Таблица 1 – Динамика превалентности бруцеллеза крупного рогатого скота в 2000-2007 гг

Как видно из таблицы ежегодно в благополучных регионах выделяется значительное количество положительно реагирующих на бруцеллез животных, т.е. это больные животные. В среднем ежегодная доля выявляемых больных среди крупного рогатого скота составляет 45 %. Однако по невыясненным причинам эти очаги не объявляются неблагополучными и в них не проводятся на должном уровне противоэпизоотические мероприятия.

Второй составляющей комплекса мероприятий в отношении источника инфекции является его нейтрализация. В соответствии с инструкцией [1], выявленные больные животные должны подвергаться вынужденному убою в течении 5 дней. По общепринятым требованиям убой больных животных производится на санитарной бойне с последующим обеззараживанием продуктов убоя путем промышленной переработки [2]. Ранее эта процедура выполнялась на крупных мясокомбинатах, куда доставлялись больные животные со всех районов по установленному графику санитарных дней.

В настоящее время мы имеем небольшие мясоперерабатывающие предприятия, которые не в состоянии обеспечить доставку, убой и переработку выявленных больных животных из различных районов области в установленные сроки. В таких случаях элементом контроля и управления эпизоотическим процессом должны стать реализация механизма нейтрализации источника инфекции.

Следующим блоком комплекса контроля и управления эпизоотическим процессом, являются мероприятия в отношении факторов и механизма передачи возбудителя инфекции. В современных условиях хозяйствования, когда подавляющее большинство сельскохозяйственных животных содержится в домашних и мелких крестьянских хозяйствах, в приспособленных животноводческих помещениях, при недостаточности ветеринарно-санитарных обьектов для складирования и уничтожения остатков корма, подстилки и др. факторов передачи, организации проведения ветеринарно-санитарных мероприятий по санации эпизоотических очагов, контроль и управленческое воздействие на это звено эпизоотической цепи становится очевидным.

На сегодняшний день из-за, опять же непроработанного механизма финансирования и связанного с ним материально-технического обеспечения, санация окружающей среды в отношении возбудителя бруцеллеза ограничена в основном только неблагополучными пунктами. В случае выявления больных животных в ранее благополучных пунктах, мероприятия в отношении второго звена эпизоотической цепи выполняются не в полном объеме, а выполненные мероприятия не проходят качественный контроль.

Например, мониторинг ветеринарно-санитарных мероприятий в 2000-2007 годы, свидетельствует, что такие мероприятии в форме дезинфекции проведены в 54 % выявленных очагов бруцеллеза.

Заключительным блоком мероприятий по контролю и управлению эпизоотическим процессом служат мероприятия направленные на повышение устойчивости к заболеванию восприимчивых животных. Повышение резистентности животных к заболеванию возможно путем соблюдения зоогигиенических нормативов по содержанию, кормлению и эксплуатации животных, что в условиях небольших животноводческих ферм и домашних хозяйств, в основном удовлетворительное.

Но в тоже время ограничение только соблюдением зоогигиенических нормативов в случае с инфекционными заболеваниями не обеспечивает профилактику возникновения и распространения болезни. Научными исследованиями [3] и многолетней практикой в этом направлении установлена эффективная роль специфической профилактики, т.е. применение противобруцеллезных вакцин. Однако в последние годы вакцинопрофилактика бруцеллеза среди сельскохозяйственных животных в нашей области, как и по всей Республике Казахстан приостановлена и это в свою очередь препятствует разрыву эпизоотической цепи.

Таким образом на основании анализа организации и проведения противобруцеллезных мероприятий, необходимо внесение корректив в действующие нормативные документы противоэпизоотических мероприятий. В целях контроля и управления эпизоотическим процессом предлагается:

1. 
   Учитывая недопонимание владельцев животных о необходимости своевременного информирования ветспециалистов о клиническом проявлении бруцеллеза, в настоящее время серологическая диагностика является основным прижизненным методом диагностики болезни. В связи с этим нужно пересмотреть механизм финансирования диагностических исследований, обеспечив достоверность эпизоотической ситуации и полное выявление источника инфекции.
   
