Компьютерлік сыныпта жасанды жарықтандыруға қойылатын

72 

 

4.1 Компьютерлік сыныпта жасанды жарықтандыруға қойылатын 

негізгі талаптар 

6. Орындалатын  жұмысқа  байланысты  жұмыс  орнының  жарықтану 

деңгейінің сәйкестігі. 

7. 

Жұмыс  орны  және  оны  қоршаған  ортада  жарықтың  біркелкі 

жеткілікті түрде таралуы. 

8. 

Көлеңкенің  тікелей  немесе  шағылысқан  жарқырауды  болдырмау 

(жарқырау-жарық беттің жоғарғы жарықтылығы көзге кері әсері). 

9. 

Жарық беретін қондырғының жарық ағынын үйлесімді бағыттау. 

10. 

Мекеменің  және  жұмыс  орнын  жасанды  жарықтандыру, 

ақпараттардың  жақсы  көрінуін  (машинамен,  қолмен  жазылған  текстердің) 

және шағылған жарқырауды болдырмауды қамтамасыз ету. 

Осыған  байланысты  терезе  жақтауларының  қараңғылық  әсерін,  күн 

сәулесінің  түсуін  шектеу  шараларын  қарастыру  және  жұмыс  орындау 

беттерінде  өте  жарық  не  қараңғы  дақтарды  болдырмау.  Бұл  шаралар  терезе 

жақтауларын  және  жұмыс  орнын  жүйелі  орналастыру  арқылы  жүзеге  асады. 

Терезе  жақтауының  ауданы  еден  ауданының  25%  -індей  болу  керек.  Жұмыс 

орнын люмененттік лампаларды пайдаланып құрама жүйемен жарықтандыру 

ұсынылады.  Жергілікті  жарықтандыруды  жобалау  үшін  люмененттік 

лампаларды  столға  немесе  тік  жақтауларға  орнатуды  ұсынады.  Жарық 

көздерін  орнатуда  жарықтың  әр  түрлі  бағытта  таралуын  олардың 

жарықтығын,  шағылысуын,  көзге  әсерін  реттеп  отыратын  қондырғыларды 

пайдалану қажет.  

Жасанды жарықтандыруды есептеу 

Инженер-өңдеуші дайындаған жұмыс орны берілген. Өлшемдері: 

Ұзындығы- 5 м; 

Ені-  4 м; 

Биіктігі-  3 м. 

Төбе,  еден  және  қабырға  бояумен  сырланған.  Жарық  ағны  жарық 

көздерінің (светильник) санын анықтау мына формуламен берілген: 

N = (*S

п

*К*Z) / (F*  *n) 

мұндағы  Е

норм 

– жұмыс орнының ең аз жарықтану мөлшері, лк; 

Е

норм

= 400лк; 

S

n

   - өндіріс орының ауданы, м

2

; S=20 м

2

; 

К  - жарық ағынның қор коэффициенті; ол лампаның ластану дәрежесіне 

байланысты, К=1.4, 

Z – ең аз жарықтану коэффициенті,  z = 1.1-люмененттік лампа үшін 

F – лампаның жарық ағыны, лм; 

Лампаның жарық ағынын пайдалану коэффициенті; 

n – жарық көзіндегі лампалар саны, n = 2.4; 

қараңғылық  коэффициенті,    =  0.9  жұмыс  орынының  индексі  мына 

формуламен анықталады: 

А және В – ұзындығы және ені, м; 

73 

 

Н

р 

– жұмыс орнының бетінен жыарық қондырғының биіктігі, м.  

Берілгендері орнына қойып, жұмыс орнының индексін табамыз: 

i = (5*4) / (2*(5+4)) = 1.11 

Төбенің  және  еденнің  шашырау  коэффициенті  0.75  және  0.50  .Жұмыс 

орнының  индексі  және  төбенің,  еденнің  шашыратқыш  коэффициенттеріне 

байланысты жарық ағанның пайдалану коэффициентін таблицадан табамыз. 

