Атты VII халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференция жəне қазақ психологиялық ҚОҒамының І қҰрылтай съезінің

115 

байланысты  болады.  Ғылыми  шығармашылықта  бұл – таным,  ал  өнерде – жасау.  Өнерде  таным 

(шығармашылық үшін материалдар жəне əсерлер жинау) шығармашылықты басып озады. 

Ғылыми шығармашылықта мақсат шығармашылыққа дейін интеллект пен анықталады, ал өнерде 

шығармашылық мақсатқа аса жауап бермейді. Бірақ соған қарамастан, екі шығармашылықта да ортақ 

жалпы  қасиеттерге  ие,  олардың  ішіндегі  негізгісі – ұғынылмаған  үрдістердің  доминантты  рөлдері. 

Шығармашылықты ғылыми зерттеудің өзіндік ерекшелігі бар, оның пəнін зерттеуде құбылыстың өзі 

жоғалып  кетеді,  мұнда  көбінесе  зерттеушінің  шығармашылықты  қалай  түсінетіндігіне  көр  нəрсе 

байланысты  болады.  Көптеген  зерттеулер  шығармашылықтың  мəнін  шығармашылық  тұлға 

түсінігінде  анықтайды.  Мұндай  көзқарас  гуманистік  психологияға  тəн  (К.Роджерс,  А.Маслоу  жəне 

т.б.). Олардың пікірінше, шығармашылықтың қайнар көзі – тұлғаның өздігінен дамуы. Шығармашыл 

тұлғаны  оның  өзінің  шығармашылық  ойлауы  жəне  жаңашылдық  əрекетінің  кіріккен  сапасы  деп 

түсіндіреді. К.Роджерстің концепциясының негізгі жағдайлары Р.Д.Найдың жұмыстарына негізделеді 

[6,170б.]. 

Субьект – іс-əрекет теориясы мен гуманистік психологияның ортақ мəселелері болып саналады. 

Тұлғаның шығармашылық потенциалы жүйелі зерттелінді. Тұлға тұтас жүйе деп қаралды. А.Маслоу 

шығармашылықты  адамға  туа  берілетін  ерекше  қасиет  деді.  Адамзатқа  тəн  осы  сапаны  өздігінен 

белсендіру  арқылы  түсіндірді.  Субьект-іс-əрекеттік  ықпалды  психикалық  дамудың  негізгі,  қарым-

қатынаста  дамитын  субьектінің  іс-əрекеті  деп  анықтады,  алайда  осы  жағдайды  гуманистік 

психология  бағалай  алмады.  К.В.Тэйлор  шығармашылықты  міндетті  шешу  үрдісін  деп,  оның 

анықтамасын 6 топқа бөлді: «гештальт» ретінде жаңа тұтастықтың жасалуы; соңғы нəтижеге немесе 

инновациялыққа  бағытталған  эстетикалық  немесе  «эксперсивті»;  психоаналитикалық  немесе 

динамикалық;  шешуге  бағдарланған  ойлау.  Сонымен  қатар  ол  шығармашылықтың  деңгейлері 

арқылы шығармашылықтың түрлерін  көрсетті: эксперсивті; продуктивті  инвентивті; инновациялық; 

жаңаны тудырушы шығармашылық. 

Бұл  анықтамаларға  байланысты  Т.Рибо  ойлай  алу  қабілеттілігі  шығармашылық  ойлау  үшін 

маңызды  деп  көрсетті.  Е.К.Спирмен  шығармашылық  ойлауды  көру  үрдісі  немесе  ұғынылған  жəне 

ұғынылмаған деңгейлердің өзара байланысын жасау деп қарастырды. 