2. 
   Создать мобильные структуры для своевременной санации эпизоотических очагов с последующим контролем качества проведенных ветеринарно-санитарных мероприятий.
   
3. 
   Считать преждевременным прекращение специфической профилактики бруцеллеза. Для создания иммунного фона возможно применение неживой вакцины против бруцеллеза разработанной Каз. НИВИ.
   

2. Ветеринарно-санитарная экспертиза с основами технологии и стандартизации продуктов животноводства. // СПб. «Лань». – 2007. – С.132-134.

3. Альбертян, М. Вакцины против бруцеллеза: прошлое, настоящее и будущее / М. Альбертян, А. И. Федоров, М. И. Искандаров // Российский ветеринарный журнал – 2006. – №4. – С. 8-11.
УДК 619:616.995.1
ИЗУЧЕНИЕ ОТДАЛЕННЫХ ПОСЛЕДСТВИЙ АБАМЕКУРА
И. К. Ашетов, доктор вет. наук

Академия «Еуразия»

Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана

В эксперименте использовали 20 крыс-самок и 10 крыс-самцов линии Вистар, достигших половой зрелости (поколение F₀). Исходная масса крыс основного поколения самцов – 180-190 г, самок 155-160 г. Начиная с первого дня беременности, крысам ежедневно через рот с помощью желудочного зонда вводили абамекур: 1-ой группе в дозе 10 мг/кг/день; 2-ой группе 2 мг/кг/день; 3-й группе (контроль) – дистиллированную воду в соответствующих объемах. Введение абамекура самкам F₀ продолжали до окончания вскармливания поколения F_1а. После отъема и начала самостоятельного приема корма препарат вводили самцам и самкам F_1а в указанных дозах, соответсвенно, номеру группы. После достижения половой зрелости самцов и самок F_1а спаривали между собой и отбирали беременных самок. Препарат продолжали вводить беременным самкам и самцам в соответсвующих дозах. С целью оценки влияния абамекура на пренатальное развитие потомства F_2а 5 самок убивали декапитацией на 20-й день беременности. Плоды извлекали из рогов матки и обследовали визуально. Учитывали количество желтых тел, резорбированных и мертвых эмбрионов. Вычисляли общую, доимплантационную и постимплантационную эмбриональную смертность. Замеряли краниокаудальный размер плода и массу плода. Проводили исследование сагитальных срезов по методу Вильсона в модификации Дыбана А. П. [3, 4]. Часть беременных самок (по 5 в каждой группе) доводили до родов.

После рождения изучали следующие показатели: количество крысят, родившихся у одной самки, массу потомства еженедельно, некоторые показатели физиологического развития: сроки отлипания ушных раковин, открытие глаз, покрытие шерстью, прорезывание резцов, выживаемость потомства на 30-й день.

Для тестирования эмбриотоксического и тератогенного действий абамекура использовали 250 самок и 50 самцов крыс массой 200-220 г. В каждую группу отбирали по 6-8 беременных животных. Препарат вводили беременным самкам однократно, перорально, с 1 по 15-й дни эмбриогенеза в дозе в дозе 2 мг/кг. Беременных самок убивали на 20 день беременности путем декапитации и исследовали показатели согласно методическим рекомендациям [3, 5].

Мутагенные свойства абамекура изучали в тесте Эймса [6] и методом индукции доминантных летальных мутаций [7, 8]. В опыте использовали 10 крыс-самцов массой 250 г, которым через рот ввели абамекур в дозе 2 мг/кг, и 30 самок массой 220-250 г. На 18-20-й день беременно­сти самок убивали декапитацией. фертильность крыс-самцов определяли по соотношению числа подсажен­ных самок к количеству оплодотворенных.

Влияние абамекура на цитогенетическую активность проводили двумя методами: метафазным анализом клеток костного мозга самцов-крысят массой 80-100 г и микро-ядерным методом индукции доминатных летальных мутаций, используя взрослых крыс-самцов и самок массой 180-200 г. Абамекур вводили однократно через рот в дозе в дозе 2 мг/кг. Учитывали частоту структурных нарушений хромосом (метафазный тест) и оценивали процент клеток с микроядрами (ретикулоциты), в соответствии с рекомендациями [9].