Төменгі қысымдағы люмененттік лампалардың түрін пайдаланамыз: 

Лампа ЛТБ-20, жарық ағыны- 975 лм; 

Лампа ЛТБ-30, жарық ағыны- 1720 лм; 

Лампа ЛТБ-40, жарық ағыны - 3000 лм. 

Барлық мәндерін қойып жарық қондырғыларының санын табамыз: 

N = (400*20* 1.4*1.1)/(975*0.54*2.4*0.9)=10.8 = 11 шт; 

N = (400*20* 1.4*1.1)/(1720*0.54*2,4*0.9)=6.1 = 6  шт; 

N = (400*20*1.4*1.1)/(3000*0.54*2.4*0.9)=3.52 = 4  шт. 

Үш варианттан экономикалық тиімдісін аламыз. Үйлесімді (оптималды) 

вариантты анықтау үшін мынаны есептеу қажет: 

Р

уд 

=N*F/S

n 

1. Р

уд 

= 11*975 / 20 = 536.25 

2. Р

уд 

= 6*1720 / 20 = 516

 

3. Р

уд 

= 4*3000 / 20 = 600 

яғни  экономикалық  жағынан  тиімді  2-вариант;  ЛТБ-30;  Сондықтан 

конструкция түрінде 2-ні таңдаймыз. 

Жұмыс орнын жүйелі (тиімді) жоспарлау. 

Жұмыс  орнын  бірқалыпта  жарықтандыру  үшін  люмененттік 

лампалармен жабдықталған жарық қондырғыларын үйдің төбесіне біріңғай тік 

бұрыш ретімен орналастырады. Мүмкіндігінше жарық қондырғыларын үйдің 

ұзына  бойына  үздіксіз  орналастыру  керек.  Жарық  қондырғыларының  ең 

ыңғайлы орналасу коэффициенті мына формуламен анықталады: 

 

Lm = Lc / Hp , 

мұндағы   Lm   - жарық ағынның ең ыңғайлы орналастыру коэффициенті,  

Lm =1.3; 

Lс – жарық қондырғыларының арақашықтығы, м.  Lс = l.3*2 = 2.6м. 

Жарық қондырғыларының қатары мына формуламен анықталады: 

m=B/Lс, m=4/2.6=1.53=2.  

Қатардағы жарық қондырғыларының саны: 

M=N/m, М=6/2=3шт. 

Жеке  қатардағы  жарық  қондырғыларының  жалпы  ұзындығы-1 

қондырғының мынаны есекере отырып, 

1қон.=[1л+(0.05-0.1)], 

мұндағы   1қон.   – қондырғы ұзындығы, м ; 

      1л     - лампа ұзындығы, м. 

      1қон. = 0.909+0.9=1 м 

Осыдан әр қатардағы жарық қондырғының арақашықтығын табамыз:  

74 

 

К =  A-1св*M  / M+1, 

K = (5-1*3) / (3+1) = 0.5 м       

 

Жарық қондырғысының орналасуы суретте көрсетілген 

 

Сурет 19.  Жарық қондырғысының орналасу схемасы. 

1 – терезе жақтауы; 2- светильник; 3 – жұмыс столы; 

75 

 

Қортынды 

 

Бүгінде, ақпарат алмасу қас қағым сәтте орындалатын заманда ауқымды 

жұмыс атқаратын кез келген қызметкердің жобасын автоматтандыру маңызы 

жоғары  мақсаттардың  бірі  болып  табылады.  Бұл  процесс  еліміздің 

азаматтарының  жұмыс  өнідірісін  арттыруға  орасан  зор  септігін  тигізеді. 

