Алматы облысының 2016-2020 жылдарға арналған даму бағдарламасы

Облыстың тағам саласын дамыту үшін айтарлықтай әлеуеті бар. өндірістер облыстың барлық өңірлерінде орналасқан.

2012-2014 жылдары 46 жаңа объектілері іске қосылып, 19 өндіріс кеңейтілді, азық-түлік өнімдерін өндірумен барлығы 580 кәсіпорын айнлысады, олардың үлесіне облыстың өнеркәсіп көлемінің 61%-ті және өңдеу өнеркәсібінің 71%-ті келеді.

Халықаралық стандарт талаптарына сәйкестік сапа сертификаттары (ИСО, ХАСПП) 40 кәсіпорында енгізілген.

Негізгі азық-түлік түрлері бойынша ішкі нарықтың отандық өндіріс есебінен қамтамасыз етілуі 90%-тен астам:

Сонымен қатар, азық-түлік тауарларының жыл сайынғы өсіміне қарамастан, ауыл шаруашылығы шикізатының негізгі түрлерін өңдеу деңгейі және тағам кәсіпорындарының жүктемесі төмен болып отыр:

• 
  өсімдік шаруашылығында шаруашылықтардың бытыраңқылығы және жер бөлулердің шағын көлемдері ғылыми-негізделген егістік айналымын сақтауға және заманауи технологияларды кеңінен пайдалануға мүмкіндік бермейді;
  
• 
  ауыл шаруашылығы техникасының тозу деңгейі - 80%-тен астам;
  
• 
  мал шаруашылығында орта және ірі тауарлық өндірісінің жеткілікті дамымауы кең ауқымды будандастыру-асылдандыру жұмысын тежейді, ауыл шаруашылығы жануарларын дұрыс жемдеуге кедергі келтіреді;
  
• 
  жайылым айналымының болмауынан жайылым шаруашылықтарының түсімі төмен, шөптердің өсуі нашар болып келеді;
  
• 
  суару жүйелерінің тозу деңгейі – 70% құрады.
  
• 
  сапалы шикізаттың болмауы және дайындау-өткізу жүйесінің нашар дамуы салдарынан өңдеу және қуаттардың жүктелу деңгейі төмен;
  
• 
  бірқатар азық-түлік өнімдері бойынша импортқа тәуелділік.
  

Облыс экономикасын дамытудың басым бағыты болып шағын және орта бизнесті дамыту табылады.

Тіркелген шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің саны (әрі қарай – ШОК) облыс бойынша 2014 жылы 183 103 бірлікті құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 0,9%-ке төмен (184,8 мың бірлік) және 2012 жылғы деңгейден 5,8%-ке жоғары (172,9 мың бірлік).

ШОК белсенді субъектілерінің саны 2012 жылы 100 362 бірлікті құраса, 2013 жылы – 92 785 бірлік (2012 жылғы деңгейден 7,5 %-ке төмен). 2014 жылы ШОК белсенді субъектілерінің саны 2013 жылғы деңгеймен салыстырғанда 3,9%-ке артып, 96 424 бірлікті құрады. Алайда ШОК белсенді субъектілерінің саны 2014 году 2012 жылғы деңгейге қарағанда 3 938 бірлікке азайды немесе 3,9 %.

Жалпы тіркелген ШОК субъектілерінің санынан белсенді субъектілердің үлесі 2014 жылы 52,6%-ті құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 2,4%-ке жоғары және 2012 жылғы деңгейден 5,4%-ке төмен. Мұндай серпін 2014 жылы ШОК субъектілерінің жалпы тіркелген санының артуымен, бір уақытта белсенділер санының төмендеуіне байланысты.

ШОК құрылымында ұйымдастырушылық-құқықтық нысан бөлінісінде тіркелген субъектілердің айтарлықтай үлесі жеке кәсіпкерлерге тиесілі (орташа есеппен 2012 – 2014 жылдары – 65,5%). ШФҚ ШОК белсенді субъектілерінің жалпы санынан орташа есеппен -28,1%-ті, заңды тұлғалар 6,4%-ті алып жатыр.

ШОК құрылымында ұйымдастырушылық-құқықтық нысан бөлінісінде тіркелген субъектілердің айтарлықтай үлесі жеке кәсіпкерлерге тиесілі (орташа есеппен 2012 – 2014 жылдары – 49,1%). ШФҚ ШОК белсенді субъектілерінің жалпы санынан орташа есеппен – 47,3%-ті, заңды тұлғалар 3,6%-ті алып жатыр.

ШОК саласында жұмыспен қамтылғандар саны 2012 жылы 252 035 адамды құрады. 2013 жылы шағын және орта кәсіпкерлікте 248 139 адам жұмыспен қамтылды, бұл 2012 жылғы деңгейден 1,5 %-ке төмен. 2014 жылы жұмыспен қамтылғандар саны 231 586 адамды құрады. Аталған көрсеткіш 2012 жылғы деңгейден 8,1 %-ке немесе 20 449 адамға және 2013 жылғы деңгейден 6,7 %-ке немесе 16 553 адамға төмен.

ШОК субъектілері 2013 жылы 858,4 млрд. теңгеге өнім шығарды, бұл 2012 жылғы деңгейден 48,1%-ке артық (2012 жылы – 579,4 млрд. теңге). 2014 жылдың қорытындысы бойынша ШОК субъектілері шығаратын өнім көлемі 2013 жылғы көлеммен салысытырғанда 3,7%-ке төмендеді және 2012 жылғы көлемге қарағанда 42,6%-ке артып, 826,4 млрд. теңгені құрады.

Ұйымдастырушылық-құқықтық нысан бөлінісінде ШОК субъектілерімен өндірілген өнімнің айтарлықтай үлесі заңды тұлғаларға тиесілі (орташа есеппен 2012 – 2014 жылдары – 73,2%). ШОК субъектілері өндірген өнімнің жалпы көлемінен ШФҚ орташа есеппен - 20,8%-ті, ЖК 6,0%-ті алып жатыр.

Жедел статистикалық мәліметтер бойынша жалпы өңірлік өнімдегі (әрі қарай - ЖӨӨ) ШОК үлесі 2014 жылдың қорытындылары бойынша 30,1%-ті құрады. Осы көрсеткіш бойынша облыс басқа өңірлермен салыстырғанда 3 орында тұр. 2012 және 2013 жылдармен салыстырғанда ЖӨӨ-гі ШОК үлесі 2014 жылы орташа есеппен 5,8%-ке артты (24,9-23,7%).

2010 жылдан бастап, шағын және орта кәсіпкуерлікті қолдау мақсатында «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы (әрі қарай - БЖК-2020) жүзеге асырылуда.

Алматы облысында БЖК-2020 жүзеге асыру үшін республикалық бюджеттен 2012 – 2014 жылдары 9,5 млрд. теңге бөлінді.

2012 – 2014 жылдары БЖК-2020 аясында 202 жоба субсидияланды, 25 жоба бойынша бөлшектеп кепілдендіру және 57 грант берілді. 2000 жеке кәсіпкерлік суъектілеріне 1058 сервистік қызметтер көрсетілді.
«Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының аясында құралдар бөлінісінде, қаржылай қолдауға ие болған жобалар саны

2011 жылдан бері БЖК-2020 аясында «Кәсіпкерлерді қаржылай емес қолдау» 4-бағыты жүзеге асырылуда.

• 
  Қаржы-несие ресурстарының жеткіліксіздігі, яғни жаңа іс бастағысы келетін азаматтар сұралатын несие сомасын қамтамасыз ету үшін кепілдеме көлемінің жеткіліксіздігіне байланысты бизнестерін ұйымдастыру мүмкіндігінен айырылады;
  
• 
  Өңірлер бөлінісінде шағын кәсіпкерлікті дамыту деңгейі бойынша жоғары теңсіздіктің сақталуы.
  

Өңірде 14980 сауда және қызмет көрсету объектілері әрекет етеі, оның ішінде 18828 сауда орнына арналған 9152 бөлшек сауда дүкендері, 77 сауда бар. 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда сауда және қызмет көрсету саласының 565 объектілері ашылды, оның ішінде 305 дүкен, 83 қоғамдық тамақтану объектілері, 185 тұрмыстық және сервистік қызмет көсрету объектілері. Бөлшек сауда айналымының көлемі 2014 жылы 300,2 млрд. теңгені құрады, бұл 2012 жылғы деңгейден 1,6 есе көп (184,2 млрд.теңге) және көтерме тауар айналымының көлемі 2014 жылы 389,6 млрд. теңгені құрады, бұл 2012 жылғы деңгейден 109,2%-ке артық.

Облыс аудандары мен қалаларының бөлінісінде бөлшек сауданың негізгі көлемі Қарасай (22,2%), Талғар (14,8%), Іле (12,4%), Еңбекшіқазақ (11,2%) аудандарына және Талдықорған қаласына (12,2%) тиесілі (қалған 12 аудан мен Қапшағай, Текелі қалаларына – 27,2%).