Для оценки гонадотоксического влияния абамекура на гонады самок использовали 10 крыс-самцов массой 250г и 30 самок массой 220-250 г, которым через рот вводили препарат в дозе в дозе 2 мг/кг. Ежедневно к 3 самкам подсаживали по 1 самцу в соответствии со стадиями сперматогенеза: зрелые сперматозоиды – 1-ая неделя после введения препарата; поздние сперматозоиды – 2-ая неделя; ранние сперматиды – 3-я неделя; поздние сперматоциды – 4-ая неделя, ранние сперматоциды – 5-ая неделя. Беременных самок убивали декапитацией на 18-20 дни беременности. Результаты учитывали согласно рекомендациям [1].

Результаты исследования. На протяжении всего эксперимента общее состояние крыс (самцов, самок F₀ и потомства поколения F_1a) было удовлетворительным. Абамекур в дозе 10 и 2 мг/кг массы на общую репродуктивную функцию у животных действия не оказывал. Отсутствовали признаки токсикоза, выкидыши, видимые нарушения физиологических функций, падеж животных, плоды с аномалиями не отмечались. Число самок, среднее число плодов на самку, смертность эмбрионов до имплантации и после имплантации и общая эмбриональная смертность, масса и вес плодов и ряд других показателей в опытной группе не отличается от животных контрольной группы, и эти показатели находятся в пределах физиологических норм. Препарат не влиял на постнатальную гибель и развитие опытных и контрольных групп по таким показателям, как процент родившихся самок, количество крысят, родившихся у одной самки, выживаемость потомства на 21 день, массу крысят, сроки опушения, отлипание ушных раковин и прозрение.

Оценка влияния абамекура на пре- и постнатальное развитие двух пометов второго поколения F_2a и F_2в показала, что препарат в двух указанных дозах не вызывал нарушения фертильности самцов и оплодотворяемости самок F_1a. Среднее число плодов на самку, течение и продолжительность беременности, родовая деятельность, процесс лактации у самок 2-х подопытных групп протекал без каких либо отклонений от нормы. Плоды с анамалиями развития не обнаружены.

Таким образом, при введении крысам на протяжении двух поколений абамекура в дозах 10 мг/кг и 2 мг/кг массы тела препарат не оказывал отрицательного влияния на общую репродуктивную функцию крыс в тесте нескольких поколений. Сроки спаривания, фертильность самцов, оплодотворяемость самок, течение и продолжительность беременности, родовая активность, плодовитость самок у животных опытных групп не отличалась от таковой в контроле. Абамекур не оказывал отрицательного влияния на пре- и постнатальное развитие животных и отрицательный эффект препарата не проявлялся от поколения к поколению.

Результаты, влияния абамекура на мутагенную активность, полученные в тесте Эймса показали, что препарат в используемом тесте не обладает способностью индуцировать генные мутации.

Результаты, полученные при использовании метода индукции доминантных летальных мутаций выявили, что фертильность самцов, получивших абамекур на всех стадиях сперматогенеза, не отличалась от контрольных животных. Число мест имплантации, живых эмбрионов, общая эмбриональная пред- и постимплантационная и гибель эмбрионов для всех стадий сперматогенеза не выходила за пределы контрольных значений. Не отметили повышенной чувствительности половых клеток самцов к воздействию абамекура на отдельных стадиях сперматогенеза.

Следовательно, абамекур не обладает мутагенной активностью, как в опытах in vitro – тест Эймса, так и в опытах in vivo при регистрации соматических мутаций и при использовании метода индукции доминантных летальных мутаций.

Цитогенетические исследования костного мозга крыс, получивших препарат, показали, что у животных опытной и контрольной групп не отмечалось достоверного изменения абберантных метафаз. Таким образом, абамекур не влиял на митогенез как в ранние, так и в более поздние сроки после его введения. Микроядерный тест, проведенный на тех же животных, показал ту же закономерность.