Осыған байланысты дипломдық жоба бойынша зерттеу жұмыстары жүргізілді  

Диплом жобасын жазу  барысында құрылған программа жауапкершілігі 

шектеулі  серіктестіктің  жобасын  ұйымдастыруды  автоматтандыруға 

бағытталған  қосымша  болып  табылады.  Бұл  программа  қағаз  арқылы 

орындалатын  жұмыстарды  жеңілдетіп  қана  қоймай,  уақытты  ұтымды 

пайдалануға да көмектеседі. Ол қажетті деректерді жүйелеп сақтап, оны керек 

кезінде іздеп табуды оңайлатады. 

Осы  дипломдық  жобадаа  қарастырылған  мәселелерді  бір  орталықтан 

басқарылатын,  яғни  желі  арқылы  басқару  жұмыстарын  қоса  отырып 

жетілдіру,  келешекте  автоматтандырылған  жұмыстардың  айқындалуына,  әрі 

программаның кеңейтілуіне мүмкіндік береді. 

Қазіргі  уақытта  кез  келген  ұйымды,  бірлестікті  және    мемлекеттік 

органдарды автоматтандыру бірінші кезекке қойылып отыр. Оның бір көрінісі 

Президенттің өзі де мемлекеттік органдарды автоматтандыруды  айтып отыр. 

Соның  ішіне  электронды  үкіметті  ендіру  және  кеңінен  қолдану  мәселесі  де 

бар. 

          Диплом  жоба  кіріспеден,  теориялық  бөлімнен,  негізгі  бөлімнен, 

қолданушыға  мүмкін  болатын  саласының  ақпараттық  жүйесінің  деңгейін 

бағалаудан,  қорытындыдан,  қолданылған  әдебиеттер  тізімінен  және 

қосымшадан тұрады.  

          Дипломдық жобада  басқару объектісін талдау, жұмыстың сипаттамасы 

және  басқару  жүйесі  көрсетілген.  Олардың  иерархиясы  анықталған,  басқару 

жүйелері  элементтердің  жұмыс  жасау  моделі  өңделген,    элементтерге 

өнімділіктің,  сенімділіктің,  қайта  құрудың,  жұмысқа  қабілеттіліктің  және 

құнның үйлесімді талаптары негізделген. 

Дипломдық жобада қойылған мақсат толығымен жүзеге асырылған, мақсатқа 

сәйкес мәселелер шешілген. 

          Осы  дипломдық  жобадағы  программалық  жабдық  құрудағы  ұйымды 

басқарудағы  әдістер  мен    әдістемелер  іске  асатын  болса,  көптеген 

ұйымдардың қаржылық сенімділігі бойынша құралған тізімін БАҚ беттерінен 

ай  сайын,  тоқсан  сайын,  жарты  жыл  сайын,  жыл  сайын көріп  тұрамыз  деген 

үміттемін. 

Дипломдық жобаныжазу барысында бірқатар тәжірибелер жинақтадым. 

Программаны  құру  кезінде  кестелердің  байланысын  анықтау,  есептелетін 

өрістерді  ұйымдастыру  бірнеше  әдебиеттер  мен  еңбектерге  сүйенуге,  талдау 

жасауға  тура  келді.  Бұл  жұмыстыорындау  менің  келешекте  еңбек  ету 

тәжірибеме айтарлықтай үлесін қосатынына сенімдімін.   

 

76 

 

Қолданылған әдебиеттер 

1. Қазақстан- 2030- Алматы: Юрист, 2001.- 104 б. 

2. Автоматизированные информационные технологии в экономике: 

Учебник  для  вузов  /  Под ред.  Проф.  Г.А.Титоренко.  –  М.:  Компьютер; 

ЮНИТИ, 2008.  

3.  Автоматизированные  системы  обработки  финансово-  кредитной 

информации:  Учебник  для  вузов  /  В.С.Рожнов  и  др.  –  М.:  Финансы  и 

статистика, 2000. 

4.  Бабич  А.М.,  Павлова  Л.Н.  Государственные  и  муниципиальные 

финансы: Учебник для вузов. – М.: Финансы: ЮНИТИ, 1999. 