Сауданы дамытудың және бағаны тұрақтандыру мақсатындағы міндеттердің бірі болып коммуналдық алаңдары көбейту табылады, Талдықорған қаласында 252 сауда орнына арналған коммуналдық базары жұмыс жасайды, онда апта сайын жәрмеңкелер өткізіледі, жәрмеңкелерде тауарлар базар бағасынан 10-15%-ке төмен бағамен саудаланады.

Бөлшек сауданы жаңартудың төмен үдемелілігінің негізгі себебі көлеңкелі нарықтың жасырын қарсы әрекет етуіне, бизнес үшін ынталандырудың, кәсіпкерлерде өтемақылардың жеткіліксіздігіне байланысты болады. «Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасында заманауи сауда объектілерінің құрылысы және базарларды қайта жаңғырту үшін қолдау шараларының болуына қарамастан, аталған құралдары пайдалану заңнаманың дамымағандығымен тежеледі.

• 
  сауда қызметін реттеу саласында нашар заңнамалық қамтамасыз етілу;
  
• 
  сауда базарларында көлеңкелі айналым деңгейінің жоғары болуы;
  
• 
  ішкі сауда инфрақұрылымының жеткіліксіз даму деңгейі.
  

2012 жылмен салыстырғанда инфляция деңгейінің артуы байқалады, атап айтсақ, 2014 жылы инфляция 107,0%-ті құрады (ҚР бойынша – 107,4%) (азық-түлік тауарлары – 107,6% (ҚР бойынша – 108,0%), азық-түліктік емес тауарлар – 107,4% (ҚР бойынша – 107,8%), ақылы қызметтерге – 105,9% (ҚР бойынша – 106,4%). 2012 жылы инфляция деңгейі 105,7%-ті құраған (ҚР бойынша- 106,0%).

Инфляцияны тежеу және негізгі азық-түлік тауарларына бағаны тұрақтаныдру мақсатынд апта сайын ауыл шаруашылығы жәрмеңкелері өткізіледі. Облыстың тауар өндірушілерімен 1026 меморандумдар жасалды.

2014 жылы 1278 ауыл шаруашылығы жәрмеңкелері өткізілді, онда 2,9 млрд. теңгеге өнім өткізілді.

Бағаның өсуін тежеу жұмысы жалғасады.
Негізгі мәселелер:

• 
  тауарлар мен қызметтерге баға құруға әсер ететін валюта нарығы курсының ауытқуы;
  
• 
  бәсекеге қабілетті өндірістердің болмауы, сатып алынатын азық-түлік тауарларының көпшілігі импортталады;
  
• 
  табиғи монополиялар субъектілері қызметтеріне тарифтер мен бағаның өсуі.
  

Экспорт бойынша негізгі әріптестер болып Ресей, Беларусь, Қырғызстан, Ауғанстан, Тәжікстан табылады. Импорт бойынша сауда әріптестері – Ресей, Қытай, Түркия, Германия, Италия.

Ресейге қазіргі экспорттың төмендеуін біз ресей экономикасының баяулауымен және толық дерлік техникалық рецессиясымен байланыстырамыз. Әлбетте, бұл кезеңде ол өндірістік, оның ішінде Қазақстаннан келетін ресурстарды аз тұтына бастады. Яғни қазір Ресеймен сауда барысында оның қазіргі жағдайдағы экономикалық айналым факторлары маңызды рөл ойнайды. Ресей дағдарыстан шықса, Ресейге қазақстандық экспорт өседі деп пайымдауға болады.

• 
  шекаралық аумақтарда инфрақұрылымның жеткіліксіз дамуы;
  
• 
  экспортқа бағдарланған өндірістердің әлсіз бәсеке қабілеттілігі.
  

Өңіраралық ынтымақтастық облыстың экономикалық саясатының маңызды бағыты болып табылады.

Өзара тиімді ынтымақтастықты жөнге қою, жеткізулерді кеңейту және өндірілетін өнімнің бәсеке қабілеттілігін арттыру мақсатында Алматы, Шығыс-Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарымен өңіраралық ынтымақтастық жөніндегі іс-шаралар жоспары жүзеге асырылады.

2014 жылы екі өнеркәсіп кәсіпорындары «Dаnone Berkut» ЖШС және «БЕНТ» ЖШС Өскемен қаласында өткен «Қазақстанның үздік тауары» өңірлік көнкурс-көрмесіне қатысты.

Облыстың «Қайнар АКБ», «Dolce» ЖШС сияқты кәсіпорындардың республика өңірлерінде өкілдіктері бар.

2014 жылы Қазақстанның басқа өңірлеріне 174 млрд. теңге сомасына облыстың өнеркәсіптік өнімі жөнелтілді.

Басқа өңірлерге негізінен көкөністер мен жемістер, сүт және сүт өнімдері, алкогольсіз сусындар және сыра, қағаз және картоннан жасалған бұйымдар, құрылыс индустриясының өнімдері, шылым, киім, электр акуммуляторлары және басқа да өнімдер жеткізіледі.

ҚР статистика комитетінің мәліметтер бойынша 2014 жылы облыстан түрлі көздерден 39,4 млрд. теңгеге тауарлар сатып алынды, оның ішінде:

- облыстың резидент-заңды тұлғаларынан – 14,1 млрд. теңгеге немесе жалпы көлемнен - 35,9%;

- резидент емес-заңды тұлғалардан – 9,8 млрд. теңгеге немесе 25%.

Облысқа негізгі тауар жеткізушілер болып Алматы қаласының резидент-кәсіпорындары табылады – 14,9 млрд. теңгеге, Ақтөбе облысынан – 270,4млн. теңгеге (6,1%), Оңтүстік Қазақстан облысынан 160,2 млн.теңгеге тауар жеткізелі.

Негізінен келесі тауар түрлері әкелінеді: көмір, мұнай өнімдері, болат бұйымдары, жуғыш заттар, өсімдік майы, кондитерлік өнімдер, тоқыма және шұлық өнімдері және т.б..

Облыстың бүкіл резидент-кәсіпорындарынан 9,9 млрд. теңге сомасына тауардар сатып алынды немесе резиденттерден сатып алынатын тауарлардың жалпы көлемінен - 35,6%.

Қазіргі экономикалық жағдай талаптарында өнеркәсіптік кәсіпорындар жеткізушілермен және өз өнімдерін тұтынушылармен өзара тиімді талаптардағы өңіраралық шарттарды ескерусіз, тікелей жұмыс жасайтындықтарын атап өту қажет.

- өңдеу секторы өнімінің төмен бәсеке қабілеттілігі;

-  айналым қаражаттарының жеткіліксіздігі және пайыздық мөлшерлемесі төмен «үлкен» несиелердің қол жетімсіздігі.
Инновациялар және инвестициялар

Соңғы үш жылда негізгі капиталға инвестициялар 1,2 есе артып, 452,7 млрд. теңгені құрады.

Инвестициялардың қаржыландыру көздеріне жүргізілген талдау, олардың маңызды көздері болып кәсіпорындардың меншікті қаражаты - 40,2% немесе 182,1 млрд. теңге болып қалатынын көрсетті, қарыз қаражат есебінен 26,1% немесе118,1 млрд. теңге игерілді, банк несиелерінің үлесі өте төмен - 2% немесе 8,9 млрд. теңге, бюджеттік инвестициялар 31,7%-ті немесе 143,6 млрд. теңгені құрады.

Экономикалық қызмет түрлері бойынша 2014 жылы инвестициялардың негізгі үлесі - 35%-ті көлік және қоймалау саласына, 24,5%-ті құрылыс және жылжымайтын мүлікпен әрекеттерге, 19,1%-і өнеркәсіпке, 7,4%-ті бөлшек сауда және қызметтерге және т.б. бағытталды.

Осылайша, инвестициялар басым түрде облыс инфрақұрылымын дамытуға бағытталады.

Сонымен, 2014 жылы сыртқы инвестициялар 2012 жылмен салыстырғанда 2,5 есеге өсіп, 2013 жылға 28,1% төмендеді. 2013 жылы «Азиаттық газ құбыры» ЖШС «Қазастан-Қытай» магистральды газ құбырының үшінші жігі құрылысының аяқталуы төмендеуге негізгі себеп болды.

2014 жылы жан басына шаққандағы негізгі капиталға салынған инвестициялар 235,5 мың теңгені құрады немесе 2012 жылға - 119,4% ёхалы0 саны 1946,7 мы4 адам болғанда).

2015 жылы халық саны - 1948,8 мың адамға, инвестициялар 466 млрд. теңгеге дейін артуы күтілуде, бұл жан басына шаққандағы негізгі капиталға салынған инвестициялардың 2%-ке өсуін қамтамасыз етуі қажет.

Шикізаттық емес секторда негізгі капиталға салынған инвестициялар (мемлекеттік бюджеттен инвестицияларды қоспағанда).

Шикізаттық емес секторда негізгі капиталға салынған инвестициялар (мемлекеттік бюджеттен инвестицияларды қоспағанда) 2014 жылы 289,2 млрд. теңгені құрады, бұл негізгі капиталған салынған инвестициялардың жалпы көлемінің - 63,8%.

