Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

398 

сотрудников Орг. №1, в которой почти все сотрудники (20 из 24) считают, в процессе производства 

нет места ошибкам, и если кто-то не справляется, то он плохой работник. 

2 

Взаимоотношения  в  системе  "руководитель-исполнитель".  Особенности  взаимодействий 

руководителя с сотрудниками в процессе совместного планирования текущих целей. Несмотря на то, 

что  руководитель  на  собраниях  занимает  центральную  позицию,  другие  члены  коллектива  также 

непосредственно принимают участие в планировании, высказывают своё мнение, взаимодействуют с 

руководителем и между собой. Руководитель стремится к тому, чтобы сотрудники сами планировали 

свои действия, т.е. не стремится быть всегда в центре событий (в отличие от Орг.№1). "Главное, это 

выполненная  работа  в  срок,  а  способ  выполнения  для  её  реализации  можете  выбирать 

самостоятельно" (приведена  цитата  руководителя).  Таким  образом,  можно  сделать  вывод,  что 

руководитель поощряет самостоятельные действия сотрудников. 

Для  реализации  второй  задачи  проводилось  анкетирование,  направленное  на  определение  типа 

авторитета  руководителя  коллективом  в  каждой  организации.  Было  выявлено,  что  авторитарный 

стиль  управления  в  Орг.№1  влияет  на  создание  должностного  типа  авторитета  руководителя  в 

коллективе.  Демократический  стиль  управления  в  Орг.№2  создает  должностной  и  личностный 

(моральный) тип авторитета руководителя в глазах сотрудников.  

В  Орг№1  наиболее  выраженными  характеристиками  являются  те,  которые  определяют  у 

руководителя  должностной  тип  авторитета.  К  ним  относятся:  успешность  выполнения  своих 

функций; 

личная 

дисциплинированность; 

честность 

и 

принципиальность. 

Признаки, 

характеризующие личностный авторитет руководителя Орг№1, такие как "отзывчивость на просьбы 

сотрудников", "умение  убедить,  доказать  свою  точку  зрения", "справедливость  и  чуткость  к 

подчиненным", "умение найти подход к людям", – у данного руководителя выражены в наименьшей 

степени.  В  глазах  сотрудников  руководитель  не  является  личностно-привлекательным  (что 

составляет  основу  морального  (личностного  авторитета  руководителя)),  а  лишь  базирует  свой 

авторитет  на  должностных  полномочиях:  успешном  выполнении  своих  обязанностей;  честности  и 

принципиальности; личной дисциплинированности. 

В  то  же  время  в  Орг№2  наиболее  выраженными  являются  показатели,  определяющие  у 

руководителя  личностный  (моральный),  и  должностной  тип  авторитета  в  глазах  сотрудников.  К 

признакам,  характеризующим  личностный  авторитет  относятся:  умение  добиваться  сознательной 

дисциплины в коллективе; умение убедить, доказать свою точку зрения; справедливость и чуткость к 

подчиненным.  К  характеристикам,  определяющим  должностной  авторитет  относятся:  личная 

дисциплинированность  руководителя;  честность  и  принципиальность  руководителя;  успешность 

выполнения своих обязанностей. 

Вышеописанные  признаки,  относящиеся  к  личностному  авторитету  у  руководителя  Орг.№2 

развиты в наибольшей степени, чем у руководителя Орг.№1. 

Таким  образом,  было  определено,  что  в  организации  с  авторитарным  стилем  управления 

(Орг.№1),  наиболее  выраженными  характеристиками  являются  те,  которые  определяют  у 

руководителя  функциональный  тип  авторитета.  К  ним  относятся:  личная  дисциплинированность 

руководителя;  успешность  выполнения  своих  функций;  честность  и  принципиальность.  Признаки, 

характеризующие личностный (моральный) авторитет у данного руководителя выражены в наимень-

шей  степени.  Руководитель  в  процессе  управления  использует  "императивный  тип  воздействия"  на 

группу.  Воздействие  приурочено  к  конкретной  ситуации  (к  примеру: "здесь  ты  должен  сделать 

именно  так").  То  есть,  не  делается  акцент  на  самопознание  и  саморазвитие  сотрудника,  а  лишь 

требуется  выполнение  приказов.  Члены  коллектива  руководителем  воспринимаются  как  "Объекты" 

воздействия, и отношения в коллективе определяются как "Субъект – Объектные". 

В  организации  с  демократическим  стилем  управления  (Орг.№2),  наиболее  выраженными 

характеристиками являются те, которые определяют у руководителя функциональный и личностный 

(моральный)  тип  авторитета.  К  признакам,  характеризующим  личностный  авторитет  относятся: 

умение  добиваться  сознательной  дисциплины;  умение  убедить,  доказать  свою  точку  зрения; 

справедливость  и  чуткость  к  подчиненным.  Также  руководителю  присущи  признаки,  характе-

ризующие 

функциональный 

авторитет: 

личная 

дисциплинированность, 

честность 

и 

принципиальность, успешность выполнения своих функций. 

 

Литература 

1. 

Налоговое законодательство Республики Казахстан.- Алматы, 2001. 

2. 

Кудряшева Л.Д., Квитко В.Я.Авторитет руководитля и его оценка. – М., 1998. 

3. 

Дейнекс С. Современный организатор производства. – М.:Экономика, 1986. 

4. 

Ковалев А.Г. Коллектив и социально-психологические проблемы производства. – М., 1980. 

5. 

Кучер Я. Роль руководителя в управлении трудовым коллективом. – М., 1985. 

399 

Сарбасова Г.Ж. 

 (Қазақстан Республикасы, Алматы қ.,  

аль-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің 1-курс доктаранты) 

БОЛАШАҚ ПСИХОЛОГТАРДЫҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ ИКЕМДІЛІГІНІҢ  

ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ МƏСЕЛЕЛЕРІ 

Болашақ  психологтардың  эмоционалды  икемділігін  қарастырар  алдында  психологиялық 

қызметтің мазмұнына қысқаша шолу жасар болсақ, психология ғылымының қазіргі таңдағы өзектілігі 

мен  қажеттілігі  қарқынды  даму  үстінде,  əрбір  жеке  тұлғаға  психологиялық  көмекті  тиімді  көрсете 

білу ол психолог маманның өз кəсіби іс-əрекетіне деген икемділігінде. Яғни бұл мəселе жүйелі жəне 

нəтижелі түрде орнығуына негіз болатын ол болашқ психолог маманның эмоционалды икемділігінің 

дамуында. Осымен қатар қазіргі қоғамда психологтың кəсіби іс-əрекеті үш түрлі принціпке бөлінген: 

оқытушы-психолог; зерттеуші-психолог; практик-психолог.  

  Оқытушы-психологтың  негізгі  бағыты – студенттерге  психологиялық  білім  беру  жəне  де 

олардың  болашақ  психологиялық  қызметіне  қажетті  сапаларын  дамыту,  студенттердің  өзін-өзі 

дамытуы  мен  өзін-өзі  өзектендіруіне  байланысты  бағыт  бағдар  беру  арқылы  білім  беру  жүйесінде 

қызмет  атқаруы.  Зерттеуші – психолог  маманның  іс-əрекетіндегі  негізгі  бағыты – өзінің  ғылыми 

қызығушылығымен байланысты аймақта психологиялық зерттеулер жүргізуі. Практик – психологтың 

жоғары  кəсіби  қызығушылығы  оның  қоғамдағы  түрлі  өмірлік  жағдайларымен  байлансыты  болып 

келеді.  Практик-психолог  білім  беру,  заң  саласына,  бизнес,  саясат,  жарнама,  əлеуметтік  аймақтарда 

өз қызметін жүзеге асыра алатын маманның бірі болып келеді. Практик –психолог жан-жақты, өзінің 

ізденушілігін  заманауи  өзгерістерге  байланысты  дамытып  отырушы  маман  ретінде  қалыптасуы 

қажет. Бұл жерде əрбір болашақ психологтың эмоционалды икемділігі оның атқарар қызметіне деген 

бағытына қарай дамытуы негіз болуда [3.С,128]. 

  Психология 

саласында 

қызмет 

атқарған 

ғалымдар 

М.Р. 

