«Қазақ тілі мен әдебиеті» және «Ұлағат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ай сайын шығатын Республикалық

12
стандарттарына,  белгіленген  талаптарға,  жаңартылған 
білім  мазмұнына,  оқушы  меңгеруге  тиіс  міндетті  білім 
деңгейлеріне  табан  тірей  отырып,  қазақ  тілін  тереңдетіп 
окытуға  қатысты  міндеттер  мен  нәтиже  межелері                                                     
белгіленеді.
Жалпы  білім  беретін  мектептерде  оқытылатын  қазақ 
тілінің мақсаты тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсінген, 
тіл  қызметтерін  жүйелі  меңгерген,  сөз  мәдениеті  талап-
тарына сай білік-дағдылары жетілген дара тұлға даярлауға 
мүмкіндік  туғызу  болып  қойылғаны  белгілі.  Олай  болса, 
қазақ  тілін  тереңдетіп  оқытатын  арнайы  мектептер  мен 
сыныптардағы мақсат та осылай қойылады.
Тек  айырмашылық  оқушының  өзіндік  ізденістеріне 
негіздей  отырып  білім  алуына  және  біліктерді  меңгеруіне 
қажетті  жағдайларға  молырақ  мүмкіндік  беру  мәселесі 
ескеріледі.
Тереңдетілген  бағдарламалардағы  қосымша  сағаттар  да 
оқушының  өздік,  шығармашылық  жұмыстарды  орындауға 
жұмсауына  мән  беріледі,  яғни,  білім  мен  білік  оқушының 
өздігінен ізденуіне, түрлі тілдік жағдаяттарда тіл жұмсауға 
төселуіне  және  оның  лингвистикалық  дүниетанымының 
кеңеюіне  жол  ашатындай  тілді  әр  қырынан  өздік  әрекеті 
арқылы тану жолымен меңгертіледі.
Тереңдей білім беру ақпараттық сипаттан гөрі танымдық 
жүйеге  қарай  бейімделе  беріледі.  Тереңдетіп  оқытылатын 
мектепте  немесе  сыныпта  тапсырма  оқушы  үшін  бірдей, 
міндетті талап түрінде қойылады.
Қазақ  тілінің  мемлекеттік  жалпыға  міндетті  білім 
стандартында 
қазақ 
тілінен 
5-сыныптан 
бастап 
факультативтік 
сабақтар, 
ал 
7-сыныптан 
бастап 
тереңдетілген  бағдарламалармен  жұмыс  ұйымдастыруға 
болатыны  айтылған.  Сол  себепті  бұл  бағдарлама 

13
5-11-сыныптар  аралығын  қамтиді.  7-сыныптан  бастап 
тереңдетілген жағдайда болашақ мектептің 7-9-сыныптары 
негізгі сатыға, ал 10-11-сыныптар бағдарлы мектепке тиесілі 
екені де ескерілуі тиіс. Оның үстіне жаңа бағдарламаларда 
білім  мазмұны  жүйелілік,  білімнің  толықтығы,  сатылы-
сабақтастық  ұстанымы  бойынша  түзілген,  яғни,  тіл  білімі 
салалары бойынша берілетін білімдер бір сыныпта түгелдей, 
теория  толық  тұрғыда  оқытылады  да,  кейінгі  сыныптарда 
тек қайталанып, өзге салаға қатысы тұрғысынан пәнішілік, 
салааралық байланыс деңгейінде жаңғыртылады.
Еліміздің 
Президенті 
Нұрсұлтан 
Назарбаевтың 
«Қазақстанның  болашағы  –  қазақ  тілінде»  деген  қанатты 
сөзімен мемлекеттік тілдің мәртебесін көтеру туралы үнемі 
алға қойып келе жатқан міндеттерін орындау аясында қазақ 
тілін  тереңдетіп  оқытуды  2008-2009  оқу  жылында  қолға 
алып,  тереңдетілген  сыныпқа  емтихан  арқылы  іріктелген 
«жақсы»  және  «өте  жақсы»  оқиды  деген  оқушыларды 
қабылдадық.
«Қазақ 
тілін 
тереңдетіп 
оқу 
бағдарламасы» 
5-11-сыныптарға  арналған,  авторлары  Ж.Дәулетбекова, 
Е.Арын,  Г.Махамбетовалар  дайындаған  тереңдетілген 
ңұсқаларды басшылыққа алдық.
5-сыныпқа келген оқушылармен жұмыс жүргізе отырып, 
олардың 4-сыныптағы қазақ тілі мен әдебиет пәнінен жазба 
жұмыстардан, шығармалардан алған тоқсандық қорытынды 
бағаларын  кестеге  түсіріп,  І  тоқсандағы  өзіміздің  қойған 
бағаларымызбен салыстырдық, яғни, бала білімін зерттеуден 
жұмыс жүргізуді жөн деп санадық. Көркем жазу, сауаттылық, 
сөздік  қор  жұтаң  болды.  Бала  көп  сөздің  мағынасын 
түсінбейді, еркін сөйлеп, әңгімелеуге төселмеген, теориялық 
білім  негізі  жұтаң  болғанын  байқап,  әр  педагогикалық 
кеңестерде  жүргізілген  жұмыс,  нәтиже,  кемшілік  жайында 