2014 жылы облыста 139 кәсіпорын инновацияға ие болды (2012 жылы – 108, 2013 жылы – 126 кәсіпрын).

Кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі 9,4%-ті құрап, 2012 жылға 0,6, проценттік тармаққа көбейді, бірақ 2013 жылға қарағанда 0,1 п.т. азайды (2012 жылы – 8,8%, 2013 жылы – 9,5%).

Инновациялар саласында айтарлықтай жоғары белсенділік ірі кәсіпорындар арасында байқалды, ол 40,7%-ті құрады (есеп берген 81 кәсіпорындардың 33-і инновациялық қызметті жүргізеді).

Инновациялық өнім көлемі 2014 жылы 16608,9 млн. теңгені құрап, 2012 жылға 3320,9 млн. теңгеге артты немесе 25%; 2013 жылға - 3455,1 млн. теңгеге немесе 26,3% (2012 жылы – 13288,0 млн. теңге, 2013 жылы – 13153,8 млн. теңге). 2014 жылы 14948,4 млн. теңге сомасына инновациялық өнім өткізіліп, 19,0 млн. теңгеге экспортқа шығарылды.

Өнімдік және әрекеттік инновациялар шығындары 8783,1 млн. теңгені құрады, бұл 2013 жылғыдан 18,3%-ке артық (2013 жылы – 7423,6 млн. теңге). Мұнда кәсіпорындардың меншікті қаражатынан шығындар 6720,3 млн. теңгені құрады немесе инновациялық қызметті жүзеге асыруға кеткен жалпы шығындардың - 76,5%.

Кәсіпорындарда инновациялық қызметті жүргізбеудің негізгі себептері болып, соңғы жылдары өндірілетін өнімге нарықтық сұраныстың төмендеуі және соның салдарынан инновацияларды енгізуге айналым қаражаттарының болмауы табылады.

Облыста инновацияларды, жаңа технологияларды дамыту және енгізу және инвестициялар тарту үшін «Алматы облысының өңірлік даму орталығы» ЖШС жұмыс жасайды.

Сондай-ақ ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерінің тиімділігін арттыру әжне ғылыми-зерттеу жобалары коммерцияландыру мақсатында Алматы облысында Ілияс Жансүгіров атындағы ЖМУ-дің негізінде, кейіннен өндіріске енгізілетін жаңа технологияларды, үлгілер мен қызметтерді әзірлейтін Ғылыми-зерттеу кластері мен Ғылым және инновациялық технологияларды коммерцияландыру кеңсесі құрылды. Олар келесі бағыттар бойынша 4 жобаны әзірлеп, жүзеге асырды:

- ауыл шаруашылығы өнімін өндіру, сақтау және өңдеу;

- экология, табиғи ресурстар, ресурс үнемдеу, табиғатты ұтымды пайдалану және төтенше жағдайлардан қорғау.

Қосымша гранттық қаржыландыру бойынша 147 миллион теңге сомасына ғылыми жобалар жүзеге асырылуда.

Облыста тұрақты негізде өнеркәсіп кәсіпорындарының қатысуымен семинарлар, дөңгелек үстелдер өткізіледі.

Атап айтсақ, Форум аясында екі жақты бизнес сиссия барысында Сауд Арабиясы бизнес өкілдерімен кездесу өткізілді, оның нәтижелері бойынша Group компаниясының негізін қалаушылар көкөніс өсіру және өңдеу саласындағы инновациялық жобаларды, девелоперлік жобаларды, сондай-ақ фармацевтика саласындағы жобаларды жүзеге асыруға қызығушылық танытты.

«Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасының аясында «Кәсіпкерлердің шағын бизнес-бастамаларын қолдау» бірінші бағыты бойынша 2012 жылдан бері 80 жобаға жалпы 201,0 млн. теңге сомасына гранттар бөлінді, оның ішінде 2015 жылдың 9 айында 23 жобаға – 35,0 млн. теңге.

• 
  инвестициялық қауіптің жоғары деңгейі жергілікті өнімнің бәсеке қабілеттілігі мен түрлік сипаттамасына әсер ететін Қытайдың жақындығымен байланысты;
  
• 
  бизнес үшін ұзақ арзан несиелердің қол жетімсіздігі;
  
• 
  кәсіпорындарда инновация енгізу үшін айналым қаражаттарының жетіспеушілігі;
  
• 
  отандық кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің төмен деңгейі.
  

Алматы агломерациясы 9,4 мың ш.ш. алаңды алып жатыр. Аталған аумақта пайдалы қазбалардың барланған қорлары шоғырланған, олардың маңыздылары болып түсті металлдар – қорғасын, цинк, мыс; сирекк металлдар – вольфрам, қалайы, молибден, бериллий; асыл металлдар – алтын, күміс және басқалары.

Алматы агломерациясы халқының саны 2016 жылдың 1 қаңтарына 2 635,4 мың адамды құрайды, оның ішінде Алматы қаласында 1 703,5 мың адам тұрады, облыста - 931,9 мың адам.

Жалпы агломерацияның еңбек нарығы экономикалық белсенді халық санының артуымен сипатталады. Агломерацияның экономикалық белсенді халқы 2015 жылы 480,0 мың адамды құрады және 2013-2015 жыл аралығында 14%-ке өсті.

Алматы агломерациясының жұмыссыздық деңгейі 4,5%-ке тең, мұнда Іле, Талғар және Қарасай аудандарында ең төмен көрсеткіш – 4,3% тіркелді, ең жоғарғы көрсеткіш Қапшағай қаласында – 5,2%.

Табысы күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі, жалпы соңғы 10 жылда Алматы облысы бойынша 30,3%-тен 2,2%-ке дейін төмендеді.

Соңғы 5 жылда Алматы агломерациясында атаулы еңбекақы орташа есеппен 1,2 есе өсіп, 2015 жылы орташа есеппен, 93,4 мың теңгені құрады. Алайда, Жамбыл, Еңбекшіқазақ және Талғар аудандарында атаулы еңбекақы Алматы облысы бойынша орташа көрсеткіштен (90,7 мың теңге) төмен.

Көші-қон ағымына және халық санының өсіміне байланысты мектепке дейінгі және жалпы білім беру мекемелерінде орын тапшылығы байқалады. 43 үш ауысымды және екі төрт ауысымды мектептер бар. Онда 51,3 мың оқушы білім алады. Олардың мәселесін шешу үшін 26 мектептің және 10 қосымша құрылыс салу қажет. Сондай-ақ тұрғын үй тапшылығы бар, кезекте 11,5 мың адам бар.

187 елді меккеннің 172-і орталықтандырылған сумен қамту жүйесімен қамтылған, 70 елді мекенде сумен қамту жүйелері 40 жыл бұрын салынған.

Ауылішілік жолдардың ұзындығы 2781 ш. құрайды, оның ішінде 1394 ш. қатты жабынды. 1342 ш. жол жақсы және қанағаттанарлық жағдайда немесе 48,2%. Ауылдық елді мекендердің электр жүйелерінің жалпы ұзындығы 5863 ш. құрайды, тозу 80%-ке дейін жетеді.

Есік, Талғар, Қаскелең, Қапшағай қалаларында қалаішілік жолдардың жалпы ұзындығы 712 ш. құрайды, оның ішінде 342,7 ш. қатты жабынды. Электр жүйелерінің жалпы ұзындығы 1179,5 ш. құрайды, тозу 75%-ке дейін жеткен.

Өңірде Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық паркі, Алматы қорығы, Қапшағай су қоймасы, «Алтын-Емел» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі, Шарын каньоны, «Тамғалы» археологиялық ландшафты, мәдени-тарихи кешендер орналасқан. Аталған объектілер экологиялық, тарихи-мәдени және рекреациялық құндылыққа ие.
Алматы агломерациясын дамытудың SWOT-талдауы

- қанағаттандырылмаған көліктік қол жетімділік;

- үш ауысымды мектептердің болуы, мектепке дейінгі мекемелерде орын тапшылығы;

- жолдардың, сумен қамту, электрмен қамту жүйелерінің қанағаттанарлықсыз жағдайы.

2013-2015 жылдары қала экономикасына салынған инвестициялар көлемі 42,1-ден 51,9 млрд.теңгеге дейін 23,3%-ке артты немесе 9,8 млрд.теңгеге.

Белсенді ШОБ субъектілерінің саны 2013 жылы - 8527 бірлікті, 2015 жылы 9024 бірлікті құрады, яғни 2013 жылғы деңгейден 5,8%-ке жоғары.

Тіркелген ШОБ субъектілерінің жалпы көлеміндегі белсенділерінің үлесі 2015 жылы 64,4%-ті құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 7,4%-ке жоғары.

2015 жылы жұмыссыздар саны 3,4 мың адамды құрады, жалпы жұмысыздық деңгейі 2013 жылмен салыстырғанда 4,5-тен 4,4%-ке дейін төмендеді.

Инженерлік инфрақұрылымның негізгі мәселелері болып су құбыры, кәріз, жылу және электр жүйелерінің, автомобиль жолдарының қатты тозуы табылады.