5.  Информационные  системы  в  экономике  /  Под  ред.  В.В.Дика.-  М.: 

Финансы и статистика, 2006. 

6. 

Компьютерные 

информационные 

системы 

управленческой 

деятельности./  Под  ред.  Проф.  Г.А.Титоренко-  М.:Экономическое 

образование, 2003 

7.  Компьютерные  системы  и  сети  /  под  ред.  В.П.Косарева, 

Л.В.Еремина.- М.: Финансы и статистика,2009. 

8.  Компьютерные  технологии  обработки  информации:  Учеб.  Пособие  / 

Под ред. С.В.Назарова.- М.: Финансы и статистика, 2005. 

9. Локальные вычислительные сети: принципы построения, архитектура, 

коммуникационные  средства  /  Под  ред.  С.В.Назарова.-  М.:  Финансы  и 

статистика, 1994.- Кн.1. 

10.Экономическая  информатика  и  вычислительная  техника  /  Под  ред. 

В.П.Косарева, А.Ю.Королева. – М.: Финансы и статистика, 2006. 

11. Четвериков В.Н. и др. Базы и банки данных: Учебник для вузов по 

спец. «АСУ»/Под ред. В.Н. Четверикова. М.: Высш. шк., 1999. 

12.Дейт К.Дж. Введение в системы баз данных.: Пер.с англ. 6-е изд.   К.: 

Диалектика, 2008. 

13.Бородаев В.А., Кустов В.Н. Банки и базы данных: Учебное пособие. 

Л.: ВИКИ, 1999. 

14.  Вячеслав  Понамарев  «Delphi7  Studio»  Санкт-Петербург  «БХВ-

Петербург» 2003. 

15.  Приемы  программирования  в  Delphi.  Изд.  2  –е,  перераб.  и  доп.  – 

М.:ООО <<Бином - Пресс>>, 2004. – 848с.:ил. 

16. В.Б.  Волков  “Самоучитель  Delphi”-СПб.:  Питер, 267  с.:  ил.  Москва 

,Санкт –Петербург,  Нижний Новгород, Воронеж, Новосибирск, Ростов – на –

Дону, Екатинбург, Самара, Киев, Харьков,  Минск,  2005. 

17. Бекаревич Ю.А., Пушкина Н. В. Microsoft Access 2003. – СПб.: БХВ-

Петербург, 2006. – 752 с.  

18.  Р.Ахаян.  Эффективная  работа  с  СУБД.  -  Санкт-Петербург.:  БХВ-

Петербург, 2005. 

19. “Қазақстан  Республикасының  Еңбек  қорғау  заңдары” 2003 

20. Н.Б.Құдайбергенов “Еңбекті  қорғау” 2003 жыл.  Астана ФОЛИАКТ. 

77 

 

21.  “Автоматизированное  рабочее  место  в  системе  управления 

предприятием”, Сборник научных трудов, Ленинград, 2002г. 

22. В.В.Шураков.  “Автоматизированное  рабочее  место  для  статической 

обработки данных”, 2003г. 

23. И.Л.Кантарь. “Автоматизированные рабочие места управленческого 

аппарата”, 2005. 

24. 

Каратыгин С.А., Тихонов А.Д. Базы данных. В2т. М.: Мир, 2005. 

25. 

Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для 

вузов/ Под ред. В.А.Швандера. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. 