14
қорытындылап  отырдық.  5-6-сыныптарда  осы  айтылған 
кемшіліктерді жоюға сабақта түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану 
арқылы қол жеткіздік.
Көркем  жазуы  нашар  оқушыларға  әдемі  әріптерді 
жазу  үнемі  жаттығу  арасында,  үйге  қосымша  тапсырма 
ретінде  берілді.  Ал  сауаттылықты  нормаға  сай  ету  үшін 
сөздік  диктантты  көп  алып,  оны  бір-біріне  тексертіп, 
бағалау  әдісін  пайдаландық.  Сөздік  қорды  байыту  үшін 
факультатив сабақта «Синонимдер сөздігі» пайдаланылып, 
сабақ  жоспарланып,  көбіне  ойын  түрінде  жүргізілді.    Сол 
сияқты  сөзден  сөз  тудыру,  суретті  сөйлету,  сөзжұмбақ 
құрастыру, мәтінге лайықты сурет салу, «рөлдік ойындар», 
бейнетаспамен  жұмыс  және  электрондық  оқулықтардан 
пайдаланып  топтастыру  стратегиясын,  «кубик»  стра-
тегиясын  қолданғанда  білім  сапасының  артып,  оқушы 
қызығушылығының арта түскенін байқадық.
Әсіресе, сынып жетекшімен, ата-анамен қарым-қатынас 
тығыз  болу  қажет.  Үнемі  түсіндіру,  әңгімелесу,  телефон 
арқылы байланыс жасау, күнделік арқылы байланыс жасау, 
ата-аналар  жиналысын  жиі  өткізу  жұмыстары  жүргізілуі 
қажет.
7-9-сыныптарда  оқушы  біліміне  қатаң  талап  қою  үшін 
алдымен  мұғалім  өзінің  біліміне  қатаң  талап  қоя  білуі  
керек.  Мұғалім  үнемі  ізденіс  үстінде  жүруі  қажет,  өйткені 
7-сыныпта  оқушы  ақпараттық  білімінен  танымдық  білімге 
аяқ  басады.  Мұғалімнің  өзіне  тосын  сұрақтар  қояды, 
дәлелдейді.
Оқушылар  ережені  оқып  отырып  тірек-сызба  жасауға 
дағдыланып,  оны  мысал  арқылы  түсіндіріп,  талдауға, 
дәлелдеуге машықтанады.
Қазақ тілін тереңдетіп оқытудың ерекшеліктері қосымша 
сағаттарда  оқушының  өздік,  шығармашылық  жұмыстарды 

15
орындауға жұмсауына мән беру болғандықтан проблемалық 
оқыту технологиясын тәжірибе барысында пайдаланудамыз. 
Проблемалық оқытуда оқушылар бейтаныс, белгілі емес 
мәселелерді  өз  беттерінше  шешуге  жұмылады.  Проблема-
лық  жағдаятты  шешу  арқылы  оқушылардың  шығармашы-
лық  ойлауы  дамиды,  зияткерлік  таным  үрдісі  жетіледі. 
Проблемалық оқытуға негізделген жұмыстар, тапсырмалар 
оқушылардың  ғана  өзіндік  ойлауына,  өзіндік  ізденісіне 
бағытталады, білімді өз беттерімен алуға жол ашады, таным 
белсенділігін  арттыруға  түрткі  жасайды.  Проблемалық 
сұрақтарды,  жағдаятты  шешу  –  шығармашылық  үдеріс. 
Мәселен,  үйге  тест  сұрақтарын  құрастыру  берілгенде              
оқушы  оқып  отырып,  келесі  бір  оқушыға  проблема            
тудыратын сұрақ және жауап іздеп табады және т.с.
Шығармашылық  дегеніміз  –  адамның  белсенділігі  мен 
дербес  іс-әрекетінің  ең  жоғарғы  формасы.  Ж.Дистервег 
«Жаман  мұғалім  ақиқатты  өзі  айтып  береді,  ал  жақсы 
мұғалім  оқушының  өзін  ізденуге  жетелейді»  дейді.                                                                                                   
Ізденуге  жетелеуде  үй  тапсырмасының  рөлі  де  өте  зор. 
Үйге  берілетін  тапсырмалар:  баяндама  жазу,  еркін 
тақырыпқа шығарма   жазу, теледидар бағдарламасындағы 
жаңалықтардан  хабарлама  жазу,  оны  талдау,  туған-                                                                    
туысының біреуіне портрет жазу, сын есімді тап, т.с.с
Қазақ тілін тереңдетіп оқыту барысында тез түсіндіретін, 
тауып  сөйлейтін  тапқыр,  сөз  сайысында  алғыр  да  өткір 
тілмен таңғалдыратын, қарсыласқа шебер тойтарыс беретін, 
ақыл-ой қабілеті зор, әуезді де әсем сөйлейтін, тілі шебер де 
шешен, ең бай, ең таза қазақ тілін сүйетін, қадірлейтін, сөз 
қадірін зерделейтін шығармашыл, қазақ тіл білімі салаларын 
меңгерген, мәдениетті сөйлейтін жеке тұлға қалыптастыруда 
еңбек етіп келеміз деп айта аламыз.
«Қыран  түлегіне  қайырылмас  қанат  сыйлайды,