Коммуналдық инфрақұрылымның тозу деңгейі

 

• 
  технологиялық құралдармен төмен жарақтандырылу, көптеген кәсіпорындардың өндірістік қорларының айтарлықтай ескіруі;
  
• 
  жолдардың, су-жылу-электрмен қамту, су бөлу жүйелерінің қанағаттанарлықсыз жағдайы.
  

Облыста 8 шағын қалалар бар, ондағы халықтың саны 2016 жылдың 1 қаңтарына 299,0 мың адамды құрайды, екі жылда халық саны 2,1%-ке көбейді (2013ж. -292,7 мың адам).

Аталған 8 қаланың барлығы сәйкес ауылдық аудандардың әкімшілік орталықтары болып табылады. Географиялық орналасуы бойынша келесі қалалар түрлерін бөліп көрсетуге болады:

1) агломерацияның әсер ету аймағында – Есік, Қапшағай, Қаскелең, Талғар;

2) республикалық және халықаралық маңызы бар автомобиль және теміржол желілерінің бойында - Жаркент, Қапшағай, Қаскелең, Сарқан, Үшарал, Үштөбе;

3) шекралық аумақтарда - Жаркент, Үшарал.

Экономикалық даму әлеуеті бойынша Есік, Қаскелең, Қапшағай, Талғар қалаларын жоғары әлеуеттілер қатарына жатады, қалғандары орта әлеуетке ие.

Мамандануы (орналасуы) бойынша: туризм – Есік; ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу - Жаркент, Қаскелеңн, Талғар, Үштөбе, Үшарал; рекреациялық –Қапшағай.

Белсенді шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 2013 жылы -16,4 мың бірлікті, 2015 жылы 17,4 мың бірлікті құрады, яғни 2013 жылғы деңгейден 5,7%-ке жоғары.

Шағын және орта бизнес субъектілерінің жалпы тіркелгендерінің қатарындағы белсенді субъектілерінің үлесі 2015 жылы 79,1%-ті құрады, бұл 2013 жылғы деңгейден 2,4%-ке жоғары.

Шағын қалаларда 43,5 мың орынды 58 мемлекеттік мектеп жұмыс жасайды, онда 54,8 мың оқушы білім алынды. 58 мектептің 50-уі – үлгілі, 14 мектеп 50 жыл бұрын салынған немесе олардың жалпы санынан 24%-ті құрайды. Алматы агломерациясының аумағында орналасқан Есік, Қаскелең және Талғар қалаларында 8 үш ауысымды мектеп бар. Белалардың мектепке дейінгі 86 мекемелері жұмыс жасайды, оның ішінде 55 балабақша жекеменшік, 10,1 мың бала қамтылған. 28 колледж бар, оның ішінде 13-і мемлекеттік. 20 мектепте және 3 балабақшада күрделі жөндеу жүргізу қажет.

Бір қалалық және 7 орталық аудандық ауруханалар, 2 балалар емханасы, екі перзентхана, бір туберкулез ауруханасы жұмыс жасайды. 14 медициналық мекеменің 12-і үлгілі. 3 медициналық мекемеде күрделі жөндеу жүргізу қажет.

Барлық 8 шағын қалалар орталықтандырылған сумен қамту жүйесімен қамтылған. Ортлықтандырылған сумен қамту жүйесіне 96,1% қала тұрғындары қол жеткізеді. Жүйелердің жалпы ұзындығы 1057 ш. құрайды, тозу 90%-ке жетті.

Орталықтандырылған жылумен қамту жүйесімен 5 шағын қала - Үшарал, Үштөбе, Сарқан, Қапшағай және Қаскелең қалалары. Жылу жүйелерінің жалпы ұзындығы 91,6 ш. құрайды. Қалаларда жылумен қамту жүйелерінің тозуы есік, Жаркент және Талғар үш шағын қалаларда жоқ.

Газбен қамту барлық қалаларда бар, оның ішінде Қаскелең және Талғар қалаларында – табиғи газ. Қаскелең қаласының газ жүйелерінің жалпы ұзындығы 198 ш. құрайды, оның ішінде 75 ш. жекеменшік инвестициялары есебінен жаңартылды. Талғар қаласында 2014 жылдан бері «Алматы-Байсерке-Талғар» желілік газ құбырының құрылысымен бірген табиғи газға қосу басталды. Қазіргі уақытта қала халқының 15%-і табиғи газға қосылды.

Су бөлу жүйесі барлық шағын қалаларда бар. Су бөлу жүйелерінің жалпы ұзындығы 450 ш. құрайды. Жүйелердің тозуы 90%-ке жетеді. Электр жүйелерінің ұзындығы -2275 ш., жүйелердің тозуы 75%-ке жетеді. Қалаішілік жолдардың ұзындығы - 1260 ш., оның ішінде 549,3 ш. немесе 43,6%-і қатты жабынды.

Текелі қаласы моноқала болып табылады, ондағы халық саны 32,2 мың адамды құрайды, облыстық маңызы бар әкімшілік орталық болап табылдаы. Текелі қаласының даму әлеуеті орташа, мамандануы: тау-өндіру және өндіру өнеркәсібі.

Текелі – өнеркәсіптік қала, онда 36 өнеркәсіп кәсіпорындары бар. Олардың ішінде негізгісі «Қазцинк-ТЭК» ЖШС, «Көксу» Тау-рудалық компаниясы ЖШС, ашытқы өндіретін «Суффле Қазақстан» ашытқы зауыты» АҚ болып табылады.

Шағын және орта бизнестік белсенді субъектілерінің саны 2013 жылы 1037 бірлікті құрады, 2015 жылы – 930 бірлік, яғни 2013 жылғы деңгейден 111,5%-ке жоғары.

Шағын және орта бизнес субъектілерінің тіркелгендерінің қатарындағы белсенділерінің үлесі 2015 жылы 62,2%-ке жетті, бұл 2013 жылғы деңгеден 1,1%-ке жоғары.

2015 жылы негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 4630,7 млн. теңгені құрады. 2013 жылмен салыстырғанда инвестициялар көлемі 75,3 %-ке артты (2641 млн. теңге).

Екі жылда халық саны 1,6 мың адамға көбейіп, 32,2 мың адамды құрады. Қаланың экономикалық белсенді халқының саны 2015 жылы 16726 адамды құрайды және 2013 жылмен салыстырғанда 11,3%-ке артты немесе 1703 адамға артты (2013 жылы – 15023 адам).

2015 жылы жұмыссыз саны 841 адамды құрайды, жалпы жұмыссыздық деңгейі 2013 жылмен салыстырғанда 5,1-ден 2015 жылы 5,0%-ке дейін төмендеді.

Әлеуметтік мекен-жай көмек алушылар саны 2013 жылғы 65-тен 2015 жылы 62-ге төмендеді, сәйкесінше әлеуметтік мекен-жай көмегін алушылар арасынан еңбекке қабілеттілерінің үлесі 30,7-ден 27,4%-ке дейін төмендеді (2015ж.-17адам, 2013ж.-20 адам).

Сумен қамту және су бөлу жүйелерінің тозуы - 65%-ке, жылумен қамту жүйесінің жүйесі - 75,3%, электрмен қамту 80%-ке жетті. Жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы жолдар үлесі - 71,3%.

Шағын қалалардың және Текелі моноқаласының мәселелерінің бірі болып инженерлік және әлеуметтік инфрақұрылымының қанағаттанарлықсыз жағдайы табылады. Су құбыры, кәріз, жылу және электр жүйелерінің қатты тозуы, жолдардың қанағаттанарлықсыз жағдайы айтарлықтай қаржылық салымдарды қажет етеді.

Шағын қалалардың және Текелі моноқаласының дамуына SWOT-талдау

Облыста 16 тірек ауылдық елді мекендері бар, 2016 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша халық саны 149,7 мың адамды құрайды. Екі жылда 5,6%-ке артты (2013ж. -141,7 мың адам).

16 ТАЕМ 28631 орынды 37 мемлекеттік мектеп жұмыс жасайды, онда 28297 білім алады. 37 мектептің 33 мектебі – үлгілі, 5 мектеп 50 жылдан бұрын салынған. 27 балалардың мектепке дейінгі мекемелері жұмыс жасайды, оның ішінде 11 балабақша – жекеменшік, 2,5 мың бала қамтылған. 4 колледж бар, оның ішінде 3-уі мемлекеттік. 12 мектепте және 3 балабақшад күрделі жөндеу жүргізу қажет.

20 медициналық мекемелер жұмыс жасайды, оның ішінде 3-уі аудандық ауруханалар, 10 ауылдық ауруханалар, 4 дәрігерлік амбулаториялар, 2 туберкулез ауруханалары және бір балалар үйі. 20 медициналық мекемелердің 4-уі – бейімделген, бір дәрігерлік амбулатория ғимаратты жалға алады. 7 медициналық мекемеде күрделі жөндеу жүргізу қажет.

Барлық 16 ТАЕМ ортлықтандырылған сумен қамту жүйесімен қамтамасыз етілген, су бөлу жүйесі тек бес ТАЕМ бар, Достық кентінде ғана жылумен қамту жүйесі бар. Ауылішілік жолдардың жалпы ұзындығы 720,7 ш. құрайды, оның ішінде 267,0 ш. қатты жабынды немесе 37%. Ауылдық елді мекендердің электр жүйелерінің жалпы ұзындығы 1171,5 ш. құрайды, тозу 80%-ке дейін жетеді.