При пероральном введении абамекура через рот беременным белым беспородным крысам (с 8 по 15 дни эмбриогенеза) не наблюдали признаков интоксикации или гибели животных. При исследовании эмбрионального материала плодов аномалий не обнаружили. Крысята от самок опытной группы родились без внешних уродств, активно сосали маток. Развитие протекало без отклонений, отсутствовали функциональные нарушения. Соотношение самцов и самок в пометах было аналогично таковому в контроле. Таким образом, препарат при введении крысам через рот с 8 по 15 дни беременности не обладал эмбриотоксическим и тератогенным действием.

При оценки токсического действия абамекура на гонады самок крыс опытных и контрольных групп не отмечали гибели, признаков токсикоза, видимых нару­шений физиологических функций. Препарат не влиял на продолжительность отдельных стадий эстрального цикла и всего цикла. Не выявлено каких-либо достоверных изменений при просмотре внутренних орга­нов плодов по Вильсону. Общая эмбриональная смертность, пред- и постимплантационная смертность в подопытных и контрольных группах были близки. Следует подчеркнуть, что в течение всей беременности у подопыт­ных самок не было отмечено признаков токсикоза, выкидышей, падежа. Состояние внутренних органов плодов: головного и спинного мозга, печени, почек, основных артерий и вен, зачатков костной системы не выходило за пределы нормы. Размер плечевой, локтевой, лучевой, а также бедренной, большой и малой берцовых костей у под­опытных и контрольных плодов отличался не столь значительно.

Следовательно, абамекур не оказывает специфического действия на гонады самок. Не было отмечено нарушений эстрального цикла. Подопытные крысы-самки сохранили высокую способность к оплодотворению и плодовитость. Рождённое от них потомство было жизнеспособным и не имело отклонений в развитии в пре- и постнатальном периодах.

2. Методические рекомендации по проведению исследований в гельминтологии // ВАСХНИИ, М. – 1983 – С. 85.

3. Дыбан, А. П. Арх. анат. гистол. и эмбриол. / А. П. Дыбан – М. : Колос. – 1970. – Т. 59 – С. 89.

4. Тестирование эмбриотоксического и тератогенного действия ветеринарных антгельминтиков // ВАСХНИЛ, – М. – 1983. – С. 70

5. Бочков, Н. П. Генетика / Н. П. Бочков, Ю. С. Демин, Н. В. Лучник. М. : Наука. – 1972. – Т. 8. – C. 133.

6. Метод учета хромосомных аберраций как биологический индикатор влияния факторов внешней среды на человека // М. : Ин-т мед. генетики АМН СССР. – 1974.

7. Определение мутагенности химических соединений (генетический скрининг) на лабораторных мышах // М. – 1977.

8. Вопросы гигиенического нормирования при изучении отдаленных последствий воздействия промышленных ядов // Под ред. Саноцкого И. В. – М.: Медицина – 1972.

9. Саноцкий, И. В. Гигиена труда и состояние специфических функций у работниц нефтехимической и химической промышленности / И. В. Саноцкий – Свердловск, изд. НИИ охраны материнства и младенчества МЗ РСФСР. – 1974. – С. 24.

УДК 611.9:636.3

Жануарларды жақсы азықтандыру, бағытталған асыл тұқымды жұмыстар, қой шаруашылығында ет және жүн өнімділігін күшейту және көбейту мақсатында, ветеринарлық хирургияның профилактикалық шараларының біріне асыл тұқымдық бонитировкадан соң, асыл тұқымды шаруашылықтар амалсыз қалдырылатын қошқарларды кестіру үлкен маңызға ие [3-5].

Кестіруден кейінгі асқынулар кезінде оперативтік араласу және қошқарларды кестірудің перкутандық тәсілдерін нақты жургізу үшін сыртқы жыныс органдарының анатомиясын білу өте қажет. Сонымен бірге, ауыл шаруашылық жануарларының анатомиясы және морфологиясының ғылыми монографияларында, оқу әдебиеттерінде қошқарлар ұмасының анатомиясы туралы мәліметтер аз, болған жағдайда мүйізді ірі қараға сәйкестендіріліп сипатталған.

Осыған байланысты біздің алдымызда келесі мақсат қойылды. Ол қошқарлардың еңбауы, ен қосалқысы және ен аймағындағы негізгі қан тамырлардың және ұма мен оның ішкі құрамының анатомиясын зерттеу.

