40 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 41
Ел ішіндегі қару шығару мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, Қазақстан
жақын келешектегі қажеттіліктері үшін әскери атыс қаруының көп
бөлігін импорттауы ықтимал. Қорғаныс вице-министрі Ратмир
Комратовтың мәліметінше, Қазақстан барлық әскери жабдықтарының
(барлық түрінің) 70 пайызын импорттайды (Молдабаев, 2010, 5-б).
Дегенмен, әскери атыс қаруын импорттау бойынша толық мәлімет аз.
Қазақстан БҰҰ-ның сауда дерекқорына мәлімдеген деректері бойынша
әскери мылтықтардың, пулеметтердің және басқа да кіші калибрлі
әскери қарулардың импортталған мөлшері тек 3 млн. АҚШ долл.
мөлшерінен 1992–2008 аралығында сәл асты, бұл көрсеткіш Қазақстан
мәлімдеген жалпы импортталған атыс қаруының мөлшерінің аз бөлігі
(1-кесте). Сауда әріптестері мәлімдеген Қазақстанға экспортталған әскери
атыс қаруы мөлшерінің аз болуы Қазақстанға жүйелі түрде қару
экспорттайтын мемлекеттердің көбі, мысалы Ресей Федерациясы әскери
жабдық саудасын Сауда комиссиясына мәлімдемейтінін білдіруі
ықтимал. БҰҰ-ның әдеттегі қару-жарақ регистріне Қазақстан берген
есептерде әскери импортқа байланысты біраз ақпарат бар. Мысалы,
2009
жылы, Қазақстан Америка Құрама Штаттарынан және Германиядан
снайперлік винтовкаларды, сондай-ақ Швейцариядан граната
атқыштарды импорттағанын мәлімдеді (БҰҰҚБ, датасыз). Дегенмен,
Қазақстан берген импорт деректері нақты жеткізу мөлшерінен төмен.
Мысалы, ҚМ деректері 547 млн. теңге (3.7 млн. АҚШ долл.) құнындағы
атыс қаруы мен оқ-дәріні тек 2009 жылының өзінде жеткізілгенін көрсетеді
(7-ші кестені қараңыз).
Бақылау шаралары
Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік кеңесінің қару, әскери
технологиялар мен екі мақсатты тауарларды сату бойынша бөлім аралық
комиссиясы ҚМ-нің әскери-техникалық комиссиясының ұсыныстарына
сәйкес артық қару мен оқ-дәрілерге қатысты шешімдерді қабылдайды
(ҚР, 2008, 13-б). Соңғы кезге дейін тек «Қазарсенал» компаниясы
Қазақстанда оқ-дәріні жоюға лицензиясы бар мердігер болатын, бірақ
оның ТЗЗК ракеталары сияқты күрделі оқ-дәріні бөлшектеуде тәжірибесі
42 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 43
8-ші кесте
Қорғаныс министрлігі жойған кәдімгі оқ-дәрінің артық
қорлары, 2003–2009
40
Түрі
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Барлығы
АЗП-39-ға
арналған 37 мм
0
0
0 33 943
9 138 68 823 64 262
176 166
ЗиС-2-ге
арналған 57 мм
0
0
0
2 447
2 21 903
0
24 352
ЗиС-3-ге
арналған 76 мм
0
0 2 430 46 552
3 292 43 937
0
96 211
Д-44-ке
арналған 85 мм
8 061 84 126 25 935 52 411 67 679 67 292
0
305 504
Д-48-ге
арналған 85 мм
0
0
0
9 926
0
0
0
9 926
КС-19-ға
арналған
100 мм
0 18 400
0
912 43 828 77 574
0
140 714
У-5ТС-ке
арналған
115 мм
0
0
0
0
0
4 957
0
4 957
Д-25ТС-ке
арналған
122 мм
0
970
0
0
0
0
0
970
М-30-ға
арналған
122 мм
4 127 34 мың 50 250 69 692
1 158
6 438
0
165 665
М-46-ға
арналған
130 мм
0
0 1 628
0
0
9 553
0
11 181
Д-20-ға
арналған
152 мм
304
0
0
3 991 17 133
412
0
21 840
Д-1-ге арналған
152 мм
3 200
0
0
0
0
0
0
3 200
2С7-ге
арналған
203 мм
0
0
0
0
326
4 761
0
5 087
82 мм миналар
0
0
0
0 87 728
4 727
0
92 455
120 мм
миналар
0
0
0
0 50 777
0
0
50 777
160 мм
миналар
0
0
0
0
4 952
0
0
4 952
240 мм
миналар
0
0
0
0
0
1 395
0
1 395
Барлығы
15 692 137 496 80 243 219 874 286 013 311 772 64 262 1 115 352
Дереккөз: ҚР (2011a, 1-б)
42 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 43
жоқ (NAMSA, 2007, 2–3 бб). «Қазарсеналдың» оқ-дәрі жою полигондары
Қапшағай мен Арыс мекендерінде орналасқан және мәлімет бойынша
калибрге байланысты, жылына 250 мың дана оқ-дәрі жоя алады (ЕҚЫҰ,
2005
, 4–5 бб). 2009 жылғы наурыз айында «Қазарсеналдың» Арыс
бөлімшесінде болған жарылыстан кейін үкімет оқиғаның себептері
анықталып, қауіпсіздік процедуралары жетілдірілгенше Қазақстанда
оқ-дәрі жою шаралары уақытша тоқтатылатынын жариялады (ҚазАқпарат,
2009
). 2010 жылғы 3 қыркүйекте үкімет артық оқ-дәрілерді жою жұмысы
тапсырылатын жаңа мекемені құруға мүмкіндік беретін жарлық шығарды
(ҚР, 2011a, 1-б).
Мәліметтер бойынша ҚМ артық әдеттегі оқ-дәріні жою жұмысында
айтарлықтай жетістікке жеткен. 2003 жылы, 2001 жылғы тамыз айында
Тоқырау қару-жарақ қоймасында болған жарылыстан кейін Қорғаныс
министрлігі «Қазақстан қарулы күштері қолданбайтын әдеттегі қару-
жарақты жою бағдарламасын» қабылдады; бұл бағдарламаға сәйкес
2
,5 дана әдеттегі қару-жарақ 2003–07 аралығында жойылуы тиіс еді, мұның
ішінен 161 мың 85–152 мм калибріндегі оқ-дәрі мәлімдемелер бойынша
2003
–04 жылдары аралығында жойылды. Қаражат тапшылығына
байланысты бұл бағдарлама 7,5 жылға ұзартылды (ЕҚЫҰ, 2005, 3-б). 2009
жылғы желтоқсан айында ҚМ 1,5 млн. дана оқ-дәрі жойылатынын мәлімдеді
(BBC Monitoring/Интерфакс, 2009). 2011 жылдың басында, министрлік
9-шы кесте
Қорғаныс министрлігі жойған атыс қаруы мен жеңіл қару-
жарақтардың артық қорлары, 2003–2006
Түрі
2002
2003
2004
2005
2006
Барлығы
Граната атқыштар
0
43
436
566
0
1 045
Мылтықтар мен
карабиндер
147
10 937
143
9 586
42
20 855
Пулеметтер
0
2 960
2 742
2 910
2
8 614
Автоматтар
50
10
0
5 415
0
5 475
Пистолеттер
1 090
573
0
140
0
1 803
Барлығы
1 287
14 523
3 321
18 617
44
37 792
Дереккөз: ҚР (2011a, 2-б)
