтынын
көрсетті.
Осылайша, 8, 9 және 10-сыныптарда оқушылардың
3.1-сурет.
Ашу-ызаның физикалық
агрессияға әсері
Физикалық
агрессияға
бейімділігі төмен
Физикалық
агрессияға
бейімділігі жоғары
Ашу-ызаға бейімділігі төмен
Ашу-ызаға бейімділігі
жоғары
79,5%
47,5%
52,5%
20,5%
3.8-кесте. Жыныстың, оқу сыныбының, қала не ауылдық жерде тұрудың ашу-ыза мен
физикалық агрессияға әсері (сауалнама)
Ашу-ыза
N=4207
Физикалық агрессия
N=4207
Төмен
Жоғары
Төмен
Жоғары
Жынысы
n
%
n
%
n
%
n
%
Қыздар
1492
69,7%
648
30,3%
1681
78,6%
459
21,4%
Ұлдар
1490
72,1%
577
27,9%
1273
61,6%
794
38,4%
Сынып
5-сынып
555
75,6%
179
24,4%
542
73,8%
192
26,2%
6-сынып
578
75,5%
188
24,5%
584
76,2%
182
23,8%
7-сынып
534
74,6%
182
25,4%
498
69,6%
218
30,4%
8-сынып
478
68,8%
217
31,2%
475
68,3%
220
31,7%
9-сынып
471
67,5%
227
32,5%
466
66,8%
232
33,2%
10-сынып
366
61,2%
232
38,8%
389
65,1%
209
34,9%
Қала/ауыл
Қала
1588
69,5%
697
30,5%
1547
67,7%
738
32,3%
Ауыл
1394
72,5%
528
27,5%
1407
73,2%
515
26,8%
3.7-кесте. Отбасындағы зорлық-зомбылықтың ашу-ыза
мен физикалық агрессияға әсері (сауалнама)
Ашу-ыза
N=4207
Физикалық агрессия
N=4207
Бейімділігі
төмен
Бейімділігі
жоғары
Бейімділігі
төмен
Бейімділігі
жоғары
n
%
n
%
n
%
n
%
Жоқ 2576 75,2% 850 24,8% 2485 72,5% 941 27,5%
Иә
398 52,1% 366 47,9% 462 11,0% 302 39,5%
38
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
ашу-ыза мен физикалық агрессияға бейімділігі
5, 6 және 7-сыныптарда оқыған кезінен біраз
жоғары екені байқалады.
Сондай-ақ, 3.8-кестеде қала мектептерінде
оқитын балалардың ашу-ызаға бейімділік
деңгейінің жоғарылығы (30,5%) мен физикалық
агрессияға бейімділігінің жоғарылығы (32,3%)
ауылдық мектептерде оқитын балалармен
салыстырғанда соншалықты көп емес екенін
көрсетті (тиісінше 27,5% және 26,8%).
Мектепке
бауыр басу
Сауалнама сондай-ақ балалардың мектепке ба-
уыр басу деңгейін өлшеу үшін әзірленген, оның
ішінде балалардың өздерін мұғалімдерге және
мектептегі басқа балаларға қаншалықты жақын
сезінетінін, мектепте болуға қуана келісетінін
бағалау да кіреді. Қолданыстағы зерттеулердің
көрсетуінше, мектептегі зорлық-зомбылық
баланың мектепке бауыр басуына кері ықпал
етеді, басқаша айтқанда, мектепке бауыр басу
деңгейі төмен балалардың арасында мектеп-
те зорлық-зомбылық жасау және/немесе оның
куәгері болу мүмкіндігі әлдеқайда жоғары. (4, 5).
Мектепке бауыр басу межелігінде балалардың
сұрақтарға жауап бере отырып, жалпы 11 ұпай
жинауы мүмкін 11 сұрақ қамтылды. 11 ұпайлық
межеліктен 0 мен 6
аралығында жинаған балалар
мектепке бауыр басу деңгейі төмен, ал 7 мен 11
аралығында ұпай жинаған балалар мектепке ба-
уыр басу деңгейі жоғары деп бағаланды. 3.9-ке-
стеде, сауалнамаға қатысқан балалардың басым
көпшілігінің (95,9%) мектепке бауыр басу деңгейі
жоғары, ал 2,7%-ында мектепке бауыр басу
деңгейі төмен екені көрсетілген. Балалардың оқу
сыныбы немесе олардың қалалық/ауылдық мек-
тептерде оқуы бойынша мектепке бауыр басуында
айтарлықтай айырмашылықтар болған жоқ.
3.9-кесте. Мектепке бауыр басу (сауалнама)
Іріктеме
N=4207
n
%
Мектепке бауыр басу
Төмен
170
4,0%
Жоғары
4036
95,9%
Балалардың
мектепке бауыр басуы, ата-анала-
рына бауыр басуы және ашу-ыза мен физикалық
агрессияға бейімділігі арасында өзара байла-
нысты түсіну үшін талдау жүргізілді. 3.10-кесте-
де көрсетілгендей, ата-аналарына бауыр басу
деңгейі төмен балалар үшін (8,8%) ата-аналары-
на бауыр басу деңгейі жоғары (3,6%) балалар-
мен салыстырғанда мектепке бауыр басу деңгейі
төмен болған. Бұдан бөлек, ашу-ызаға бейімділігі
жоғары (6,8%)
және физикалық агрессияға
бейімділігі жоғары (7,0%) балалардың ашу-
ызаға бейімділігі төмен балалармен (2,9%) және
физикалық агрессияға бейімділігі төмен бала-
лармен (2,8%) салыстырғанда мектепке бауыр
басу деңгейі де тым төмен болған.
3.10-кесте. Балалардың мектепке бауыр ба-
суы, ата-аналарына бауыр басуы және ашу-
ыза мен физикалық агрессияға бейімділігі
(сауалнама)
Іріктеме
N=4207
Мектепке бау-
ыр басу деңгейі
төмен
Мектепке бау-
ыр басу деңгейі
жоғары
N
%
n
%
Ата-аналарына бауыр басуы
Төмен
30
8,8%
309
91,2%
Жоғары
139
3,6%
3713
96,4%
Ашу-ызаға бейімділігі
Төмен
87
2,9%
2894
97,1%
Жоғары
83
6,8%
1142
93,2%
Физикалық
агрессияға бейімділігі
Төмен
82
2,8%
2871
97,2%
Жоғары
88
7,0%
1165
93,0%
Мектептегі зорлық-зомбылық және
балалар арасындағы кемсітушілік
Бұл бағалаудың басым бағыттарының бірі ретінде
балалардың мектептегі зорлық-зомбылық пен
кемсітушілікке ұшырауы алынды. Зерттеудің
мақсаты балалардың соңғы жыл ішінде мектептегі
зорлық-зомбылықтың түрлі нысандары мен
кемсітушілікке қаншалықты дәрежеге ұшырағанын,
куәгер болғанын және/немесе
өздері жасағанын
(әдетте бұзақы деп аталады, яғни, басқа, әсіресе,
әлсіз және жасы кіші балаларға қатысты қорқыту,
агрессивтік, қатыгездік танытатын балалар)
анықтау болып табылды.