Тірек ауылдық елді мекендердің дамуына SWOT-талдау

34,2 мың оқушы орнына арналған 78 мемлекеттік мектеп жұмыс жасайды, онда 24,6 мың оқушы білім алады. 78 мектептің 18-і бейімделген. 8 мектеп 50 жыл бұрын салынған. Балаларға арналған 26 мектепке дейінгі мекемелер жұмыс жасайды, онда 2,3 мың бала қамтылған.

70 медициналық мекемелер жұмыс жасайды, оның ішінде бір орталық аудандық аурухана, 2 аудандық ауруханалар, 4 ауылдық ауруханалар, бір балалар емханасы, 29 дәрігерлік амбулаториялар, 11 фельдшерлік-акушерлік пункттер, 21 медициналық пункттер, бір перзентхана бар. Оның ішінде 13 медициналық мекемелер жалдамалы, 36-ы бейімделген ғимараттарда орналасқан.

71 елді мекеннің 60 елді мекені орталықтандырылған сумен қамту жүйесімен қамтылған. Ауылішілік жолдардың жалпы ұзындығы 831 ш. құрайды, оның ішінде 191 ш. қатты жабынды немесе 30%. Жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы жолдар 371 ш. құрайды немесе 44,6%. Ауылдық елді мекендердің электр жүйелерінің жалпы ұзындығы 2182 ш. құрайды, тозу 100%-ке дейін жетеді.

- Білім, денсаулық сақтау, мәдениет объектісінің қанағаттанарлықсыз жағдайы;

Облыста 2015 жылдың 1 қаңтарына халық саны (Алматы қаласына аумақ беруді ескергенде – 94 мың адам) 1922,1 мың адамды құрады немесе ел халқының - 11,0%. Облыс республикада Оңтүстік Қазақстан облысынан кейін екінші орынға ие. Халықтың 76,0%-і ауылдық жерлерде, 24,0%-і қалалық жерлерде тұрады, ал орташа есеппен республика бойынша 55% қалаларда тұрады.

2012 жылмен салыстырғанда қала тұрғындарының саны 21 мың адамға көбейді, алайда мәліметтер көрсетіп отырғанда, облыста урбанизацияның төмен деңгейі сақталуды, бұл негізінен экономиканың аграрлық бағыттылығына байланысты болады.

Осы кезеңде көші-қонның оң сальдосы байқалады: 2012 ж.- 6391 адам, 2013 ж.- 3745 адам, 2014 ж.- 5173 адам. Халықтың ауылдық жерлерден көшуі жұмыстың жоқтығынан және еңбекақының төмен болуынан орын алады.

Осы жағдай қала және ауыл халқының жұмыспен қамтылу деңгейі арасындағы теңсіздікке алып келеді, ол сәйкесінше 95,9% және 95,0%-і құрайды.

Облыс халқы негізінен ауыл шаруашылығында жұмыспен қамтылған – 32,0%, сондықтан орташа жалақы төмен болып табылады, 2014 жылы 87642 теңгені құрады, бұл орташа республикалық көрсеткішпен салыстырғанда жұмыспен қамтылған халықтың жоғары үлесімен (34,5%) жиынтықта атаулы ақшалай табыстың төмен көлемін түсіндіреді: 48652 теңге 62007 теңгеге қарсы.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау

Облыстың экономикалық белсенді халқының саны 2014 жылы 1065,3 мың адамды құрады (жалпы халық санынан - 53,1%, ҚР бойынша көрсеткіштер мәні – 51,7%). 2012 жылмен салыстырғанда ЭБХ саны 4,4%-ке немесе 44,5 мың адамға артты (2012 жылы – 1020,8 мың адам). Сәйкесінше жұмыспен қамтылғандар саны 2012 жылғы 969,7 мың адамнан 2014 жылы 1013,3 мың адамға дейін көбейді немесе 4,5% (43,6 мың адам). Бұл Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Іле, Қарасай және Талғар аудандары Алматы қаласы мегаполисінің жанында орналасқандығына байланысты, мұнда жыл сайын халықтың келуі 10-15%-ке артып отырады. Сонымен қатар, халық өсімінің тұрақты үрдісі оның табиғи өсуі есебінен сақталады. Облыс халқының экономикалық белсенділігінің деңгейі 2014 жылы 74,9%-ті құрайды, жалпы ҚР бойынша жоғары (70,7%).

2014 жылы жұмыссыздар саны 2012 жылғы 51,1 мың адамға қарағанда 52,0 мың адамды құрады, жұмыссыздық деңгейі 5,0%-тен 4,9%-ке дейін қысқарды (ҚР - 5,0%), жастар жұмыссыздығы – 3,7%-тен 3,1%-ке дейін (ҚР-4,2%), әйелдер жұмыссыздығы - 5,0%-тен 4,9%-ке дейін (ҚР - 5,8%). Жұмыссыздардың жыныстық-жастық құрылымына жүргізілген талау айтарлықтай үлесті орта жастағы адамдар (65,7%), атап айтқанда 30-дан 55 жас аралығындағылар құрайтынын көрсетті, жұмыссыздар арасында 34,8%-і – бұл әйелдер. жұмыссыздардың кәсіби-біліктілік құрылымы бойынша 64%-і орташа-кәсіби және орта жалпы білім барлар болып табылады. Аумақтық бөліністе жұмыссыздық деңгейі Ақсу, Алакөл, Балқаш, Ескелді, Жамбыл, Қаратал, Кербұлақ, Көксу, Панфилов, Райымбек, Сарқан, Ұйғыр аудандарында және Қапшағай, Текелі қалаларында орташа облыстық деңгейден жоғары.

11,8%

Облыстағы әлеуметтік-экономикалық жағдай соңғы жылдары жеткілікті тұрғыда тұрақты болып сақталуда: шағын бизнес саласында кәсіпорындар саны өсуіде; жұмыс орындары мен бос орындар саны өсуде; білікті еңбекке сұраныс пен ұсыныс артуда.

Жұмыспен қамту жүйесінде жағымды өзгерістер байқалады, алайда, шешілмеген мәселелерде сақталуда. Ауылдық жерлерде бос жұмыс орындарының жеткіліксіз болуы сақталуда, бұл ауыл шаруашылығы жұмыстарының маусымдылығына, негізінен өзінің аула шаруашылығында жұмыс жасайтын жұмыс күшінің көп болуына, ауыл халқының төмен білікті деңгейіне, мамандық бойынша жұмыстың болмауына байланысты.

Нәтижесінде, еңбек нарығында жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысы арасында теңсіздік орын алады, әсіресе жастар, мүгедектер, сондай-ақ ұзақ уақыт бойы жұмыс жасамайтын және зейнеткерлік алдындағы жастағы адамдар арасында. Аталған санаттағы халықты жұмыспен қамту мақсатында облыста халықтың әлсіз жігімен нысаналы жұмыс жүргізуді көздейтін, Халықтың жұмыспен қамтылуына жәрдемдесудің кешенді жоспары әзірленді.

2014 жылы жұмыспен қамтуға жәрдемдесу мәселесі бойынша жүгінгендендің саны 19,4 мың адамды құрады (2012ж.- 21,6 мың). Олардың ішінде 17,8 мың адам жұмысқа орналастырылды, жұмыспен қамту мәселелері бойынша жүгінген адамдардың ішінде жұмысқа орналастырылғандар үлесі 91,8%-ті құрайды (2012ж. – 90,7%). Жүгінген нысаналы топтың ішінен тұрақты жұмыс орнына орналастырылғандар үлесі 61,2%-ті құрайды (2012ж.-65,7%).

Облыста 62,3 мың мүгедектер тұрады немесе жалпы халық санынан - 3,1%.

Олардың ішінен 2014 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жұмысқа қабілетті мүгедектер саны 20 мың адамды құрайды, оның ішінде 11,5 – жұмыс жасайтындар және 8,5 мың - жұмыс жасамайтындар.

Үш проценттік квота бойынша тұрақты жұмыс орындарына 1404 мүгедек жұмысқа орналастырылды немесе жұмыс жасамайтындар санынан - 16,5%.

2014 жылы экономиканың түрлі салаларында 20700 жұмыс орны құрылды, 2012 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 8,5%-ке артты (2012 ж. - 19084).

Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020 бағдарламасын жүзеге асыру аясында облыста жұмыссыздар, өз ісімен шұғылданушылар және аз қамтылған азаматтар қатарынан соңғы үш жылда 21,8 мың адам жұмысқа орналастырылды. Бағдарлама әрекет етіп бастағаннан бері сұранысұа ие мамандықтар бойынша оқытумен 8,0 мыңнан астам адам қамтылды. Оқуды аяқтағандан қатарынан тұрақты жұмыс орындарына 74%-і жұмысқа орналастырылды.