Анатомиялық зерттеудің материалы ретінде қасапханада ақжайық тұқымы қошқарларынан алынған ұма және оның ішкі құрамы қолданылды.

Ұма және оның ішкі құрамының қан айналу жүйесінің тармақталуы және өту жолын анатомиялық зерттеу қарапайым ұсақ препараттау және ренгеновазография әдісімен жүрді.

Контрастты масса ретінде қорғасын майлы «қызғылт сары» бояу пайдалынылды. Оны алдын ала арнайы сұйылтқышта ерітіп алдық. Алынған қоспаға әртүрлі пропорцияда күкірт қышқылды барии қосылды. Біз қолданған масса қажетті деңгейде контрастты болды, оның көмегімен ұсақ қан тамырлар толтырылды. Ұманың қан тамырларының контрастты массасымен иньекциясы ішкі ен артериясы және аттас вена арқылы өтті.

Негізгі артериялардың диаметрін және анатомиялық түзілістерді өлшеудің морфометриялық зерттеуі циркуль, металл миллиметрлі сызғыш және штангенциркуль көмегімен жүргізілді.

Ұма – scrotum қошқарларда шат сүйектерінің деңгейінде, сан аралығында орналасады. Ұмада мойның, денесін, ұшын, алдыңғы, артқы, және бүйір беттерін ажыратады. Алдыңғы және артқы беттерінен вертикальды науалар өтеді. Олар ұманы сол және оң жарты бөлікке бөледі.

Қошқарлардың ұмасы қою жүн жамылғысымен жабылған, жамылғысы мойын және шап аумағында жойылады. Қошқарлардың ұмасының мойын аумағында, бүйір бетінде тері бүкпесі бар, оның қалыңдығында спецификалық иісі бар сұйық бөлінді өңдіретін арнайы май бездері орналасқан. Ауада бөлінді қоюланып, ақшыл сары түстен қою сары немесе қоңыр түске өзгереді. Жаз мезгілінде бөлінді көлемі көбейеді, қыста азаяды. Мойын негізінде, алдыңғы бетінде, кейде бүйірінде қошқарларда екі рудиментарлы еміздікше орналасқан. Еміздікшелердің биіктігі 5 мм-ден 1 см-ге дейін. Ұма терісінің қалыңдығында көптеген көлемде тер және май бездері орналасады. Ұшы және жартылай денесі аумағында ұма терісі биіктігі 2-4 мм көлденең бүкпелерге жинақталған.

Іштің терең фасциясына эластикалық талшықтармен бекітілген бұлшықетті-эластикалық қабықша қалындығы 3-6 мм ұзына бойы қалқа түзеді. Ол ұманы сол және оң қуысқа бөледі. Мойын аймағында бұлшықетті-эластикалық қабықша екі жапыраққа ажырайды, олар төменгі жағынан жыныс мүшесінің денесін қаптайды.

Бұлшықетті-эластикалық қабықшаға куперов фасциясы тиіп тұрады, бұл фасция іштің тік бұлшықетті қынабының сыртқы пластинкасының жалғасы.

Бұл фасция еннің сыртқы көтергішінен борпылдақ дәнекер ұлпамен ажырайды және жүдеу қошқарларда да ұма мойны аумағында әрқашан майлы жастықша сияқты жатады. Аталған қабатта жиі ірінді үрдістер дамиды.

Еннің сыртқы көтергіші іштің қиғаш бұлшықетті басының маңында, маклоктың ішкі бетінде басталады. Алдымен бұлшықет қиғаш бұлшықеттің артқы шетіне параллель өтіп, кейін шап каналынан өтеді де, бұлшықет бұл жерде бұқада 3/4 бөлікпен еңбауды қаптайды. Сыртқы шап сақинасынан өтіп, желпуіш тәрізді кеңейеді және жалпы қынап қабының фиброзды қабатымен тығыз бітіп кететін апоневрозға айналады.

Ұма мойны аймағында, еннің сыртқы көтергішінің латеральды бетімен көлденең бағытта артқы күпек бұлшықетінің латеральды басы, ал медиальды бетімен бұл бұлшықеттің медиальды басы өтеді. Бүкіл ұзына бойы, ішкі шап сақинасынан ұма ұшына дейін, еннің сыртқы көтергішінің артқы шетімен ірі артерия өтеді. Ол бұлшықетпен жалпы қынап қабын қанмен қамтамасыз етеді.