Сонымен,  психология  ғылымындағы  шығармашылықты  зерттеу  мəселесін  талдай  келе,  мына 

жағдайларды  бөліп  көрсетуге  болады:  шығармашылықтың  табиғаты,  шығармашылық  үрдістің 

фазалары  (саналы  еңбек,  бейсаналық  жұмыс,  шабыттану  жəне  басқалар),  шығармашылыққа  қабілет 

жəне  шығармашылық  тұлғаның  сапалары,  данышпандық,  қабылдаудың  ерекшелігі,  интеллект 

(интуиция, күшті фантазия, ойлап табу, алдын ала көре білу), мінез, мотивация жəне құндылықтарға 

бағдарлану  мəселелері  анықталды.  Эксперименттік  психологияның  дамуы  да  шығармашылық 

психологиясындағы  анкета,  тест,  интервью,  эксперимент  сияқты  əдістерді  тереңдетті. 

Психологияның  осы  мəселесі  əр  түрлі  жағынан  зерттеуді  талап  етеді.  Өйткені,  шығармашылықты 

зерттеу  тек  субьективтілік  жағын  қарастырып  қоймай,  эмпирикалық  көп  астарларын  қарастыруға 

болады.  Соның  нəтижесінде  шығармашылық  психологиясының  теориялық  жəне  əдіснамалық 

ерекшеліктері, механизмдері, заңдылықтары, феномендері ашылатыны айқын. 

 

Əдебиеттер 

1.  Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Педагогика. Павлодар:«ЭКО» ҒОФ. 2006. 34б. 

2.  Выготский Л.С. Мышление и речь. Собр.соч., Т.5. М., 1983. 121с. 

3.  Брушлинский А.В. Мышление и пргнозирование. М., «Мысль», 1979. 59с. 

4.  Андреева Г.М. Современная социальная психология.-М., 1981. 153с. 

5.  Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: В 2т. М.,1989. Т1.89с. 

6.  Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. Прогресс, 1994. 170с. 

 

 

Шатманов М.М. 

(Республика Казахстан, г. Алматы,Академия Кайнар)

 

 

ДЕЛЬФИНОТЕРАПИЯ КАК КОРРЕКЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ ПРИ РАБОТЕ  

С ДЕТЬМИ И ПОДРОСТКАМИ С ОСОБЫМИ ПОТРЕБНОСТЯМИ 

 

Дельфинотерапия – один  из  видов  анимало-терапевтических  программ  коррекции  состояния 

больных  и  здоровых  людей  в  структуре  нетрадиционных  методов  воздействия,  который  имеет 

широкую мировую практику применения [1]. 

Дельфинотерапия  среди  методов  анималотерапии  является  вторым  после  иппотерапии 

распространенным  методом  реабилитации  больных  разного  возраста.  Отношение  к  ней  врачей  и 

116 

родителей больных детей колеблется от «веры в чудо» до упреков в отсутствии доказательности ее 

эффективности. 

В дельфинотерапии обычно участвует тренер животных, имеющий опыт в социальной адаптации 

животных, в их воспитании и тренировке. Медицинский психолог, обладающий знаниями в области 

детской  психологии  и  патопсихологии,  как  правило,  хорошо  знаком  и  с  поведением  морских 

животных, умеет ими руководить. 

Разум дельфина возник в водной трехмерной среде, где для него основной смыслонесущий образ 

–  это  звуковой  образ,  поэтому  мозг  дельфина – это  идеальная  система,  прежде  всего,  для 

воспроизведения и обработки звука. 

Звуки,  издаваемые  ими,охватывают  необычно  широкий  спектр  частотных  характеристик – от 

инфразвуковых до звуковых и ультразвуковых. 

Эффективность  дельфинотерапии  во  многом  обусловлена  уникальными  способностями 

дельфинов.  У  них  развиты  когнитивные  способности  и  любознательность.  Они  обладают  высокой 

степенью социализации, что проявляется в четкой зооиерархии внутри стаи,распределении ролей при 

защите  от  акул  и  охоте  за  рыбами.К  представителям  других  видов  они  относятся  дружелюбно, 

играют с черепахами, с другими животными, с человеком. 

