Атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 16 ақпан 2018 жыл

 
50 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018ж 
 
 
 
ыл 
 
 
ӘОЖ 37.03 
 
ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ КАПИТАЛДЫ ДАМЫТУ – ТҰЛҒАЛЫҚ ЖӘНЕ ЖЕКЕ 
ДАМУДЫҢ НЕГІЗІ РЕТІНДЕ 
 
Биготанов Қ.С., Беркинбаева Е.Е. 
І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., 
kaisar-bek@mail.ru 
 
Мақалада  интеллектуалды  капиталды  дамыту  –  тұлғалық  және  жеке  дамудың 
зерттеулердің  бағыттары  мен  нәтижелеріне  талдау  жасалынды.  Жүргізілген  эксперимент 
нәтижесі жүйеленді. 
Кілттік сөздер: интелектуал, табыс, капитал, заманауи, индекс, процесс, есеп 
В  статье  анализируются  тенденции  и  результаты  исследований  по  личностному  и 
личностному  развитию  -  развитию  интеллектуального  капитала.  Систематизирован 
результат проведенных экспериментов. 
Ключевые слова: интеллект, доход, капитал, современный, индекс, процесс, отчет 
The article analyzes the trends and outcomes of research on personal and personal development 
- the development of intellectual capital. The result of the conducted experiments are systematized. 
Key words: intelligence, income, capital, modern, index, process, report 
 
2018  жылғы  10  қаңтар  күні  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.  Назарбаев 
Қазақстан халқына кезекті дәстүрлі Жолдауын баяндады. Жолдауда қазіргі мемлекет пен қоғам 
дамуы үшін аса қажет 10 міндет қойылды. Соның бірі, әрі ең маңыздысы жетінші бағыт – адами 
капиталды дамыту [1]. 
Заманауи әлемде елдің интеллектуалдық дамуы тек ұлттық табыспен ғана емес, сонымен 
қатар  адам  тұлғасының  сапасына,  оның  интеллектуалды  және  рухани  даму  деңгейіне 
бағдарланған адам дамуының индексімен де өлшенетін болды. Адами капитал, оны сақтау мен 
дамыту – әрбір қоғамның басты мақсаты, міндеті болуымен қатар, оның жетістіктерінің басты 
көрсеткіші, индикаторына айналуы тиіс. 
Адами капиталды дамыту индексі халық денсаулығы, білім деңгейі және азаматтардың 
нақты табысы тұрғысынан анықталады.  
БҰҰ  даму  Бағдарламасы  нақты  жағдайларды  есепке  ала  отырып  адами  дамудың 
индексіне: «адамдардың ұзақ, салауатты және шығармашылық өмір сүру, өздері құндылық деп 
санаған  басқа  мақсаттарын  жүзеге  асыру  бостандағының  кеңеюі  процессі;  жер  шарындағы 
әділдік  пен  тұрақтылықтың  дамуын  қамтамасыз  етуге  белсенді  қатысу»  деп  анықтама  берді. 
Жыл  сайын  БҰҰ  адами  капиталды  дамыту  индексі  бойынша  мемлекеттер  рейтингісін 
жариялайды.  
Адами  капиталды  дамыту  индексі  рейтингісі  бойынша  Қазақстан  2016  жылы  56  орын 
алды, 2015 жылға қарағанда өзгерген жоқ және адами капиталды дамыту деңгейі жоғары елдер 
санатына кіреді. Ал, 2013 жылы осы индекс бойынша 186 елдің арасынан 69 орынды иеленген 
болатын [2]. 
Осыға  орай  қоғам  және  мемлекет  интеллектуалды  әлеуетті  қалыптастыру  және  дамыту 
стратегиясына  айырықша  талаптар  қояды.  Бұл  идея  Қазақстан  Республикасының  адами 
капиталының  бәсекеге  қабілеттілігін  дамытуға  бағытталған  «Интеллектуалдық  ұлт-2020» 
ұлттық жобасының негізіне алынды [3]. 
Қазіргі  таңда  экономиканың  өңдеуші,  өндіруші,  үнемдеуші,  қызмет  көрсетуші 
салаларымен қатар білім экономикасы да қатар аталады. Білім экономикасы – постиндустриалды 
экономика  мен  инновациялық  экономиканың  дамуының  жоғарғы  кезеңі.  Білім  экономикасы 
термині инновациялық экономика ұғымының синонимі ретінде жиі қолданылады. Алайда білім 
экономикасы – инновациялық экономиканың дамуының жоғарғы кезеңі және білім қоғамы мен 
ақпараттық  қоғамның  негізі  болып  табылады.  Білім  экономикасы  –  білімге  негізделген 

 
 
51 
 
«ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ БІЛІМ БЕРУ ҮРДІСІНЕ ЕНДІРУ-САПАЛЫ БІЛІМ НЕГІЗІ» 
атты аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары 
16 ақпан 2018 жыл 
 