Шап каналының қошқардағы ұзындығы 6-8 см тең. Қошқардың ішкі шап сақинасы мықын сүйегі денесінің ортаңғы деңгейінде жатады. Қошқарлардағы ішкі шап сақинасының ұзындығы 1,5-3,5 см. Сыртқы шап сақинасының пішіні овальды және сыртқы қиғаш құрсақ бұлшықетінің жамбас және құрсақ пластикаларының апоневроздары аралығында жатады. Оның ұзындығы қошқарда 2,5-4 см. Шап каналында қынап каналы бірте-бірте кеңейеді және қошқарларда ұзындығы 1,5-2 см тері асты тесігімен аяқталады. Ұма қуысында төселген жалпы қынап қабының каудо-медиальды бетінде жуандаған жолағы бар, одан ен баумен еннің өзіндік қынап қабына шажырқай шығады. Қосалқа құйрығының аумағында шажырқай ұма байламы деп аталады, ол өте жіңішке және ен қосалқасын ұма қабырғасымен байланыстырады. Ішкі қынап қабы көк еттің висцеральды жапырақшасы болып саналады, ен және ен қосалқасының белокты қабатын тығыз қаптайды. Ен қосалқасы денесінен еннің қосалқа бетіне қынап қабы өткеннен соң жұмыртқамен қосалқа денесінің аралығына терең енеді. Осының әсерінен қошқарларда тереңдігі 0,8-1,2 см қосалқы синусы түзіледі, бұл қосалқы денесінің қозғалғыштығын тудырады.

Жалпы қынап қабы қосалқы құйрығы аймағында тәжі секілді жуандайды және өткізгіш байлам деп аталады.

Осыған орай, ен қосалқасының денесі және құйрық бөлігі өзіндік қынап қабымен толық қапталмайды, жай ғана бір-бірімен белокты қабықшамен жанасады. Бұл кестірудің асқынуы кезеңде үлкен маңызға ие, яғни қабыну үрдісі бір органнан екінші органға өтуінде.

Қошқарлардың ендерінде пішіні ұзарған оваль секілді, ұзына бойы өсі вертикальді орналасқан. Еннің белокты қабығының қалындығы 0,2-0,5 мм, құрамында көп мөлшерде эластикалық және бірыңғай салалы бұлшықеттер талшықтары бар. Белокты қабықшадан паренхима ішіне дәнекер ұлпалы трабекулалар өтеді, олар қосалқа бөлігі жағынан еннің аралық пердесін түзеді. Бірақта, кесіндіде паренхиманың бөліктілігі әлсіз байқалады. Ен паренхимасы спермиогенез үрдісі өтетін ен каналшаларынан тұрады. Ен каналшалары аралық перде де бір – бірімен байланысады да, шығару каналшықтарын түзеді. Олар еннің бас бөлігіне бағытталады және 12-15 каналшық көлемінде 0,5-0,8 см² ауданында белокты қабықшаны перфорациялап, күшті иректеліп, ен қосалқасының басын түзеді.

Қосалқаның басы еннің жоғарғы полюсінде орналасқан, S тәрізді иректелген және краниальді, латеральді және каудальды бетінде көтерінкі жуандау түрінде ен бетіне шығып тұрады. Қосалқа басынан шығару өзектері күшті иректеледі және қосалқы денесіне өтеді. Ол қошқарларда ені 1-1,5, қалындығы 0,5-1 см алдынан артына қарай жалпақтанып қабысқан анатомиялық түзілістен тұрады.

Қосалқа денесінде каналшықтардың бөлігі бір-бірімен байланысып, қосалқаның құйрық бөлігіне айналады. Бұл жерде шығару өзектері күшті иректеледі, кейін бір ұрық жолына жинақталады.

Қошқарлардың қосалқасының құйрық бөлігі кесілген конус пішініне ие және кішкене овальды. Оның негізгі енге бекиді, ал үшы жалпы қынап қабының өткізгіш байламымен байланысады.

