A. repens
|
Z. inermis
|
Ph. pratense
|
сабақ
|
тамыр
|
бір
өсімдік
|
сабақ
|
тамыр
|
бір
өсімдік
|
сабақ
|
тамыр
|
бір
өсімдік
|
Бақылау
|
1,26±0,02
|
0,57±0,01
|
1,83±0,03
|
1,96±0,07
|
0,73±0,04
|
2,69±0,11
|
0,68±0,04
|
0,20±0,003
|
0,88±0,07
|
200 мг/кг
|
1,24±0,01
|
0,44±0,01
|
1,68±0,02
|
1,70±0,08
|
0,63±0,01
|
2,33±0,09
|
0,55±0,00
|
0,20±0,001
|
0,75±0,01
|
300
|
1,18±0,10
|
0,40±0,01
|
1,58±0,11
|
0,74±0,01
|
0,80±0,00
|
1,54±0,02
|
0,48±0,01
|
0,19±0,01
|
0,67±0,02
|
400
|
1,11±0,01
|
0,39±0,00
|
1,50±0,01
|
0,60±0,00
|
0,67±0,01
|
1,27±0,01
|
0,40±0,00
|
0,10±0,00
|
0,50±0,00
| |
Уилкинс коэффиценті бойынша өсімдіктердің қорғасынға төзімділігі
|
200 мг/кг
|
0,77
|
0,86
|
1
|
300
|
0,70
|
1,00
|
0,95
|
400
|
0,68
|
0,91
|
0,50
|
Уилкинс коэффиценті бойынша өсімдіктердің төзімділік қатары (25,6 мг/кг)
Z. іnermіs >A. repens > Ph. pratense.
концентрациясына Ph. pratense төзімді болса, жоғары концентрацияға Z. іnermіs өсімдігі төзімділік танытты. Ал, A. repens өсімдігінің қорғасынға төзімділігі орташа қалыпта тұр. Қорыта келгенде, қорғасынға ең жоғары
концентрация бойынша өсімдіктердің төзімділігі бойынша мынандай қатарға жіктеледі Z. іnermіs >A. repens > Ph. pratense.
Қорыта келгенде, ауыр металдар өсімдіктердің биомасса жинақтауына кері әсері өте жоғары. Тәжірибе барысында белгілі болғандай өсімдіктердің тамыр жүйесі сабаққа қарағанда өте қатты зардап шегетіндігі анықталды. Мұндай көрсеткіштер кадмий, мырыш және қорғасынның жоғары концентрацияларында анық байқалды. Дегенмен, төзімділік коэффиценті бойынша анықталғандай, ауыр металдардың әсеріне байланысты өсімдіктер арасынан ең жоғары концентрация бойынша төзімділік қатарын шығаруға болды. Мысалы:
Мысқа (25,6 мг/кг) Z. іnermіs> A. gigantea >A. repens>Ph. ratense
Кадмийге (25,6 мг/кг), A. repens>Z. іnermіs> A. gigantea > Ph. pratense
Мырышқа (200 мг/кг) A. repens>Z. іnermіs
Қорғасынға (400 мг/кг) Z. іnermіs >A. repens > Ph. pratense
Өсімдіктердің жекеленген мүшелерінің биомасса жинақтауы олардың қоректік ортадағы ауыр металдарды сіңіріп басқа мүшелеріне таратуда болуы мүмкін. Өсімдіктердің тамыр жүйесінің сабаққа қарағанда көп зардап шегуі, оның ауыр металдарды көп шоғырландырып қорғанғыштық қызметін атқаруы болуы мүмкін. Сондықтан, тәжірибедегі өсімдіктердің жекеленген мүшелеріндегі ауыр металдардың шоғырлануын қарастырайық.
2.6 Кейбір табиғи астық тұқымдас өсімдіктердің жекеленген мүшелерінде ауыр металдардың таралу ерекшеліктері
Ауыр металдардың өсімдіктердің жекеленген мүшелеріне жинақталуы өсімдіктің түріне, сортына, элементтің химиялық қасиетіне байланысты. Зерттеушілердің көрсетулері бойынша ауыр металдар өсімдіктердің тамырында [19, 23, ] негізінде тамыр клетка қабығында шоғырланады [37, 38, 39, 40, 41], олардың өсімдіктің басқа мүшелеріне тасымалдануы әр өсімдік үшін әртүрлі.