экономика.  Заманауи  нарықтық  экономика  білім  нарығы  мен  материалдық  –  заттық  тауарлар 
мен ресурстар нарығындағы ақпараттарды игерумен сипатталады. 
Білім экономикасының дамуы мен қалыптасуының негізгі факторы адам капиталы болып 
табылады.  Адам  капиталы  дамыған  мемлекеттерде  жаңа  технологиялар  жасауда,  өндірістің 
дамуында,  олардың  тиімділігін  арттыруда,  ғылым,  мәдениет,  денсаулық  сақтау,  қауіпсіздік, 
әлеуметтік салалардың дамуында басты өндірістік факторға айналды. 
Білім  экономикасы  –  бұл  әртүрлі  салаларға  жататын  қызметтерге  жататын  салалардың 
жиынтығы.  Оған  тән  сипаттық  белгілер:  −  интеллектуалды  адам  капиталына  материалдық 
элементпен  салыстырғанда  инвестициялық  салым  көп;  −  ерекшелігі  жоғары  және  материалды 
емес  активтердің  бірегейлігі;  −  компанияның  қызметіндегі  үлкен  инновациялық  бөлік;  − 
шынайы  экономикадағыдан  қарағанда,  өндірістің  жаңару  қарқыны  жоғары;  −  өндірістік 
технологиялардың  немесе  өнімдер  мен  қызметтердің  жаңаруы  перманентті  сипатқа  ие  (бұл 
«білім  экономикасы»  мен  жоғарғы  технологиялар  саласын  жақындаттырады).  «Білім 
экономикасы»  термині  бүгінде  дамудың  постиндустриалды  кезеңінің  синонимі  ретінде 
қолданылады,  онда  дәстүрлі  экономика  секторлары  жаңа  элементтермен  табиғи  үйлесімділік 
тауып,  барлық  жүйені  принципті  түрде  жаңа  сапаға  жеткізеді.  Кейде  «білім  экономикасын» 
заманауи индустриалды экономикада экономикалық ортаға жоғарғы технологиялардың әсерінен 
туындайтын әр түрлі өзгерістердің жиынтығы ретінде түсінеді [4]. 
Адамның интеллектуалдық еңбегі заманауи ғылым, техника және қоғам үдерісінің негізгі 
қозғаушы күші болып табылады.  
Интеллектінің  дамуымен  адам  іс-әрекеті  де  түрленеді,  көбейеді.  Психологиялық-
педагогикалық  ғылым  тұрғысынан  алғанда  адам  іс-әрекетінің  құрылымын  мотивтер,  мақсат, 
міндеттер, әрекеттер, әдістер, құралдар, нәтиже және оның бағалануы құрайды.   
Қоғамның интеллектуалдануы үдерісінде үлкен ролді білім жүйесі атқарады, бұл Ұлттың 
интеллектуалды әлеуетін дамыту тұжырымдамасында да  көрсетілген, «интеллектуалдық әлеует 
–  интеллектуалдық  қызметтің  барлық  түрін  және  оның  субъектілерін,  ғылым,  білім, 
инновацияларды  біріктіретін  интегративті  ұғым,  және  бұл  феномен  үздіксіз  білім  беру  жүйесі 
арқылы  қалыптасады  ».  Білім  жүйесі  елдің  интеллектуалды  әлеуетінің  басты  бағыттары 
анықталып, тұжырымдалатын іргелі база ретінде орын алуы қажет. 
Үздіксіз білім беру жүйесіндегі негізгі буын жоғары кәсіби-педагогикалық білім болып 
табылады.  Болашақ  сапалы  мамандарды  даярлау  –  қоғам  өндірісінің  барлық  саласын  кадрлық 
қамтамасыздандырумен  тікелей  байланысты.  Жоғары  білімді  мамандар  интеллектулдық  элита 
ретінде  қарастырылып  және  қоғам  жаңғыруының  қуатты  қозғаушы  ресурсына  айналуы  тиіс. 
Жоғары білім жүйесінде болашақ мамандардың интелектуалдық қабілеттерін дамыту тұлғалық-
бағытталған, әс-әрекеттік, құзыреттілік ережелері қағидаларына негізделген.  
Болашақ  маманның  тұлғасының    интеллектуалдық  дамуын  оның  дербес  белсенді 
әрекетінен    бөліп  қарастыру  мүмкін  емес.    Болашақ  маманның  іс-әрекеті  –  оның  әлеуметпен 
белсенді өзара қарым-қатынасының үдерісі. Алайда мұны пассивті форма деп айтуға болмайды, 
ой-санамен басқарылатын іс-әрекет деп айтсақ орынды.  Болашақ маман ретіндегі студенттердің 
іс-әрекеті қоғамдық сипатқа ие және жай ғана қажеттіліктерді қанағаттандырумен шекетелмейді, 
ол белгілі дәрежеде қоғамның мақсаты және талаптарымен анықталады. Сондықтан, кез-келген 
интеллектуалдық іс-әрекет әлеуметтік іс-әрекетпен байланысты.  
Болашақ  мамандардың  даярлығын  қалыптастыруды  анықтағанда  біз  жоғары  оқу 
орнындағы  барлық  іс-әрекетті  қамтитын  іс-әрекеттік  теорияны  негіз  ретінде  аламыз.  Яғни, 
мамандарды  кәсіби  даярлауда  ғылыми-зерттеу  жұмыстары,  өзіндік-ізденіс  жұмыстары, 
студенттердің  шығармашылығын  дамытуда  әлеуметтік  мәні  бар  әртүрлі  іс-шараларға  тарту 
арқылы  танымдық  іс-әрекеттерінің  белсенділігін  арттырамыз.    Сондай-ақ,  болашақ  маманның 
интеллектуалдық қалыптасуында, жоғары оқу орнының білім ортасының студентті қаншалықты 
интеллектуалдық еңбекке бағыттайтыны да тығыз байланысты. Кез-келген тұлғаның іс-әрекетте 
қалыптасатыны  мәлім.  Бұл  аксиомаға  сәйкес,  іс-әрекет  жеке  сипатқа  ие.  Бір  адамның 
табыстылығын басқалар ала алмайды, өйткені әр адам өзінің белсенді іс-әрекеті арқылы табыс 
жолын өзі салады. Студенттердің табысты кәсіби қызметке даярлығын қалыптастыру мақсатты