Ұрық жолы бүкпеленеді және еннің краниомедиальды бетімен жоғары көтеріледі. Еннің жоғарғы полюсіне жеткен ұрық жолы ірі магистральды лимфа тамырлары, артерия және екі веналармен қосақтала жүреді де, қынап каналында құрсақ тесігіне дейін барады. Бұл жерде ұрық жолынан қан тамырлы нерв будалары ажырайды.

Ұрық жолы арнайы бүкпеде каудо-дорсальды бағытта қуыққа барады, оның дорсальды бетінде несеп жолымен айқасады және көпіршік тәрізді безі өзегінің алдынан өздігінен несеп каналына түседі. Ұрық жолы несеп-жыныс каналына түспестен бұрын тез кеңейіп, сперма жолының ампуласын түзеді.

Сыртқы жыныстық артериясы шап байламы деңгейінде құрсақұсті үсті жыныстық бағанасынан ажырайды да, шап каналына өтіп, краниальды және каудальды бұтақтарға бөлінеді. Краниальды бұтағы алға қарай бағытталады және ұма қалқасына және ұманың алдыңғы бүйір қабырғасының қалыңдығына ұсақ бұтақтар береді. Каудальды бөлігі мойын аумағында қалқаға параллель өтеді және краниальды артерия бұтақтарымен анастомозданып, ұманың артқы және бұйір қабырғаларына көптеген мөлшерде бұтақтар береді.

Сыртқы ен артериясы еннің сыртқы көтергішімен қосақталып, шап каналымен өтеді және жалпы қынап қабында тармақталады және алдыңғы артерия бұтақтарымен анастомозданады. Атаулары ұқсас веналар артериямен қосақталып өтеді.

Шағылысу кампаниясы кезінде қошқарлардың ұма қабырғасының тері асты веналары озінің көлемін ерекше үлкейтеді және тері астыңда нақты контурланады, әсіресе ұма мойны аймағында.

Қошқарлардың ұмасының нервтермен қамтылуы күрделі. Бұнда аралықтық, мықын-шап, мықын-құрсақасты асты, сыртқы ен нервісінің нерв талшықтары бұтақтанады. Бұндай иннервация ересек қошқарлардың операциясы кезінде ұманың барлық аталған нервтеріне өткізгіш анестезияны жасауды немесе рудиментарлі еміздікшелер деңгейінде, ұма мойны аймағында қабат-қабатты, циркулярлы анестезияны өткізуді міндеттейді.

Ен және оның қосалқысына баратын артерияльды, венозды, лимфатикалық тамырлар және нерв бағаналары арнайы қынап қабында жинақталған. Оның каудальды бетінен арнайы бүкпеде ұрық жолы және оны қоректендіргіш тамырлары өтеді. Бұл түзіліс енбау деген атауға ие және ол қынап каналы аумағында жіңішке және еннің бас бөлігінде жуандайды.

Хирургиялық көзқараспен ен бауды үш бөлікке бөлген жөн: бірінші бөлігі қынап каналы аумағында орналасқан, екінші ұма мойны аумағында жатыр, үшінші бұл жүзім сабағы тәрізді дене. Егер ен баудың жүзім сабағы тәрізді дененің өзінің морфологиялық структурасына қарай созылу қасиеті болмайтын болса, онда бірінші және екінші бөліктері еннің төменге түсу барысында ерекше созылуға және еннің көтерілу барысында жиырылуға ерекше икемді.

Ен веналарының артериялардан ерекшелігі, оларда доға тәріздес иілмелері болмайды және олар еннің төменгі бөлігінен жоғарғы бөлігіне тура сызық бойымен, кейін еннің бос бетімен қиғаш қосалқы бетіне барады. Ірі веналар 17-28 сан көлемінде белок қабықшасының қалындығында жатады және еннің жоғарғы бөлігіне жақындау барысында көп мөлшерде ұсақ веналарға бөлінеді. Олар 3-18 қатардан тұратын қан тамырлы қаптама түзеді. Бұл қаптамадан көп қабатты венозды тор жоғары көтеріледі де, артериялдық конусты айнала қоршайды және оның тұзақтарынан өтеді.