49
3.
Минимал реляциялық (толық реляциялық, толықтырылған
реляциялық) терминдерінің бағанасын білу.
Реляциялық теория негізгі 3 бөлімнен тұрады:
1.
деректердің құрылымы;
2.
басқару;
3.
бүтіндігі.
Деректердің реляциялық құрылымы
Реляциялық деректер қоймасында барлық деректер кестелерде
сақталады. Ол кестелерді қатынастардеп те атайды. Мысалы: төмендегі
кестеде берілген фирма қызметкерлері туралы мәліметтері сақталған
деректердің құрылымын қарастырайық (кесте2).
Кесте 2Қызметкерлер туралы мәлімет
EM PND
EMP NAME
DEPI NAME
GRADE
1
F- Бота
SALES
6
2
P- Сания
ACCOUNTS
6
3
K- Айгүл
SALES
4
6
I- Айгерім
SALES
5
9
S- Нұргүл
ACCOUNTS
3
Реляциялық деректер қоймасының барлық кестелері өзара ұқсас формада
болады. Кесте немесе қатынас терминдерінің мағыналары бір болғандықтан
бірінің орнына бірін пайдалана беруге болады.
Домендер
Атрибуттарға мәндерді белгілі бір шектеу арқылы беруге болады.
Мысалы: жол нөмірлері бүтін сандар, ал атаулар жол түріндегі символдар
болуы керек. Атрибуттар қабылдай алатын мәндер аралығы оның домендері
деп аталады. Домен ұғымы бағдарламалау тіліндегі деректердің типтері
ұғымына жақын. Сондықтан домендер әрбір типтегі мәндердің белгілі бір
операциялар жасауға мүмкіндік беретін диапозондарын анықтайды.
Мысалы: Салмақты көрсету үшін кг деп аталатын домен. Ал құнды
көрсету үшін (ақша) деп аталатын домен қолданылады. Бұл 2 доменде 10- дық
сандардың мәнін көрсететін диапозоннан тұрады. Атрибутты анықтау кезінде
оған міндетті атымен қоса доменді көрсету керек.
Мысалы: берілген кестеде әр атрибутқа байланысты домендер 3 бағанда
көрсетілген. Көптеген реляциялық бағдарламалық бөлімінде домендер
базалық тип түрінде көрсетіледі. Реляциондық домендер қарапайым және
өзіне ғана тән жеке шамалардан тұруы керек.
Null – мәні
50
Деректер қоймасы белгілі бір бөлімге кірмейтін жұмысшыны тізімге
қосуға мүмкіндік береді. Оның нәтижесінде кестеге жаңа кортеж қосылады.
Бұл жағдайда кортеждік қатынастар nullмәніне ие болады. Ол атрибуттың
анықталмағанын көрсетеді.
null -бұл арнайы мән. Егер 2 жұмысшының атаулары nullмәніне ие
болатын болса, ол атрибуттардың мәндері бірдей болады.
Атрибутты анықтау кезінде оның доменімен қоса доменнің nullмәніне ие
бола алатындығы жөнінде де көрсету. Егер доменнің ондай мәні жоқ болса,
барлық кортеж қатынастары берілген атрибут үшін белгілі бір анықталған мән
бар екендігін көрсетеді.
Мәліметтермен қатынас құрудың навигациялық әдісі келесі амалдарды
орындау мүмкіндігін береді:
жазбаларды сорттау;
мәліметтерді жинау бойынша навигация
жазбаларды фильтрден өткізу;
жазбаларды өңдеу;
жазбалар қосу, өшіру;
Осы әрекеттерді SQL –сұраныстары арқылы реляциялық әдіс кезінде де
қолдануға болады.
Жоғарыда келтірілген мәліметтерді қолдана отырып, үш кесте
толтырамыз. Соның біреуі (сурет 15).
Сурет 15. Карточка кестесі
51
Программа қосылған кезде Amigo ЖШС бірінші беті ашылады, ол жерде
Қызметкерлер, Қойма, Қордағы есептер мен актілерді тізімнен шығару меню
қатарлары бар.
Сурет 16. Amigo ЖШС программасының іске қосылған мезеттегі экран
бейнесі
Қызметкерлер меню қатарын басқанда, Қызметкерлер тізімі терезесі
ашылады. Онда қызметкерлердің тізімін қосуға, алуға, өшіруге т.б. болады
52
Сурет 17. Қызметкерлер тізімі терезесі
Сонымен қатар Қызметкерлер меню қатарын басқанда,
Қызметкерлердің жеке карточкасын толтыру терезесі ашылады. Ол жерде
қызметкердің жеке мәліметтері толтырылады.
Сурет 18. Қызметкерлердіңжеке карточкасын толтыру
Қойма меню қатарында қоймадағы тауарлардың тізімі болады. Оған
жаңа тауар тізімдерін қосуға, алуға т.б болады
Сурет 19. Қоймағады материалдар саны терезесі
53
Қордағы есептер мен актілерді тізімнен шығару меню қатарын бақан
кезде Жаңа құру терезесі ашылады, онда есептер мен актілерді айлары
бойынша баспаға шығаруға болады.
Сурет 20. Жаңа құру терезесі
Мәліметтер жинағын сорттау
Мәліметтер жинағында жазбалардың орналасу реті анықталмаған болуы
мүмкін. үнсіз келісім бойынша жазбалар сортталады немесе сортталмайды,
мысалы Paradox кестелері үшін кілттік өрістер бойынша, ал dBase кестелері
үшін – кесте файлына келіп түскен реті бойынша.
Сорттау әрекеті кесте ішіндегі мәліметерді өсу немесе кему реті
бойынша нақты бір өрістері арқылы жазбаларды реттеу. Сорттауды бірнеше
өрістер бойынша да орындауға болады. Мысалы, екі өріс бойынша сорттауды
орындағанда алдымен бірінші өрістің мәндері бойынша сорттау орындалады
да, одан кейін бірінші бірінші өрістегі мәндері бірдей болған жазбалар тобы
екінші өріс бойынша сортталады.
Мәліметтер жиынын сорттау әртүрлі әдістермен орындалады.
Кесте түріндегі мәліметтер жиынын сорттау автоматты түрде
ағымдағы индекс бойынша жүргізіледі. Индексті өзгерту кезінде жазбаларды
Достарыңызбен бөлісу: | 