 

 

78 

 

ҚОСЫМША А 

 

Қысқартылған сөздер 

 

CUA 

-  Common User Access 

VBA 

-  Visual Basic Application 

ААЖ 

-  Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер 

АЖО 

-  Автоматтандырылған жұмыс орны 

АЖ 

-  Автоматтандырылған жүйе 

МБ 

-  Мәліметтер базасы 

ЕТ 

-  Есептеуш техника 

ГОСТ 

-  Мемлекеттік стандарт 

ПАГ 

-  Пәндік аймақтағы граф  

АЖ 

-  Ақпараттық жүйе 

ДК 

-  Дербес компьютер 

ПЖ 

-  Программалық жабдық 

ҚР 

-  Қазақстан республикасы 

МББЖ 

-  Мәліметтер базасын басқару жүйесі 

ЭЕМ 

-  Электронды-есептеуіш машина 

ЭАЖ 

-  Экономикалық ақпараттық жүйе 

 

79 

 

Қосымша Ә 

Программаның листингі: 

unit Unit1; 

interface 

uses 

  Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, 

  Dialogs, Menus, jpeg, ExtCtrls, StdCtrls; 

type 

  TForm1 = class(TForm) 

    MainMenu1: TMainMenu; 

    N1: TMenuItem; 

    N2: TMenuItem; 

    N3: TMenuItem; 

    N4: TMenuItem; 

    N5: TMenuItem; 

    N6: TMenuItem; 

    N7: TMenuItem; 

    Label1: TLabel; 

    Label2: TLabel; 

    Label3: TLabel; 

    procedure N2Click(Sender: TObject); 

    procedure N5Click(Sender: TObject); 

    procedure N3Click(Sender: TObject); 

    procedure N7Click(Sender: TObject); 

    procedure N10Click(Sender: TObject); 

  private 

    { Private declarations } 

  public 

    { Public declarations } 

  end; 

var 

  Form1: TForm1; 

  implementation 

uses Unit2, Unit3, Unit4, Unit6, Unit7; 

{$R *.dfm} 

procedure TForm1.N2Click(Sender: TObject); 

begin 

form2.show; 

end; 

procedure TForm1.N5Click(Sender: TObject); 

begin 

form3.show; 

end; 

80 

 

 

                     Қосымша Ә-нің жалғасы 

 

procedure TForm1.N3Click(Sender: TObject); 

begin 

form4.show; 

end; 

procedure TForm1.N7Click(Sender: TObject); 

begin 

form6.show; 

end; 

procedure TForm1.N10Click(Sender: TObject); 

begin 

form7.show; 

end; 

end. 

 

unit Unit2; 

interface 

uses 

  Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, 

  Dialogs, DB, Grids, DBGrids, ADODB, ExtCtrls, DBCtrls; 

type 

  TForm2 = class(TForm) 

    ADOConnection1: TADOConnection; 

    ADOTable1: TADOTable; 

    DBGrid1: TDBGrid; 

    DataSource1: TDataSource; 

    DBNavigator1: TDBNavigator; 

    procedure DBGrid1TitleClick(Column: TColumn); 

  private 

    { Private declarations } 

  public 

    { Public declarations } 

  end; 

var 

  Form2: TForm2; 

implementation 

{$R *.dfm} 

procedure TForm2.DBGrid1TitleClick(Column: TColumn); 

begin 

ADOTable1.IndexFieldNames:=Column.FieldName; 

end; 

end. 

81 

 

 

Қосымша Ә-нің жалғасы 

 

unit Unit3; 

interface 

uses 

  Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms, 

  Dialogs, ExtCtrls, DBCtrls, Grids, DBGrids, DB, ADODB; 

type 

  TForm3 = class(TForm) 

    ADOTable1: TADOTable; 

    ADOConnection1: TADOConnection; 

    DataSource1: TDataSource; 

    DBGrid1: TDBGrid; 

    DBNavigator1: TDBNavigator; 

    procedure DBGrid1TitleClick(Column: TColumn); 

  private 

    { Private declarations } 

  public 

    { Public declarations } 

  end; 

var 

  Form3: TForm3; 

implementation 

{$R *.dfm} 

procedure TForm3.DBGrid1TitleClick(Column: TColumn); 

begin 

ADOTable1.IndexFieldNames:=Column.FieldName; 

end; 

 

end.