Өсімдіктердің мұндай ерекшеленуі олардың қоректік ортадағы ауыр металдарды сіңіруімен, тамырдың басқа мүшелеріне тарату қабілетіне байланысты болуы мүмкін. Сондықтан ауыр металдардың өсімдік мүшелеріне тасымалдануына көңіл аударайық. Ол көрсеткіштерді 7-14 суреттерден көруге болады.
Мыстың таралуы. Жетінші және сегізінші суреттерде келтірілгендей, мыс тәжірибеге ілінген өсімдік мүшелерінде инақталуы олардың түр ерекшеліктеріне байланысты екендігі байқалды. Мысалы, A. repens өсімдігі сабағында мыстың концентрациясы жоғарылаған сайын (3,2, 6,4, 12,8, 25,6 мг/кг) 50, 160, 155, 160 мг/кг-ға көбейсе, сәйкесінше тамыр жүйесінде 437, 997, 847, 1000 мг/кг дейін артты. Ал, Z. іnermіs өсімдік сабағында орташа концентрацияларда 25 мг/кг бақылау деңгейінен көп ауытқымаса (15, 40, 60 мг/кг) жоғары 25,6 мг/кг концентрацияда 352 мг/кг жеткен. Ал, өсімдік тамырында орташа концентрацияда аз шоғырланып тек 25,6 мг/кг жоғары концентрацияда ғана 932 мг/кг жоғарылады. Бұл, Z. іnermіs өсімдігінің мысты көп қабылдамайтындығын көрсетеді. Ал, Ph. pratense өсімдік сабағында 3 мг/кг
бақылаумен салыстырғанда орташа және жоғары концентрацияларда 61, 160, 184, 230 мг/кг дейін артып, сәйкесінше тамыр жүйесінде 281 мг/кг бақылаумен салыстырғанда 674, 1016, 1409 мг/кг жинақталған, тек 25,6 мг/кг концентрацияда, керісінше 600 мг/кг дейін азайды. Ал, A. gigantea өсімдігі мысты сабағына аз өткізетіндігімен ерекшеленді. Бұл өсімдіктің сабағындағы мыстың мөлшері бақылау вариантында 34 мг/кг мөлшерінде жинақталған болып тәжірибелік үлгілерде 33, 53, 101, 42, мг/кг мөлшерінде жинақталған болса, тамыр жүйесінде 674, 1316, 1256 мг/кг, ал енді мыстың ең жоғары концентрацияда 709 мг/кг-ғана болып едәуір кеміді.
Сонымен, тәжірибедегі нәтижелерге көз жіберсек, мысты сабақ және тамыр жүйелерінде концентрация жоғарылаған сайын біркелкі таратумен A. repens, Ph. pratense ерекшеленсе, Z. іnermіs өсімдігі мөлшерден жоғары қабылдамайтындығымен ерекшеленді. Ал, A. gigantea өсімдігі сіңірілген мысты тамырында шоғырландырып сабағына көп тасымалдамайтындығы белгілі болды.
Өткен ғасырдың 80-інші жылдарында көптеген зеттеушілердің көрсетулері бойынша өсімдікке қажетті тапшы элементтермен кешенді байланыс түзіп, оларды өсімдікке сіңіретін жүйе ашылған болатын .Бұл жүйе алғашында темір иондарының жеткіліксіз жағдайында ашылып, кейіннен басқа бірқатар элементтермен байланысатындығы жорамалданды. Қазіргі кезде бұл тетік физиологияда жалпы фитосидерофорлар деген атпен белгілі. ФС тек астық тұқымдас өсімдіктерге ғана тән және ауыр металдар әсерінен тапшы болатын микроэлементтерді сіңімтал формасына айналдыратын бірден-бір тетік.
Сондықтан жұмысымыздың келесі бөлімінде тәжірибедегі төзімді деп аталған (A. repens, Z. іnermіs) өсімдіктерден ФС бөліп шығару қарқынын қарастыруды жөн көрдік.
Достарыңызбен бөлісу:
|
