20 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 21
3-ші кесте
Жария етілген Қазақстанға импортталған атыс қаруының
құны, экспорттаушы мемлекеттер бойынша, 1992–2008 (АҚШ долл.)
Экспорттаушы елдер
Қазақстан мәлімдеген
құны
Экспорттаушылар
мәлімдеген құны
Армения
79 399
0
Австрия
785 943
929 181
Беларусь
219 300
0
Бельгия
180 730
0
Бразилия
0
8 987
Болгария
126 394
0
Канада
127 604
526 349
Кипр
83 816
799 176
Чех Республикасы
795 764
1 900 134
Дания
0
1 376
Финляндия
151 877
86 895
Франция
2 200
394 739
Германия
3 752 977
15 590 047
Израиль
12 399
51 517 мың
Италия
1 999 114
3 678 802
Қырғыстан
5 800
495 999
Латвия
0
22 393
Пәкістан
0
676
Польша
0
212 399
Ресей Федерациясы
15 708 843
15 556 753
Сербия және Черногория
1 100
0
Оңтүстік Корея
800
0
Испания
188 707
619 291
Швеция
55 910
157 119
Швейцария
54 406
445 282
Түркия
474 071
1 610 490
Түркменстан
7 800
0
Украина
92 511
0
Біріккен Араб Әмірліктері
0
98 300
Ұлыбритания
92 018
1 052 048
Америка Құрама Штаттары
164 660
1 086 834
Беймәлім
696
0
Барлығы
25 164 839
96 790 270
Дереккөз: БҰҰ-ның «Комтрейд» сауда дерекқоры (датасыз)
22 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 23
Қазақстан ішінде атыс қаруын өндіру мүмкіндігі төмен болғандықтан,
ел ішінде сатылатын қару-жарақтар мен оқ-дәріні көбі импортталады.
БҰҰ-ның сауда дерекқорының дерекқорында берілген кедендік деректерге
сәйкес, Қазақстан атыс қаруын экспорттауымен салыстырғанда,
айтарлықтай көп мөлшерін импорттайды (БҰҰ-ның «Комтрейд» сауда
дерекқоры, датасыз)
16
. Сауда әріптестері Қазақстан құны шамамен 100 млн.
АҚШ долл. атыс қаруы мен оқ-дәріні (азаматтық және әскери) 1992–2008
жылдар аралығында импорттаған. Бірақ Қазақстан экспорты дәл сол
мерзімде тек 2 млн. АҚШ долл. мөлшерін құрады (1-ші кестені қараңыз;
БҰҰ-ның «Комтрейд» сауда дерекқоры, датасыз)
17
.
Есеп берілген Қазақстан импорттаған қарулар көбінесе спорттық және
аңшы бытыралы мылтықтардан, мылтықтардан және атыс қаруының
оқ-дәрілерінен тұрады – бұлар әдетте азаматтық нарықта қолданылады
(1-кестені қараңыз). БҰҰ-ның әдеттегі қару-жарақ регистріне берілген
есептер бұл үрдісті растайды, себебі 2008–10 жылдары саны бойынша ең
көп импортталған жабдықтар аңшы қарулары болды (БҰҰҚБ, датасыз;
2-ші кестені қараңыз). 2009 жылы Қазақстан әр түрлі аңшы және спорттық
мылтықтарды Италия (243, 308, 300 Winchester және 30,06 SPR 9,2 x 62),
Ресей Федерациясы (MP 161K калибрлі 22LP, «Вепрь» карабиндері, «Сайга»,
«Тигр», «Соболь», «Коршун», «СM-2KO», «Барс-4-1», «Лось» және
«Биатлон-7-3, 7-4») Чех Республикасы мен Германиядан (әр түрлі модельдер)
импорттады (БҰҰҚБ, датасыз).