Жалпы облыс бойынша Жұмыспен қамту картасына сәйкес, жыл сайын еңбек ресурстарының 3,0-ден 3,9 мың адамға дейін аз ғана артылуы байқалады, осыған байланысты жылдар бойынша еңбек нарығында шиеленіс артпайды және бір жұмыс орнына орташа есеппен 2 жұмыссыз үміттенеді. Жалпы облыс бойынша 2015-2017 жылдарға еңбек ресурсына деген қажеттілік жалпы 47,7 мың жұмыс орнына анықталды.

Қызмет көрсету және туризм саласының дамуы аспазшы, кондитер, туризм және қонақ үй шаруашылығы бойынша менеджер, дизайнер және т.б. сияқты қызмет саласындағы мамандарға сұраныстың артуына ықпал етеді.

2012 жылы облысқа 716 шетел жұмысшылары тартылды, олардың ішінде 73,8% - жоғары білікті мамандар, 2014 жылы 1308 жұмышы тартылды, олардың 58,9%-і жоғары білікті мамандар. Тартылған шетел қызметкерлерінің жалпы тізімдегі жұмысшылар санындағы үлесі 2012 жылғы 6,2%-ке қарағанда 2014 жылы 7,7%-ті құрады, тартылатын шетелдік жұмыс күшінің құрамындағы жергілікті атқару органдарының берген рұқсаттары бойынша білікті мамандардың үлестік салмағы (шетелдік жұмыс күшін тартуға квота бойынша) 75,9%-тен 63,3%-ке дейін төмендеді.

2012 жылдың 1 қаңтарынан бері облыста «Еңбекті қорғау және қауіпсіздік» ААЖ қолданысқа енгізілді, ол еңбек жағдайын, өндірістік жарақаттар серпінін, еңбек қатынастары саласындағы бұзушылықтарды және еңбекті қорғау және оларды бұзушылықтарды жоюды есепке алуға және мониторингін жүргізуге мүмкіндік береді.

Соңғы жылдары өндірістік жарақаттану деңгейі облыста тұрақты азаю үрдісіне ие. атап айтсақ, 2014 жылдың қорытындысы бойынша өндірісте 63 адам зардап шекті, оның ішінде 16 адам қаза тапты, 2012 жылы 83 адам, оның ішінде 18 адам қайтыс болды. Өндірістік жарақаттану деңгейі (1000 адамға шаққанда оқыс оқиғалардың жиілік коэффициенті) 2012 жылғы 0,19%-тен 2014 жылы 0,17%-ке төмендеді.

Жұмыс берушілердің еңбек заңнамасын сақтауларын қамтамасыз ету және еңбекті қорғау мақсатында жүйелі мемлекеттік бақылау жалғасуда.

2014 жылы өткізілген тексерулер қорытындылары бойынша еңбек заңнамасын бұзудың 2100 жағдайы анықталды, оның ішінде еңбек қауіпсіздігі және қорғау бойынша – 417. 2012 жылмен салыстырғанда 22,0%-ке кеміді.

Облыста БАҚ-та еңбек заңнамасы бойынша 70 сөз сөйлеулер және 193 түсіндіру семинарлары мен оқытулар ұйымдастырылды. Нәтижесінде, анықталған еңбек заңнамасын бұзудың жалпы санына қарағанда жойылған бұзушылықтардың үлесік салмағы 96,5%-ті құрады (2012ж.-95,5%).
Негізгі мәселелер:

• 
  жұмыссыздық, әсіресе жастар мен әйелдер арасында сақталуда;
  
• 
  өз бетімен жұмыспен қамтылғандар саны айтарлықтай болып отыр;
  
• 
  жұмыс күшіне сұраныс мен ұсыныстың сәйкессіздігі, ол жоғары білімі бар мамандардың артықшылығы мен білікті жұмысшылардың жетіспеушілігімен күрделенеді;
  
• 
  еңбек және өндірістік тәртіпті бұзу сақталуда.
  

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2012 жылмен салыстырғанда 2014 жылы табысы күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі 3,2%-тен 2014 жылы 2,5%-ке дейін қысқарды (ҚР-2,8%). Оның ішінде қалада - 3,1%-ден 2,3%-ке, ауылда – 3,3%-тен 2,5%-ке. Яғни бұл көрсеткіш қалалық жерлерге қарағанда ауылдық жерлерде жоғары.

2014 жылы МӘК табысы кедейлік деңгейінен төмен 4701 азаматтарға тағайындалды, бұл 2012 жылмен салыстырғанда 22%-ке аз. Талдау көрсеткендей, әлеуметтік жәрдемақыны алушылар негізінен балалы отбасылар – 65,6% және балаларға күтім жасайтындар -10,3% болып табылады.

Тұрмысы күнкөріс деңгейінен төмен халықтың жалпы санынан МӘК алушылар үлесі 9,6%-тен 7,0%-ке дейін төмендеді, ал мекен-жай әлеуметтік көмегін алушылар санынан жұмысқа қабілеттілерінің үлесі 30,0%-ті құрайды (2012 ж. - 30,4%).

2012 жылы 18 жасқа дейінгі 47,1 мың бала балалар жәрдемақысын алды, 2014 жылы - 44,0 мың бала алды, яғни 3,1 мың балаға азайды. 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы алушылардың (МБЖ) үлестік салмағы өткен жылға қарағанда 2012 жылғы 91,2%-ке 2014 жылы 99,0%-ті құрады.

Тұрғын үй көмегін алушылар саны қарастырылатын кезеңде 2012 жылғы 13239 адамнан 2014 жылы 11017 адамға азайды немесе 16,8%.

Облыста 62,3 мыңнан астам қолдауға мұқтаж мүгедектер бар немесе халықтың жалпы санынан - 3,1%.

Облыста мүгедектер баратын 7177 инфрақұрылым объектілері бар, олардың 2177-і паспорттаудан өтті.

Паспортталған объектілердің ішінде бірінші кезектегі бейімделуге 1485 объект жатады, оның ішінде 81-і стандарттарға сәйкес келеді, 1365 объектіні бейімдеу қажет.

2015 жылдың 1 қаңтарына 294 объектіні бейімдеу жүргізілді, оның ішінде 100 объект толық бейімделуден өтті.

Нәтижесінде, паспортталған әлеуметтік, көлік инфрақұрылымы объектілерінің жалпы санынан мүгедектерге қол жетімді әлеуметтік инфрақұрылым объектілерінің үлесі 2012 жылғы 4,6%-ке қарағанда 40,2%-ті құрады.

Облыс тұрғындарына әлеуметтік көмек көрсету үшін 1948 орынды 10 медико-әлеуметтік мекемелер, қарттар мен мүгедектерге арналған 2 интернат-үйін, ересектерге арналған 4 жүйе-неврологиялық, балаларға арналған 2 жүйе-неврологиялық МӘМ, 2 қалпына келтіру орталықтарын қамтитын мекемелер жүйесі құрылған. Сонымен қатар, үйде әлеуметтік көмек көрсететін 51 бөлімшелер 2014 жылы 4205 мұқтаж азаматтарға әлеуметтік көмек көрсетті, Талдықорған қаласындағы және Көксу ауданындағы балаларға арналған 2 қалпына келтіру орталықтарында 127 мүгедек балалар қалпына келу курсынан өтті.

Барлығы арнайы әлеуметтік қызметтердің 8 түрі көрсетіледі, арнайы әлеуметтік қызметтерді көрсетумен қамтылғандардың үлестік салмағы (оларды алуға мұқтаж жандардың жалпы санынан) 2012 жылғы 87,2%-ке қарағанда 2014 жылы 97,7%-ке дейін артты. 2012 жылмен салыстырғанда арнайы әлеуметтік қызметтерді көрсетумен қамтылғандар саны 10%-ке артты.

Қалпына келтіру қызметтерін мүгедектердік тұрғылықты жерлеріне жақындату мақсатында аудандық, қалалық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар бөлімдерінде 19 қалпына келтіру кабинеттері ашылды, олар мүмкіндігі шектеулі 461 баланы қамтиды.

• 
  табыстың төмен деңгейі, о.і. ауыл халқының;
  
• 
  барлық мұқтаж жандарды арнайы әлеуметтік қызметтермен толық қамтымау;
  
• 
  жүйе-неврологиялық медико-әлеуметтік мекемелерде орын тапшылығы;
  
• 
  мүмкіндігі шектеулі жандарға қол жетімді өмір сүру ортасының жеткіліксіздігі.
  

2011 жылдан 2015 жылдар аралығында білім саласында білім беруді дамытудың 2010-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру жұмыстары жүргізілді, оның аясында обылста білім берудің қол жетімділігін және сапасын қамтамасыз ету шараларын жүргізілді.

Мектепке дейінгі ұйымдардың жүйесін сақтау және кеңейту, 5-6 жас аралығындағы балаларды мектеп алды дайындаудың қол жетімділігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылданды. 2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда балалардың мектепке дейінгі ұйымдарының жүйесі 55 ұйымға көбейіп, орын саны 12%-ке артты. Алайда, мектепке дейінгі мекемелердің қажеттілігі орташадан жоғары: 1,3 – 1,7%.

