Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

145 

 

 

 

 

 

Əлеуметтік  интеллект–  айналадағылармен  өнімді  іс-əрекетке  түсуді  анықтайтын  жəне 

əлеуметтік-психологиялық қатынастарды бейнелеумен байланысты танымдық процестерді реттейтін 

қабілет.Э.Торндайк 1920 жылы  «əлеуметтік  интеллект»  ұғымын  адамның  болжаушылық  жəне 

операционалдық-коммуникативтік  қабілетінің  тұлға  аралық  қатынаста  көрінуі  ретінде  алғаш 

қолданған  еді.  Əлеуметтік  интеллект,  эмоционалды  ашықтық,  шынай  педагогикалық  ізгілік, 

əлеуметтік-кəсіби  жауапкершілік,  ерікті  батыл  əрекеттерге  қабілеттілік,  коммуникативтілік  педагог 

тұлғасының  кəсіби  маңызды  сапаларына  жатады.  Əлеуметтік  интеллект  туралы  алғашқы 

зерттеулер  шетел  ғалымдарының  (Дж.Гилфорд,  Н.Кэнтор,  М.Саливен,  Р.Стернберг)  еңбектерінде 

кездеседі.  Ресейлік  (Н.А.Аминов,  Ю.Н.Емельянов,  В.Н.Куницина,  О.Б.Чеснокова,  А.Л.Южанинова) 

жəне  отандық  психологияда  бұл  мəселе  тек  ХХ  ғ.  соңында  ғана  зерттеле  бастаған,  салыстырмалы 

түрде  жаңа  бағыттағы  зерттеулер  қатарына  жатады.  Мектепке  дейінгі  кезендіндегі  баллардың  даму 

деңгейіне  қатысты  критерийлер  баланың  шындықты  қалай  қабылдайтынын,  түсіндіретініне 

байланысты – ол  жағдайдың  интеллектуалдық  шеберлігіне  тəн  ерекшеліктерін,  мінез-құлық 

ерекшелігін  анықтайды. {2} Баланың  ойының  бейімделу  механизмі  ғана  дегенді  білдірмейді  оның 

ортасы  керісінше,  ақылды  адамдар,  əдетте,  дұрыс  емес  əрекет  етеді,  өйткені  олар  өздерінің 

психикалық тəжірибесін ұйымдастырудың ерекшеліктеріне қарай не болып жатқанын басқаша көріп 

отырады  жəне  олардың  мінез-құлқы  шын  мəніндегі  заңдарға  сəйкес  келеді,  сонымен  бірге  қазіргі 

жағдайлық  талаптарға  қайшы  келеді.  Қоғамда  теріс  өзгерістер  болу  мүмкін  біз  болашақ  педагог 

психологтар  жеке  тұлғаның  жəне  əлеуметтік  мəселелерді  қарау  маңызды  міндетіміздің  бірі.  Шын 

мəнінде,  бұл  өзгерістер  адамның  эмоционалдық  саласымен  тығыз  байланысты  жəне  білім  беру  мен 

оқыту  үдерісінде  баланың  моральдық  эмоцияларды  дамыту  проблемасына  назарының  жетіспеуінен 

туындайды.  Баланың  психиканың  қалыпты  өсуі  үшін  бірдей  маңызды  саланы  елемейміз.  Біздің 

міндетіміз – балаларға көмектесу өздерінің эмоцияларын дұрыс қабылдап, бақылап отыруға қолдау 

жасап  отырумыз  қажет.  Мектеп  жасына  дейінгі  балалар  арасында  əлеуметтік  интеллекттің  дамуы 

түсінікті  ақыл-ойды  дамыту  сияқты  (көңіл,  есте  сақтау,  логикалық  жəне  креативті  ойлау)  қатар 

жүреді. Сондықтан, мектеп жасына дейінгі балалар арасында əлеуметтік интеллект дамуының деңгейі 

олардың қызығушылығына, логикалық ойлау қабілетіне, олардың критикалық жəне ойлау қабілетіне, 

ақыл-ойының тереңдігі мен икемділігіне байланысты.  

Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл əрекеті – ойын, сондықтан да оның мəні ерекше. 

Қазақ халқының ойшылы А.Құнанбаев: «Ойын ойнап, əн салмай өсетін бала барма?» деп айтқандай 

баланың  өмірінде  ойын  ерекше  орын  алады.  Жас  баланың  өмірді  тануы,  еңбекке  қатынасы, 

психологиялық  ерекшеліктері  осы  ойын  үстінде  қалыптасады.  Ойынды  зерттеу  мəселесімен  тек 

психологтар  мен  педагогтар  ғана  емес,  философтар,  тарихшылар,  этнографтар  жəне  өнер 

қайраткерлері мен бала тəрбиесін зерттейтін ғалымдарда шұғылданады.  

Ойын – мектепке  дейінгі  жастағы  балалардың  негізгі  іс – əрекетінің  бір  түрі.  Ойын  барысында 

баланың  жеке  басының  қасиеттері  қалыптасады.  Ойын  барысында  балалар  дүниені  тани  бастайды, 

өзінің  күш-жігерін  жұмсап,  сезініп  білдіруге  мүмкіндік  алады,  адамдармен  араласуға  үйренеді. 

-

зейін

,

- есте сақтау, 

- ойлау қабілеті,

- елестету,

- сөздік қорын 

- жаттықтыратын жұмыстары  

Мектепке дейінгі білім беру мекемесінде ұйымдастырылған оқу – тəрбие үрдістері 

146 

Бүгінгі  күн  талабы – баланың  ақыл – ойын  парасаттылығын  дамыту,  ойлау  қабілетін  жетілдіру, 

өзіндік  іскерлік  қасиеттерін  қалыптастыру,  заман  талабына  сай  ойы  жүйрік  етіп 

тəрбиелеуБалалардың  интеллектуалдық  дамуына  əсер  ететін  жаңа  ойын  технологиялары  да  біздің 

балаларға  танымал.  Мысалы:  Логикалық  тізбек  ойындары.  Логикалық  ойлау  арқылы  бала  саралау, 

салыстыру, жинақтау сияқты өз бетімен іс – қимылдар жасауды үйренеді. Баланың логикалық ойлауы 

өздігінен қалыптаспайды, оның дамуына мақсатты түрде білім беру мамандарының, ата – аналардың, 

балалардың  бірлескен  жүйелі  жұмысы  қажет.  Балалар  ойыны  заттық – қол  қимылының  (пирамида 

жинау,текшелерден  үй  құрау)  даму  жолынан  бастап  интеллектуалды  даму  ойынына  дейін  жетеді. 

Ойындар  арқылы баланың  интеллектуалды  дамуы  тек  белгілі  бір  білім  көлемін  ғана  емес,  жалпы 

тəлім-тəрбиелік  іс-əрекеттерді  игерумен  бірге,  ойлау,  қиялдау,  есте  сақтау,  елестету  жəне  т.б. 

қабілеттерінің;  танымдық,  іскерлік,  шығармашылық  қасиеттерінің  дамуын  қамтиды Мысалы, 

«Суреттерді есте сақта», «Керекті фигураны тап», «Қызықты геометрия»,«Лабиринт ойындары»жəне 

т.б.. «Ойы саяздың, тілі саяз» деген ұлғатты сөз бекер айтылмаған. Ойлау негізі баланың сөйлеу тілін 

де қалыптастырады. {1}. 

Əлеуметтік  рөлдер – мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  сүйікті  ойын  əрекеті.  Рөлді  ойнап, 

балалар  əртүрлі  мəнерлілік  құралдарымен:  кейіпкерлердің  сипаттамасын  сипаттайды:  дауыс, 

пантомимика, бет əлпеті, қаңылтыр. Балалар өздерінің рөлдерін өз бетінше таратуды ұнатады, оларды 

жоғалтады,  тиісті  киіммен  киінеді,  қажетті  атрибуттарды,  аксессуарларды  жəне  т.б.  пайдаланады. 