Жалпы, Германия мен Ресей Федерациясы Қазақстанға атыс қаруын
жіберетін ең үлкен және ең жүйелі экспорттаушылар болып табылады
(3-ші кесте). 2008 жылы Израиль құны 51 млн. АҚШ долл. бытыралы
мылтықтардың және әдеттегі мылтықтардың бөлшектері мен керек-
жарақтарын (әдетте азаматтық нарыққа бағытталған категория)
экспорттағанын мәлімдеді (3-ші кестені қараңыз; БҰҰ-ның «Комтрейд»
сауда дерекқоры, датасыз). Бұл мөлшер Израильді Қазақстанның ең
үлкен қару жеткізушісі еткенімен, БҰҰ-ның сауда дерекқорының
деректері бойынша Израиль Германия немесе Ресей Федерациясы
сияқты жүйелі қару экспорттаушысы емес. Оған қоса, Қазақстан берген
деректер Израильдің мәлімдемесін растамайды (БҰҰ-ның «Комтрейд»
сауда дерекқоры, датасыз).
22 Атыс қаруына шолу
№ 29 тақырыптық баяндама
Флоркин, Әбен және Каримова
Ашық аспандағы қара бұлттар 23
Сауда деректері маңызды ақпарат бергенімен, ол әлі де толық емес. 1-ші
және 3-ші кестелерде көрсетілген деректерге сәйкес, БҰҰ-ның «Комтрейд»
сауда дерекқорына Қазақстан тарапынан есеп берілген атыс қаруы
саудасының мөлшерлері оның сауда әріптестері берген деректерден
біршама өзге. Жалпы, әріптестер берген есептердегі мөлшер Қазақстан
мәлімдеген мөлшерден төрт есе асады. Еуропа елдерінен импортталған
мөлшер Қазақстан мәлімдемелерінде бұл елдердің есептеріндегі
мөлшерден әрдайым аз болып отырады, Бельгия мен Финляндияны
қоспағанда; дегенмен, Ресей Федерациясы мен Қазақстанның деректері
бірдей дерлік (3-ші кестені қараңыз). 1-ші кестедегі деректерді алсақ,
Қазақстан спорттық және аңшы бытыралы мылтықтарды аз көрсететіні
және әдеттегі мылтықтарды біраз аз көрсететіні анық
18
.
Заңсыз қару көздері
Қазақстандағы кейбір заңсыз қару көздері ішкі болып табылады. 1990-шы
жылдардың соңында мемлекеттік арсенал негізгі проблема болды. Кеңес
Одағының ыдырауынан кейін Қазақстандағы бұрынғы Кеңес Одағының
әскери арсеналы халықаралық және ішкі қара нарықтың атыс қаруының
көзіне айналды (Васильева, 2010). Қаруды заңсыз жеткізу әрекеттерінің ең
белгілілеріне 1995 жылғы 57 Игла (SA-18) әуе шабуылына қарсы қорғану
тасымалы жүйелерін (MANPADS) және 226 9M313 зымырандарын БҰҰ
Қауіпсіздік кеңес қаруға эмбарго қойған бұрынғы Югославияға жеткізу
әрекеті кіреді (Кенжетаев, 2002). Сондай-ақ, Қазақстан билігі МИГ-21
әскери ұшақтарын 1999 жылы Солтүстік Кореяға және Ми-8T тікұшақтарын
2000
жылы Сьерра-Леонеге жеткізу әрекеттерін тергеп, олар Қазақстан
заңын бұзатындығын анықтады (Холтом, 2010, 5–6 бб.). Мемлекеттің әскери
арсеналынан ұрланған қару туралы ашық жарияланған статистика жоқ,
бірақ 2008 жылы Қорғаныс министрлігі қарулы күштер қылмыс әлемінің
заңсыз қару-жарақ пен оқ-дәрі көзі болып қалғанын мойындады (Северный,
2008
).
Ішкі атыс қаруының заңсыз көздерінің бірі қолдан жасап шығару болып
табылады. Қазақстанда тәркіленген қолдан жасалған қару-жарақтың көбі
атыс патронымен атуға түрлендірілген газ пистолеттері болды
19
. 2008
жылғы бір оқиғада Ресейдің Саратов қаласындағы құқық қорғау органдары