3-тен 6 жас аралығындағы балаларды мектепке дейінгі білім берумен қамту облыс бойынша 62,9%-ті құрайды (48741 бала), оның ішінде жекеменшік мектепке дейінгі ұйымдар жүйесін дамыту есебінен – 40,2%.

Балаларды мектепке дейінгі білім берумен қамтудың 73,8%-тен 83,8%-ке дейінгі айтарлықтай үлесі Алакөл, Ақсу, Көксу, Жамбыл аудандарына және Талдықорған, Текелі, Қапшағай қалаларында байқалады. Қамтудың төмен көрсеткіштері Қарасай (43,0%), Еңбекшіқазақ (53,5%), Панфилов (53,6%), Ескелді (59,2%), Сарқан (59,2%), Іле (58,8%) аудандарында орын алған. Мектепке дейінгі мекемелерге кезекте тұрған балалардың саны – 39911 адам, оның ішінде 21077 адам немесе 52,8% - 1-ден 3 жасқа дейінгі балалар (1-кесте). Орынға деген қажеттілік Еңбекшіқазақ (13,5%), Қарасай (12,5%), Талғар (12,5%), Іле (9,9%) аудандарында және Қапшағай (5,1%), Талдықорған (27,7%) қалаларында байқалады.

Орта білімде 12 жылдық жалпы орта білімге ауысуға дайындық, білім берудің қол жетімділігі мен сапасын қамтамасыз ету жұмыстары жүргізілуде, әрбір жанды қаржыландыруға ауысу пилоттық тәртіпте пысықталуда.

2012 жылдан 2014 жылдар аралығында 12435 оқушы орнына 37 жаңа мектеп іске қосылды, 173 білім объектілері күрделі жөндеуден өткізілді.

Сонымен қатар 173 мектеп немесе жалпы мектептер санынан - 24% - бейімделген, 6 мектеп – апаттық жағдайда, оның ішінде 2015 жылы 5 мектеп енгізіледі, 2017 жылы – бір мектеп, 49 мектепте үш ауысымда білім беріледі, оқушылар орынының тапшылығы мәселесі әлі алынған жоқ. Мектептердің үштен бір бөлігі күрделі жөндеуді қажет етеді, 432 мектеп (58,3%) 1930-1980 жылдары аралығында салынған.

Бейімделген ғимараттарда орналасқан мектептердің айтарлықтай үлесі Кербұлақ, Алакөл, Ақсу, Райымбек аудандарына тиесілі.

12772 бала контингенті бар қосымша білім беретін мектептен тыс 36 мекеме бар, олардың қатарында 8 – оқушылар сарайлары 1 – жас натуралистер станциялары, 2 - жас техниктер станциялары, 1 – жас туристер станциялары, 11 – балалар өнер мектептері, 12 - музыка мектептері, 1 – көркемөнер мектебі. Қосымша білім берумен қамту балалардың жалпы санынан 2012 жылғы 3,6%-ке қарағанда 4,1 %-ті құрайды.

2013-2014 оқу жылы облыстың 61 мектебінде 103 штаттық бірлік енгізілді, олардың ішінде 60 педагог-дефектологтар және 43 логопедтер бар, 225 бала қамтылды.

Оқулықтар алуға бөлінетін қаражат жыл сайын артуда, бұл облыс мектептерінде оқулықтармен қамтылудың 2012 жылғы 99,2%-тен 2014 жылы 100,0%-ке дейін жақсаруына оң әсерін тиігізді.

Облыста мектептердің 78%-і кең жолақты Интернет желісіне қосылған, 582 мектепте немесе 87,3% 2201 интербелсенді тақталар орнатылған, 355 мектеп немесе 48,3% лингафон кабинеттерімен, мектептердің 44,4%-і жаңа үлгідегі кабинеттермен жабдықталған. Компьютермен қамтылу 1 компьютерге 11 оқушыны құрайды (2012ж. – 12,0).

2012-2014 жылдары электрондық оқыту жүйесі енгізілді, оған 140 білім ұйымдары қосылды, оның ішінде 134 мектеп және 6 колледж.

Барлығы 67 мамандық және 115 біліктілік бойынша 32,2 мың шәкірт білім алуда, оның ішінде 17,1 мың немесе 53,1 % - мемлекеттік тапсырыс бойынша жергілікті бюджет қаражаты есебінен білім алады. Оқытушылар құрымының саны – 3123 адам.

2015 жылы оқуға 11304 адам қабылданды, оның ішінде жергілікті бюджет қаражаты есебінен – 6049 адам. 11134 маман шығарылды.

Бір мемлекеттік және 5 жекеменшік колледждерді жабу есебінен 2012 жылмен салыстырғанда оқушылар саны 5382 адамға қысқарды, қабылдау - 3207, мамандар шығару 1481 оқушыға азайды.

Үлгілі жастағы жастарды қамту үлесі 2015 жылғы бағалау бойынша төмендеп, 8,3%-ті құрайды.

3 колледжде - Қапал және Көлсей кәсіби-техникалық, Бастөбе сервистік-техникалық колледждерінде өндірістік сабақтар өткізу және алғашқы тәжірибелер алу үшін шеберханалар сауда қажет.

Жаңа техникалық кәсіптерді ашу үшін білім мекемелер шеберханаларының материалдық-техникалық базасын жаңарту қажет. Бүгінгі таңда ТжәнеКБ мекемелерінің 39%-і заманауи құралдармен жабдықталған.

ТжәнеКБ мекемелерін материалдық-техникалық нығайту және ғимараттарын күрделі жөндеу талап етіледі.

Облыс кәсіпорындарымен әлеуметтік әріптестікті жақсарту есебінен, мемлекеттік тапсырыс бойынша білім алған және оқуды бітіргеннен кейінгі бірінші жылы жұмысқа орналасқан техникалық және кәсіби білім беру мекемелерін бітірушілердің үлесі 2014 жылы көбейіп, 2012 жылғы 62,1%-ке қарағанда 72,8%-ті құрады.

Алайда, бағалау бойынша 2015 жылы бұл көрсеткіштің өндіріс көлемінің және экономикадағы орын алған жағдайға байланысты қызмет көсрету саласының қысқаруы салдарынан төмендеуі күтілуде.

Индустриялды-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру және нақты сектордың сұранысы мен ТжәнеКБ ұсыныстарының өзара айырмасын қысқарту мақсатында облыстық деңгейде мамандар дайындау жөніндегі кеңес құрылды, оқыту жүйесінің дуальді технологиясы енгізілуде.

Жоғары және бірінші санаттағы мамандар үлесі 3 жылда 4%-ке азайды (2012ж. – 47%; 2014ж. – 43,3%). Сонымен қатар, қазіргі санатқа төленетін қосымша ақы біліктілікті арттыруды ынталандырмайды.

Білім сапасын арттыру үшін материалдық-техгникалық және кадрлық қамтамасыз ету мәселелерімен қатар, мемлекеттік колледждерді тәуелсіз аттестациядан өткізу мәселесі де басымдыққа ие. Аттестациядан өту үшін мемлекеттік колледждео қаржыландыруды талап етеді, ол әрекет етуші бюджетте көзделмеген.

Балалардың құқықтарын және заңды мүдделерін қорғау жүйесі

2014 жылы облыста мүмкіндігі шектеулі 10061 бала болатын, оның ішінде 29%-і мектепке дейінгі және 71%-і мектеп жасындағы балалар. Олардың ішінде арнайы білім берумен 2014 жылы - 10,3%, 2012 жылы 10,1% қамтылды. 7 арнайы ұйымдармен қатар 147 жалпы білім беретін мектептерде (20%) мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу бойынша жағдай жасалған. Бұл мектептерде дені сау қатарластарымен бірге 1494 (13%) мүмкіндігі шектеулі балалар білім алады, республика бойынша бұл көрсеткіш 10%-ті құрайды, 1445 адам үйде білім алады.

Педагог мамандар

2014 жылы облыс мектептерінде 2012 жылғы 34380 адамға қарағанда 34495 педагог мамандар жұмыс жасайды. Барлығы жоғары білімді – 30798, орта арнайы педагогикалық білім бар 3697 педагог бар. жоғары санатқа - 6437, бірінші санатқа - 11249, екінші санатқа – 9467 педагог ие, санаты жоқ оқытушылары саны - 7342.

Жоғары педагогикалық білімі бар педагогтар үлесі 2014 жылы 2012 жылғы 87,8%-ке қарағанда 89,3%-ті құрады, оның ішінде ауылдық жерлерде 2012 жылғы 71,6%-тен 2014 жылы 72,5%-ке артты.

Деңгейлік курстар бойынша сертификатталған барлық педагогтар үшін базалық лауазымдық жалақыларына 1 деңгейге – 100%, 2 деңгейде – 70%, 3 деңгейге – 30% үстемақы көзделген.

2014-2015 оқу жылында облыс мектептеріне 906 жас мамандар келді, оның ішінде 697 маман ауылдық жерлерге келді.