Ойын  барысында  балалар  əлеуметтік  құбылыстардың  ауқымын  кеңейтуге  көмектесетін  əр  түрлі 

əлеуметтік мəселелерді шешеді. Ойынның педагогикалық басшылығы балалардың нақты əлеуметтік 

рөлін  дамытуға  қолдау  көрсету  болып  табылады.  Əлеуметтік  интеллект  негізін  дамыту  жөніндегі 

жұмысты жоспарлағанда, балаларға эмоционалдық əсер ету бағытын ойластыру, балалардың өмірін 

қанағат сезімімен қанықтыру, адамдарға қызығушылықты ынталандыру, мінез-құлқының гуманистік 

бағытын  қалыптастыру,  адамның  моральдық-адамгершілік  негіздерін  қалыптастыру  туралы  ойлау 

маңызды.  Моральдық  мінез-құлықтың  нақты  тетіктерінің  арқасында  бұл  мəселелерді  шешу  қиынға 

соғады.  

 Қорытындылай  келе,  маңыздылығын  айта  кету  керек:  мектепке  дейінгі  кезіндегі  балалардың 

қабылдаудың  жылдам  дамуына  байланысты  əлеуметтік  таным  үшін  ақылға  қонымды,  есте  сақтау, 

ойлау,  қиял,  баланың  сөйлеуі,  эмоционалды-сауатты  саланы  тұрақтандыру  қажет.  Мектепке  дейінгі 

кезіндегі  балларды  əлеуметтік  дамуына,əлеуметтік  тəжірибе  жинақтауына  əсер  ете  алады  жəне 

қарым-қатынас  тəжірибесін  қалыптастыру  арқылы  оның  əлеуметтік  интелектісін,  əлеуметтік 

құзырлылығын жетілдіре түседі. Балларға деген эмпатиялық қатынас,қиын жағдайда көмекке келуге 

даяр  болу,жүйелі,өнімді  қатынасқа  талпыну  педагогтың  тұлғалық  мəдиниетінің  белгілері,ал 

тəрбишілердің жəне ата-аналардың маңызды қасиеттері өзге адам көңіл күйін үғына білуі,шиеліністің 

алдын  алу  мен  шеше  білуі  көмектесуге  даяр  тұруы  жəне  қарым-қатынаста  ықпал  етудің  адекватты 

тəсілін жəне өзара əрекетте жүзеге асыру тəсілін меңгеруі қажет. Мектепке дейінгі кезіндегі балларды 

тұлғалық  маңызды  қасиеттерді  меңгеруі  қажет,олар:  үйірсектік,  адамдармен  өзара-əрекетке  бағдар 

алуы,  өз  көзқарасын  жақтай  білуі,  оптимизм  даулы  жағдайлардан  шығу  білу  іскерлігі,  жүйкелік-

психологиялық  тұрақтылығы.  Баллардың  əлеуметтік  интелектісін  дамыту  үшін  қарым-қатынасты 

игертудегі белсенді топтық əдістердің жүйелі түрде қолдануымыз қажет.  

 

Əдебиет 

1.  Исаева  И.Ю.  Педагогическое  сопровождение  развития  социального  интеллекта  ребенка  в  период 

дошкольного детства: Диссерт. канд. пед. наук, Ростов-на-Дону, 2011. {1} 

2.  Коломийченко  Л.В.  Концепция  и  программа  социального  развития  детей  дошкольного 

возраста./Пермь, 2002.С.115.{2} 

3.  Балларды  ерте  жастан  дамытуға  арналған  тəрбиелеу  оқыту  процесін  ұйымдастыру  бойынша 

əдістемелік құрал {3}  

4.  ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан  халқына  «Нұрлы жол  −  болашаққа бастар  жол» Жолдауы 

11 қараша 2014 ж. {4} 

5.  Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 Жарлығымен бекітілген 

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекетті