Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

136 

вхождению в должность и шире – их профессиональному становлению. Следовательно, становление 

выпускника  вуза  как  профессионала  состоит,  в  конечном  счете,  в  полноценности  освоения 

профессией на основе психологической готовности к ней, Она включает в себя следующие моменты: 

специфическое  восприятие  окружающего  мира  и  себя  в  нем;  достаточно  сложную  соотнесенность 

естественного стремления человека к вершинам профессионализма, приобретению опыта, успехам в 

профессиональной деятельности и раскрытию внутренних ресурсов и действительных возможностей; 

усвоение  определенных  когнитивных  схем,  способов  манипулирования  предметом  своего  труда; 

принятия  профессиональных  норм  и  ценностей,  особенностей  коммуникации  и  стиля  общения 

социального окружения. 

Вышесказанное позволяет подчеркнуть, что социально-профессиональная идентификация (СПИ) 

относится  к  основному  компоненту  профессионально-личностной  подготовки  выпускника  вуза 

любого профиля, а также является интегральным показателем качества и эффективности обучения в 

вузе. 

Современная профессионально – личностная подготовка специалиста с высшим образованием, с 

одной стороны, включает  в себя  развитие интеллектуального, коммуникативного и  эмоционально – 

волевого  компонентов  личности  в  рамках  образовательного  процесса  вуза;  с  другой  стороны,  это – 

сертификация качества и компетентности, что позволяет выпускникам демонстрировать полученные 

в  высшем  учебном  заведении  профессиональные  знания,  умения,  навыки  в  реальной  практике 

быстро, эффективно, с минимизацией временных и нервно-психических затрат. 

Следовательно,  можно  утверждать,  что  основным  фактором,  обусловливающим  успех  учебной 

деятельности, являются не отдельные психические процессы и свойства личности, а их структура и 

направленность,  в  которой  ведущую  роль  играет  вектор  социально-профессиональной 

идентификации. 

В  качестве  индикаторов  социально-профессиональной  идентификации  в  данной  статье  нами 

приведен не весь спектр идентификационных характеристик, а лишь те из них, которые указывают на 

направленность профессионального развития, а именно: стремление к состязательности; личностная 

ответственность;  склонность  к  самосовершенствованию  и  самоактуализации;  самообладание, 

самоконтроль, 

Адекватное формирование социально – профессиональной идентификации относится, во-первых, 

к  одной  из  ключевых  психологических  детерминант  успешной  профессионализации  и 

профессионального становления выпускника вуза. Во-вторых, она относится к одной из центральных 

составляющих  профессионального  самосознания,  так  как  представляет  собой  интегративное  ядро 

личности, которое формируется в процессе влияния личности на личность. 

 

Литература 

1.  Назарбаев Н.А. Взгляд в будущее. Модернизация общественного сознания. 

Источник:

 

http://24.kz/ru/news/top-news/item/172320-statya-n-nazarbaeva-vzglyad-v-budush 

2.  Столин В.В. Самосознание личности. – М.:МГУ,1983. – 285 с. 

3.  Чеснокова И.И. Самосознание личности. М.:Наука,1974.-С.222-224. 

4.  Чамата П.Р. Вопросы самосознания личности в советской психологии // Психологическая наука в СССР. 

– М., 1960. – Т.2. – С.91-109. 

5.  Eraсson E.H. Identity: Youth and crisis. NewYork.Norton.1968.-P. 23 -47. 

6.  Аязбекова Р.А. Психология высшей военной школы. Учебное пособие. Алматы: АПС КНБРК. 2016, 93 с. 

 

 

Əмірова Б.Ə., Жеңіс Ə.Қ. 

(Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ.,  

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік университеті) 

 

МЕКТЕП ТҮЛЕКТЕРІНІҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ ЖАЙ-КҮЙІНЕ  

БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕРДІҢ ƏСЕР ЕТУ МƏСЕЛЕЛЕРІ 

 

Білім  беру  жүйесі – қоғам  дамуымен  бірге  дамып,  əрдайым  үнемі  өзгерісте  болады.  Осы  жылы 

білім беру саласында реформа жасалып, мектепте тың өзгерістер болды. Елбасы Н.Ə.Назарбаев білім 

мен ғылым қызметкерлерінің екінші съезінде «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп 

оқушылары.  Мұғалім  оларды  қалай  тəрбиелесе,  Қазақстан  сол  деңгейде  болады.  Сондықтан 

жүктелетін  міндет  өте  ауыр» – деген  болатын[1.].  Оған  деген  оқушылардың,  педагогтердің,  ата-

аналардың қарым-қатынасы əртүрлі. Біріншілері, бұл біздің еліміздің бəсекеге қабілетті болуына əсер 

етеді  десе,  екіншілері,  керісінше,  оған  қол  жеткізудің  мүмкін  еместігі  туралы  айтады.  Бұл  мəселе 

137 

қоғамда  талқыға  түсуімен,  оған  қатысты  əртүрлі  пікірлердің  айтылуымен  өзекті  болып  отыр. 

Сонымен қатар жоғары сынып оқушыларының өзін-өзі жүзеге асыру қабілетінің ерекшеліктері, яғни 

эмоциялық  сферасы,  өзін-өзі  бағалауы,  қарым-қатынас,  мінез-құлық  туралы  мəселелер 

зерттеушілердің назарын аудартуда. 

Қазақ халық білім беруге, сауаттылықты арттыруға көп мəн берген ұлттардың бірі. Оның бастауы 

–  ең  алғаш  медреселерден  басталып,  кейін  мектептердің  ашылуымен  біртіндеп  жалғасып  отырған. 

Ертедегі Исфиджаб, Тараз, Сайрам, Түркістан, Отырар, т.б. қалаларында көптеген медреселер болған, 

олардың  жалпы  саны 84-ке  жеткен.  Ауылдық  жерлерде  мектепте  молдалар  (татар,  башқұрт,  т.б.) 

ұстаздық еткен. Оқыту ақысы халықтан жиналған. Балалар қыс, күз айларында оқыған. Оқу мерзімі 4 

жыл, оқуға 7 жастан бастап қабылдаған, жыл аяғында емтихан тапсыру мектеп бітіргені үшін балаға 

ресми куəлік тапсыру тəртібі сақталмаған. Медреселер мұсылмандық рəсімдерін таратушы оқу орны 

болып  қана  қоймай,  ірі  мəдениет  орталығы  ретінде  де  қызмет  атқарған. 1920 жылы  қазанда  Қазақ 

АССР-ының  Оқу  халық  комиссариаты  құрылды.  Оның  төрағасы  болып  А.Байтұрсынов 

тағайындалды. 1920 жылы 18 ақпанда  Бүкіл  Қазақстандық  оқу-ағарту  конференциясы  шақырылды. 

Онда балаларды қорғау, бірыңғай мектеп жүйесін құру, кəсіптік-техникалық білім беру, саяси тəрбие 

жұмысы, т.б. оқу-тəрбие жұмысына байланысты мəселелер қаралды. 

Осы  ғылым  мен  білімнің  негізін  тереңдету  нəтижесінде  ғана  еліміз  өзінің  елдігін  басқа  елдер 

алдында көрсете алады. Ал ел тағдыры оның келешекте кемелді ел болуы мектептің қандай негізде 

құрылуына  байланысты  болмақ»  деген  болатын.  Сонымен  қатар,  Елбасы  өз  саясатында  білім  беру 

жүйесіне  өз  бағдарламалары  арқылы  да  үлес  қосып  отырды.  Олардың  бірі – «Қазақстан 

Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы». 

Ондағы  Елбасының  мақсаты – экономикалық  тұрғыда  орнықты  дамуы  үшін  сапалы  білімнің 

қолжетімділігін  қамтамасыз  ету  арқылы  адами  капиталды  дамыту,  білімнің  бəсекеге  қабілеттілігін 

арттыру  болды.  Ал  білім  беру  «Қазақстан – 2030» ұзақ  мерзімді  Стратегиясының  маңызды 

басымдықтарының бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру реформаларының жалпы мақсаты 

–  білім  беру  жүйесін  жаңа  əлеуметтік-экономикалық  ортаға  бейімдеу  болып  табылады.  Қазақстан 

Президенті республиканы əлемдегі бəсекеге қабілетті 50 елдің қатарына енгізу туралы міндет қойған 

болатын. Білім беру жүйесін жетілдіру осы мақсатқа қол жеткізуде маңызды рөл атқарады.  

