Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

143 

Каждый  ребенок  начинает  свой  путь  в  школе  с  каким-то  уровнем  самооценки.  Школа  будет 

индикатором,  который  выявит  этот  уровень,  усилит  или,  наоборот,  снизит  его.  Наиболее  трудно 

приходится в школе тем детям, которое воспитывались в атмосфере всеобщего умиления, потакания 

детским капризам. Такие кумиры семьи, как правило, имеют очень высокий уровень самооценки, они 

привыкают  к  тому,  что  практически  любой  их  поступок  вызывает  одобрение  родителей  и 

родственников.  Их  социальная  роль  до  школы – быть  в  центре  внимания.  Однако  во  время  учебы 

привычные  ожидания  не  подтверждаются.  Учительница  со  всеми  учениками  обращается  ровно,  не 

выражая к кому-либо особых симпатий или антипатий. Одноклассники тоже не склонны просто так, 

сразу  признавать  кого-то  лидером,  нужно  сначала  завоевать  их  уважение.  Для  кумира  начинается 

пора терзаний и поисков выхода. Бывает, что главная цель этих исканий – привлечь к себе внимание 

любой ценой. А поскольку первоклассник еще социально незрел и желания у него преобладают над 

рассудком,  средством  достижения  своей  цели  он  избирает  неадекватное  поведение – а  это  дерзкие 

выходки  во  время  уроков,  бессмысленная  агрессивность  на  переменах,  постоянные  конфликты. 

Понимание проблем поступающего в школу ребенка позволило сформулировать следующие задачи, 

которые  актуальны  в  период  его  вхождения  в  школьную  жизнь:  создать  атмосферу 

доброжелательности  и  понимания,  творческого  сотрудничества  с  учителем  и  одноклассниками  в 

процессе  новой  для  детей  учебной  деятельности.  Формировать  положительные  мотивы,  ввести  в 

классный коллектив. 

 

Литература 

1.  Республиканский научно практический журнал «Психология» №2(50) апрель 2015). 

2.  (https://dic.academic.ru/) 

3.  Источник: https://odepressii.ru/lichnost/adaptatsiya.html© odepressii.ru 

4.  Республиканский научно – практический журнал психология №4(46) август 2014). 

5.  «Қызықты психология журналы» 27.10.2017г.  

 

 

 Байденов Ж.М., Тауекелова А.Е. 

(Ыбырай Алтынсариан атындағы  

Арқалық мемлекеттік педагогикалық институты) 

 

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КЕЗІНДЕГІ БАЛАРДЫҢ ƏЛЕУМЕТТІК  

ИНТЕЛЕКТІСІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ 

 

Мектепке  дейінгі  тəрбие  мен  оқыту  жүйесін  дамыту  −  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік 

саясатының  басым  бағыттардың  бірі.  Еліміздің  зияткерлік  əлеуетінің  болашағы  мен  оның 

гүлденуінде балаларға мектепке дейінгі сапалы білім беру мен ерте жастағы балалардың қабілеттерін 

дамытудың  қоғамдағы  орны  өте  маңызды.  Елбасымыз  Нұрсұлтан  Əбішұлы  Назарбаевтың  халыққа 

Жолдауында«Кішкентай  бүлдіршіндердің  дамуына  ықпал  ететін  үздіксіз  білім  берудің  алғашқы 

сатысы  ретіндегі  мектепке  дейінгі  білім  беруге  баса  назар  аударған  жөн.  Жəне  бұл  сатыны 

олардың  шығармашылық  жəне  интеллектуалдық  қабілеттерін  дамытуға  арналған  тиімді 

бағдарламалармен қамтамасыз ету қажет. Əрбір балалардың білім алуға, еңбекке  жəне қоршаған 

ортаға бейімі, қарым – қатынасы нақ осы кезеңде қаланатынын естен шығармауымыз керек» – деп 

айтылған.{4} 

Ұрпақ  тəрбиесі  келешек  қоғам  тəрбиесі.  Сол  келешек  қоғам  иелерін  жан-жақты  жетілген,  ақыл-

парасаты  мол,  мəдени,  ғылыми  өрісі  озық  етіп  тəрбиелеу – біздің  де  қоғам  алдындағы 