Основные формы взаимодействия дельфина с человеком в дельфинарии: 

1.  Управляемое  взаимодействие.  Тренер  направляет  предварительно  обученного  дельфина  на 

взаимодействие с пациентом при помощи соответствующих стимулов, подкреплений и жестов. 

2.  Активное  взаимодействие.  Оно  встречается  реже  и  выглядит  так:  дельфин  проявляет 

инициативу к взаимодействию с пациентом при отсутствии стимулов и подкреплений. 

3.  Смешанный  тип  взаимодействия.  Встречается  часто.  Выглядит  это  следующим  образом: 

достаточно небольшой дозы пищи, ласкового поглаживания со стороны человека и дельфин спешит 

выполнить и перевыполнить поставленную задачу [2]. 

Метод дельфинотерапии может реализоваться по двум направлениям: 

1.  Свободная  интеракция  пациента  с  дельфином  при  минимальном  участии  специалистов.  В 

период  интеракции  в  режиме freestyle пациент  самостоятельно  выстраивает  как  отношения  с 

дельфином, так и физические манипуляции; 

2. Структурированная интеракция пациента с дельфином. 

Использование  дельфина  обусловлено  природными  особенностями  дельфина:  сочетание 

уникальных  физических  данных  и  высокого  интеллекта,  потребность  в  общении,  способность  к 

межвидовому общению, использование невербальных средств общения, игровое поведение, а также 

особым  отношением  человека  к  дельфину:  он  является  одним  из  ярких  символов  самого  первого 

начала  вещей,  т.  е.  архетипичен.  Это  порождает  сильную  положительную  установку.  На  стыке 

установки  и  реального  восприятия  появляется  так  называемый  «эффект  дельфина»,  выступающий 

мощным лечебным фактором. Восприятие дельфина уже несет в себе психотерапевтический эффект. 

Общение  с  дельфином  заключает  в  себе  следующие  лечебные  факторы:  положительные  эмоции, 

седативный, отвлекающий, активизирующий и катарсический эффекты. Дельфин ярко демонстрирует 

интерес  к  партнеру  по  общению,  активно  взаимодействует,  требует  обратного  ответа,  привлекает  к 

себе внимание, демонстрирует дружелюбность, искренность намерений [3]. 

Предполагается  три  основных  механизма  влияния  ультразвука,  излучаемого  дельфинами,  на 

нервную систему человека: сонофорез, резонансное распознавание и кавитация. 

Сонофорез – увеличение проницаемости биологических мембран и переносвеществ в результате 

акустического  давления  припрохождении  звуковой  волны.  Сонофорез  усиливаетперенос  веществ, 

включая  гормоны,  через  клеточныемембраны,  посредством  изменения  мембранногопотенциала 

постсинаптических терминалов истимуляции притока ионов натрия и кальция и оттокаионов калия. 

Модель резонансного распознавания (МРР)предполагает, что белки активизируются посредством 

характерных  резонансных  частот.  В  случае,  если  сигналы  биосонара  и  поведение  человека 

находятсяв  постоянной  корреляции,  можно  связать  изменения  уровней  эндорфина  с  механизмом 

МРР. 

Кавитация – образование в биологическихжидкостях и тканях разрывных микрополостей, запол-

ненных газами. В таких полостях могут периодически создаваться высокие давления итемпературы, 

нарушаться зарядовое равновесия наих стенках, что приводит к протеканию в полостях химических 

реакций. Ударные волны,сопровождающие образование и схлопывание полостей, повреждают клетки 

и ткани с выделениемиз них биологически активных веществ, в том числе– эндорфинов [4]. 

Курс дельфинотерапии для детей состоит из 3 этапов: 

1.  Подготовительный.  Сбор  анамнеза,  знакомство  с  индивидуальными  особенностями  ребенка, 

беседа с родителями, получение запроса, совместное составление плана коррекционной работы.