2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005 – 2010 жылдарға 

арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  қабылданды.Дарынды  жас  қазақстандықтарға  əлемнің  үздік 

университеттерінде білім алуға мүмкіндік беретін Қазақстан Республикасы Президентінің «Болашақ» 

халықаралық  стипендиясын  іске  асыру  еліміздегі  адами  капиталдың  дамуына  қосылған  елеулі  үлес 

болды [2, 96 б.].  

Осы  аталған  білім  беру  саласындағы  өзгерістердің  барлығы  мектеп  оқушыларының 

психологиясына  əсер  етпей  қоймайды.  ҰБТ-дағы  өзгерістер 2004 жылы  Мемлекет  басшысының 

тапсырмасы  бойынша  енгізілген  Ұлттық  бірыңғай  тестілеу  (ҰБТ)  рəсімі  енгізіліп,  өз  міндетін 

орындады:  сыбайлас  жемқорлыққа  тосқауыл  қойды,  əлеуметтік  əділеттілікті  қамтамасыз  етті  жəне 

жоғары  оқу  орындарына  түсуге  тең  жағдай  жасады.  Өздеріңіз  білетіндей,  биылғы  жылдан  бастап 

жоғары  оқу  орнына  түсу  үшін  шекті  балл  жинай  алмағандарға  ҰБТ-ны  ақылы  негізде  бірнеше  рет 

қайта  тапсыруға  рұқсат  беріледі. 2017 жылғы  түлектер  үшін  ҰБТ  екі  рəсімге  бөлінеді:  мемлекеттік 

емтихан түрінде мектептердегі қорытынды аттестаттау жəне таңдаған мамандығына байланысты 14 

пəннің ішіндегі екі бейіндік пəн бойынша ҰБТ. Сонымен қатар, ҰБТ тапсыру барысында, 11 сынып 

оқушылары 140 сұраққа  жауап  берулері  тиіс.2019  жылдан  бастап  жоғары  сыныптарда  пəндерді 

ағылшын тілінде оқытуды енгізу Қазіргі əлемде адамдардың басым бөлігі (2016 жылы- 1.5 миллиард) 

ағылшын тілінде сөйлеседі. Əлемде интернет мазмұнының жартысынан астамына (55,7%) ағылшын 

тілінде  қол  жеткізуге  болады.  Қазақстанда  ата-аналардың  көпшілігі (81%) балаларының  ағылшын 

тілін білгенін қалайды. Алайда тек 34% ата-ананың ғана керекті жағдай туғызуына (тілдік курстарға 

жіберуіне)  мүмкіндігі  жетеді.  Ата-аналардың 27%-да  ондай  мүмкіндігі  жоқ.  Олар  бұл  мəселеде  тек 

мектепке үміт артуға мəжбүр. 

Мемлекет  басшысының  тапсырмасы  бойынша 2020 жылға  қарай  жоғары  оқу  орындары  барлық 

техникалық жəне медициналық мамандықтар бойынша ағылшын тілінде оқытуға көшеді. Сондықтан 

барлық  мектептер  дайын  болуы  тиіс. 2019 жылдан  бастап 10 жəне 11 сыныптарда  балаларды 

техникалық  жəне  медициналық  мамандықтарды  (Назарбаев  Университеті,  КІМЕР,  ҚБТУ 

ұстанымдары  бойынша)  ағылшын  тілінде  оқытуға  көшетін  қазақстандық  жоғары  оқу  орындарына 

түсуге  дайындай  бастайды.  Осы  аталған  білім  беру  шарттары,  өз  кезегінде 11 сынып  оқушысының 

эмоционалдық жай-күйіне əсер етпей қоймайды.  

Білім  беру  (оқыту  мен  тəрбие)  үрдісін  ұйымдастырудың  психологиялық  заңдылықтарын  кейбір 

жалпы  алғанда  көптеген  оқушылар  үшін  осы  үрдісті  ұйымдастырудың  тəсілдері  мен  психиканың