борышымыз.Тəрбиенің  ең  алғашқы  бастамасын  бала  өз  отбасынан  алса,  жалғасы  балабақшамен 

байланысады, яғни бала тəрбиелене отырып білім алады. Мектеп жасына дейінгі балалар түсінгенін, 

қабылдағанын,  естігенін,  көргенін,  қиялын,  ойын  тіл  арқылы  жеткізеді.  Балаға  айналадағы  өмір 

шындығының əсері мол. Айналасындағы үлкендердің, өзінен ересек балалардың бір-бірімен қарым-

қатынасы, көңіл-күй ерекшеліктері, жүріс-тұрысы, еңбек əрекеті – бəрі де балаға үлгі-өнеге. Бүгінгі 

балалар  тез  жетіліп  келеді.  Олар  айналадағы  болып  жатқан  барлық  оқиғаларды  білгісі  келеді. 

Психология ғылымының қазіргі мəліметтері бойынша, бұл бала өміріндегі шешуші кезең жəне оның 

болашақтағы психологиялық дамуына негіз болады. 

 

 

144 

 

 

 

 

 

 

 

 

                         Тік жүруі                             Тілдік қарым-қатынас жасауы                                    Заттық əрекеттері  

 

Ең  бастысы  бұл  жаста  баланың  болашақтағы  мінез-құлқы,  зияткерлік  жəне  тұлғалық  дамуына 

ықпал  ететін  біліктерді,  соның  ішінде  түсінуі  жəне  адамдармен  қарым – қатынас  жасауда  тілді 

қолдану  қабілеттерін  игереді.  Уақытылы  жəне  толыққанды  бала  дамуын  қамтамасыз  ететін 

шарттардың  бірі  −  олардың  жақсы  жəне  орнықты  көңіл-күйі.  Ол  тіршілік  жағдайлары  дұрыс 

ұйымдастырылғанда ғана мүмкін болады. Көптеген отандық жəне шетелдік ғалымдар мен педагогтар, 

психологтар  жəне  басқалар  зерттеу  үстінде.  Ресей  ғалымдарының  (Г.  Б.  Корнетов,  М.  Ф.  Шабаев 

жəне б.) ойларынша ерте жастан тəрбиелеу ерекше əлеуметтік қызмет болып табылады. Жаңа туған 

нəресте уақытының көп бөлігін анасымен өткізеді, онымен тəрбиеленеді. Балаларды ерте дамытуды 

Франция,  АҚШ,  Жапония,  Германия,  Италия,  Перу,  Кения  жəне  басқа  да  көптеген  елдердің 

педагогтары  тəжірибеге  енгізуде.  Латын  Америкасы  ерте  дамытуды  қолға  алып,  əлемдік  ерте  даму 

жүйесіне  үлестерін  қостық  деп  санайды.  Ресей  ғалымдары  (Никитиндер  жүйесі,  Зайцев  текшелері), 

Жапония  (Масару  Ибука),  Финляндия,  АҚШ  (Глен  Доман,  Сесиль  Лупан)  жəне  басқа  дамыған 

елдерде  ерте  жастан  бастап,  балалардың  интелектуалды  дамуына  қаржы  салу  арқылы  əл-ауқаттың 

артуын  байланыстырады.  Бұл  мемлекеттердің  барлығында  мектепке  дейінгі  ұйымдар  желісі  мен 

жанұяда  жүзеге  асырылатын  интелектуалды  дамыған  баланы  тəрбиелеуде  ғылым  мен  жаңа 

ақпараттық  технологиялар  жетістіктері  қолданылады.  Балаларды  ерте  жастан  дамыту  жөніндегі 

көзқарастар  қазақ  жерінде VII ғасырдан  бастау  алды.  Осындай  пікірлер  Орхон  Енисей 

ескерткіштерінде,  Иолық  Тегін  мен  Қорқыт-ата,  Əл-Фараби,  Жүсіп  Баласағұн,  Махмуд  Қашқари, 

Ахмет Иүгінеки, Қожа Ахмет Яссауи, Саиф Сарай сияқты ойшылдар еңбектерінде көрініс тапты. ХХ 

ғасырдың  басында  Қазақстанда  мектепке  дейінгі  тəрбиелеу  теориясының  негізін  салушылар  Н. 