Битянова, 

И.В.  Дубровина,  Н.П.  Локалова,  Н.С.  Пряжников,  И.А.  Шмелева  пікірлері  бойынша  заманауи 

психолог  кəсіби  іс-əрекетінде  келесідей  принціптермен  жəне  ережелерді  атқара  білуі  қажет: 

зерттелушіге  қиянат  келтірмеу;  құзыреттілігі – өзінің  кəсіби  білімімен  жəне  оны  атқарудағы 

құқығымен  байлнасыты  шешім  қабылдау;  зерттелушінің  сырт  бейнесі,  əлеуметтік  жағдайы  төмен 

немесе  жағымсыз  болған  жағдайда  бейтараптық  көрсетпеу;  зерттелушімен  сенімді  қарым-қатынас 

кезінде алынған мəліметтерді, зерттеу нəтижелерін құпияда сақтау[1.С,182]. Осымен қатар психолог 

зерттелушіге өзінің кəсіби іс-əрекетіндегі этикалық принціп жайлы таныстырып өтуі қажет. 

  Бұл айтылған мəселелердің түбегейлі қалыптасуы мен дамуы студенттік кезеңнен негіз алады, 

болашақ  психологтың  танымдық  аймағының  терең  дамуы  оның  ой  ұшқырлығы,  тез  арада  шешім 

қадылдай  білуі  мен  өз  іс-əрекетіне  бейім  болуы  университте  оқылатын  пəндері  арқылы 

қалыптасатына  мəлім.  Болашақ  психолог  маман  қарым-қатынасқа  тез  түсе  білетін,  түсінігі  кең, 

заманауй  зерттеу  əдістерін  меңгере  білуімен  қатар  ол  ең  алдымен  эмоционалды  икемді  болуы 

маңызды. 

  Психолог мамандардың тұлғалық ерекшелітеріндегі эмоционалды икемділіктің қажеттілігі мен 

олардың кəсіби іс-əрекетіндегі қажеттілігі жайлы ғылыми тұжырымдаған: Б.Г. Ананьев, А.Г.Ковалев, 

А. Маслоу, Г. Олпорт, К.К. Платонов, С.Л. Рубинштейн. 

  Болашақ  психолог  студенттердің  эмоционалды  икемділігін  дамытуда  С.Л.Рубинштейн  жеке 

тұлғаның  эмоционалды  аймағынан  үш  негізгі  компонентке  бөлген:  қандай  да  бір  объектіге 

бағытталмаған  субъектінің  дифференциялды  емес  эмоционалды  күйінің  көрінуі  бұл – объективті 

эмоционалды  құбылыстардың  деңгейін  (көңіл-күйді)  құрайды;  интелектуалды,  моральдық, 

эстетикалық сезімдер – объект бойынша туындайтын объективті эмоциялар деңгейін құрайды; 

қандай да бір тақырыпқа байланысы жоқ əлемдік көзқарас, идеялық сезім адамның өмірге жалпы 

қатынасын сипаттайтын деңгейді (мысалы, юмор сезімі, қайғылы сезім, комикс) білдіреді [2.С,12]. 

  Психологтардың  эмоционалды  икемділігі  жайлы  талдау  жасағандар  В.К.  Вилюнаса,  К.Е. 

Изарда,  Е.П.  Ильина,  П.В.  Симонова  жəне  өз  еңбектерінде  Е.С.  Асмасковец  пен  Л.М.  Митина  екі 

бағытта  көрсеткен:  эмоционалды  тұрақтылық  (өзінің  эмоциясын,  көңіл-күйін,  əрекетін,  вербальды 

жəне  вербалды  емес  көрнісін  басқара  білуі)  жəне  позитивті  эмоция  (сөйлеудің  мазмұны  немесе 

адамға  субъективтік  қатынасын,  сондай-ақ  тілдік  бірліктер  негізінде  ұйымдастырылған  сөйлеу 

немесе мəтін сапасының жиынтығы (сөйлеу, бет-əлпет, мимика жəне т.б.) [4.С,39]. 

Осымен қатар Е.М. Семенованың эмоционалды икемділікке байланысты көзқарасы да ескерілді, 

ол эмоционалды икемділікті үш құрылымдық компнентке бөліп көрсеткен эмоционалды экспрессия, 

эмпатия (басқа адамның эмоционалды күйін түсіну, оған түсіністік таныта келе белсенді түрде көмек