Құлжанова,  О.  Д.  Мухля,  Е.  Л.  Романова,  М.  Г.  Солдатова,  К.  Д.  Травина,  М.  Ф.  Покровский,  Ш. 

Бегімбетова сияқты жəне басқа көрнекі педагогтар мен қоғам қайраткерлері 6 болды. Н. Құлжанова 

1923  жылы  Орынборда  басылып  шыққан  «Мектепте  дейінгі  тəрбие»  еңбегінде  балаларды  ерте 

дамытуға  оның  физиологиясы  мен  психологиясын  ескере  отырып,  арнайы  жағдайлар  жасаудың 

қажеттігі  туралы  айта  келіп, 3 жасар  баланың  даму  ерекшеліктеріне  тəн  қарама-қайшылықты 

былайша белгілейді: бір жағынан, ол белсенді, білуге құмар, тапқыр, ұшқыр, сөйлегіш, тыңдағанды 

ұнатады,  екінші  жағынан,  оның  зейіні  тұрақсыз,  алынған  ақпараттарды  жалпылай  алмайды,  өзінің 

ойын  қысқа  айтады.  Аталған  еңбегімен  бірге, «Ана  мен  бала  тəрбиесі» («Воспитание  матери  и 

ребенка»)  атты  оқу  құралы  отандық  педагогиканың  алтын  қорына  енді.  Кейінрек  кезде  мектепке 

дейінгі тəрбие мəселесіне Б. Б. Баймұратова, М. С. Сəтімбекова, Г. Х. Дүкенбаева, М. Б. Биғалиева, 

т.б.  ғалымдар  өз  үлестерін  қосты.  Баланың  мектеп  жасына  дейінгі  дамуы  мен  қалыптасуы  жөнінде 

зерттеулерді  С.  Н.  Жиенбаева,  Ф.  Н.  Жұмабекова  жəне  басқалар  жалғастыруда. «Таяу  уақытта 

туғаннан  бастап  үш  жасқа  дейінгі  балаларды  ерте  жастан  дамыту  жүйесін  құруға  құруға  көп  көңіл 

бөлінетіні»  Қазақстанның  мемлекеттік  саясатының  негізгі  бағыты  ретінде  Мектепке  дейінгі  білім 

беру  саласы  жəне  оның  дамыту  болашағы  айқындалған.  Дамыған  мемлекеттің  ұрпағы  дені  сау, 

ақылды,  адал,  адамгершілігі  жəне  интелектуалды  əлеуеті  жоғары  болуы  керек.  Егер  бала  қоршаған 

ортамен  үйлесімде  болса,  онда  ол  болашақта  дені  сау  ұлттың  гүлденуін  қамтамасыз  ететін, 

толыққанды  психикалық,  дене  жəне  рухани  саулыққа  ие  болады.{3}  Мектепке  дейінгі  кезеңдегі 

тəрбие – адам  қалыптасуының  алғашқы  баспалдағы.  Бұл  баланың  əсерленгіш,  еліктегіш,  ойлауды, 

сөйлеуді  меңгеруімен  алғаш  рет  бөтен  ортаға  бейімделуімен  сипатталатын  кезең  Мектеп  жасына 

дейінгі  тəрбиенің  негізі  бес  жасқа  дейін  қаланады.  Баланың  ақыл – ойын  жүйелеу,  ойлау  қабілетін 

жетілдіру,  дəлдікке  үйрету  шындыққа  тəрбиелеу  мақсатында,  сауаттылыққа  баулу – бүгінгі  күн 

талабы. 

Бүгінгі  күні  мектепке  дейінгі  жастағы  балалардың  толық  əлеуметтік  интеллектуалды  даму  мəселесі 

əлі  де  өзекті  болып  отыр.  Əлеуметтік  интеллектуалды  толық  дамыған  мектеп  жасына  дейінгі  бала 

сабақты  жақсы  оқиды,  берілген  материалды  тез  қабылдайды,  өзінің  күшіне  сенімді, 

айналасындағылармен тез тіл табысады.  

 

 

Жас кезеңінде балада үш негізгі өмірлік дағдылары