Жаздық демалысты ұйымдастыру:

Жаз мезігілінде облыста 34 қала сыртындағы балаларға арналған сауықтыру лагерлері жұмыс жасайды, олардың ішінде 10 – мемлекеттік және 24 – жекеменшік. Балқаш, Іле, Қаратал, Кербұлақ, Сарқан, Ұйғыр аудандарында қала сындарғы лагерлер жоқ. 2012-2014 жылдары қайта жаңғырту есебінен 2 лагерь ашылды және 1 лагерь мемлекеттік меншікке берілді.

2014 жылы сауықтырумен қамту 2012 жылғы 55,0%-ке қарағанда - 55,3%-ті, 2015 жылы 58,5%-ті құрады. Жұмыспен қамту 2012 жылғы 42,0%-ке қарағанда 2014 жылы - 42,3%-ті, 2015 жылы 50,0%-ті құрады.
Жастар саясаты

2014 жылы 14-тен 29 жас аралығындағы облыс жастарының саны 486,7 мың адамды құрады (2012 ж. – 496,7 мың адам).

Облыстық жастар саясаты орталығы және облыс аудандары мен қалаларында 19 ресурстық жастар саясаты орталықтары жұмыс жасайды. ауылдық округтер әкімдіктерінің жанында жалпы 253 адамнан тұратын нұсқаушылар жұмыс жасайды.

2014 жылы 2012 жылмен салыстырғанда жастардың қоғамдық бірлестіктерінің саны 12 бірлікке артып, 54 берлікті құрады, олардың қатарында «Нұр Отан» ХДП-ның «Жас Отан» жастар қанаты, Қазақстан жастары конгрессінің облыстық филиалы, Қазақстан студенттерінің альянсы, Ауыл жастарының одағы және басқалары бар.

2014 жылы 15-28 жас аралығындағы жастардың жалпы санындағы NEET үлесі облыста 7,4%-ті құрады. 2012 жылмен салыстырғанда (9,3%) 1,9 проценттік тармаққа төмендеу байқалады.

Өткізілген социологиялық сауалнаманың қорытындылары бойынша 2014 жылы 14-тен 29 жас аралығындағы халықтың мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырылуымен қанағаттану деңгейі жалпы сауалнама жүргізілген 300 адамның 60,7%-н құрады. 2012 жылмен салыстырғанда (52,5%) бұл көрсеткіштің жақсарғаны байқалады.

• 
  облыстың мектепке дейінгі мекемелерінде орын тапшылығы;
  
• 
  апаттық және үш ауысымды мектептердің болуы;
  
• 
  бейімделген мектептердің болуы;
  
• 
  оқушы орындарының тапшылығының болуы;
  
• 
  күрделі жөндеді қажет ететін мектептердің болуы;
  
• 
  білім беру мекемелерінің материалдық-техникалық базасын жаңарту және нығайту;
  
• 
  білім берудің қосыша ұйымдарының жетіспеушілігі;
  
• 
  оқығысы және жұмыс жасағысы келмейтін жастар бар.
  

Облыста 935 денсаулық сақтау ұйымы бар, оның ішінде 777 мемлекеттік және 158 жекеменшік (91,0%-і ауылдық жерлерде орналасқан). Сонымен қатар 441 ауылдық елді мекендерде медициналық мекемелер бейімделген ғимараттарда, 67 жалдамалы ғимарттарла орналасқан.

Облыстың 50 адам және одан артық халқы бар барлық елді мекендері медициналық ұйымдармен толығымен қамтамасыз етілген. Әрекет етуші жүйелерді және шататтық санды нормативтерге сәйкестендіру үшін 2012-2014 жылдары 10 медициналық пункттер дәрігерлік амбулаторияларға қайта құрылды, 5 нейроинсульттік бөлімшелер ашылып, қосымша 2,9 мың штаттық бірлік бөлінді.

2012 жылмен салыстырғанда 2014 жылы медициналық ұйымдар жүйесі 71 бірлікке азайды: Еңбекшіқазақ, Жамбыл, Қарасай, Панфилов, Талғар аудандарында 5 аудандық емханалар, Қапшағай қ. қалалық емханасы, Талдықорған қалалық балалар емханасы орталық аудандық, қалалық ауруханалар және Талдықорған қалалық емханасының құрамына қосылды, 39 СЭС ұйымдары ҚР ДМ құрамынан шығарылды, Ақсай АБКА ҚР ДМ ведомствосына өтті, 26 денсаулық сақтау ұйымдары Алматы қаласының ДБ басшылығына ауысты.

Дәрігерлер саны 4154 адамнан 4493 адамға дейін 8,2%-ке артты, оташа медициналық қызметкерлер саны 12152 адамнан 12381 адамға дейін – 1,9%-ке, 10 адамға шаққанда қамтылу деңгейі, сәйкесінше 21,3-тен 23,4-ке, орта медқызметкерлермен қамтылу 62,4-ке қарсы 64,4-ті артты. Ауылдық денсаулық сақтау мамандарының көпшілігі зейнеткерлік алдындағы және зейнекерлік жастағы мамандар болып табылады (30,0%-тен астамы). Облыста дәрігерлер тапшылығы 205 адамды құрайды, олардың ішінде ауылда - 120. Елдің медициналық ЖОО-ның бітірушілері еңбекақының төмен болуына байланысты денсаулық сақтаудың мемлекеттік емес секторна жұмысқа орналасады.

Республикалық және жергілікті бюджет қаражаты есебінен 192 бірлік санитарлық автокөлік, оның ішінде 58 реанимобиль сатып алынды, шамамен 7,0 млрд. теңгеге медициналық құралдар алынды.

Жүргізілген жұмыстар нәтижесінде медициналық құралдармен және медициналық бағыттағы бұйымдармен жарақтандырылу проценті 44,0%-тен 78,8%-ке жақсарды. Санитарлық автокөлікпен орталық аудандық және қалалық ауруханалар - 98,0%-ке, ауылдық ауруханалар, дәрігерлік амбулаториялар – 97,0%-ке, облыстық және қалалық ұйымдар 98,0%-ке қамтамасыз етілді.

«100 мектеп және 100 аурухана құрылысы» жобасының аясында 8 объект салынды: 18,8 млрд.теңге сомасына Еңбекшіқазақ ауданының Есік және Талғар ауданының Талғар қалаларында 2 орталық аудандық ауруханалар, Іле ауданының Өтеген батыр кентінле ауысымына 450 келіп-кетушіге арналған, 200 жатын орынды өңірлік балалар ауруханасы, Алакөл ауданының Достық кентінде 50 жатын орынды ауылдық аурухана, Балқаш ауданының Бақанас ауылында 40 жатын орынды туберкулез ауруханасы, Қарасай ауданының Қаскелең қаласында 60 жатын орынды перзентхана, Жамбыл ауданының Қазыбек бек ауылында 15 жатын орынды ауылдық аурухана және Райымбек ауданының Кеген ауылында ауысымына 250 келіп-кетушіге арналған емхана салынды.

Жалпы үш жылда 60 объект салынып, қайта жаңғыртылды, 64 объект күрделі жөнделді.

Қазіргі уақытта ДАП-нің жарақтануы - 83,5%-ті, терапевттік бөлімшелер – 87,7%, педиатрия 83,0%-ті құрайды.

Денсаулық сақтау шығындарының жалпы көлемінен АМСК шығындарының деңгейі облыста 2015 жылы 51,8%-ті құрады.

2014 жылы денсаулық сақтаудың амбулаторлық-емханалық ұйымдарымен 16064,2 мың келіп-кетуші пациенттерге қызмет көрсетілді (2012 жылы – 161302,1 мың келіп-кетуші), 1 тұрғынға шаққанда келіп-кету саны 2012 жылғы 8,2-ге қарағанда 8,1-ді құрады. 2014 жылы келіп-кету санының азаюы облыстың 26 денсаулық сақтау ұйымының Алматы қаласының ДБ-на беруіне байланысты.

100 тірі босанған әйелге шаққанда ана өлімі 10,5-тен 9,7-ге дейін 7,6%-ке төмендеді, мұндағы республикалық көрсеткіш – 11,5. Ана өлімінің төмендеуіне өңірлендіру, қауіпсіз аналық және отбасын жоспарлау бағдарламаларын енгізуге байланысты қол жеткізілді.

1000 тірі туылған балаға шаққанда нәресте шетінеуінің деңгейі 2012 жылғы 11,6-дан 2014 жылы 8,9-ға дейін 23,3%-ке төмендеді.

Нәресте шетінеуінің төмендеуіне көліктік кювезі бар 4 реанимобильді сатып алуға, заманаиу медициналық аппаратураларды сатып алуға, балабақшалар мен босануға жәрдемдесу ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайтуға, педиатр-дәрігерлердің, неонатологтардың, акушер-гинекологтардың және АМСК дәрігерлерінің білім деңгейін арттыруға байланысты қол жеткізілді.

Қатерлі ісік ауруларынан қатйыс болу көрсеткішінің 100 мың адамға шаққанда 2012 жылғы 76,88-ден 2014 жылы 80,0-ге дейін өсуі тіркегіш мәліметтерінің базасын қалыптастыруға байланысты. Қайтыс болған Алматы облысының пациенттері, қай жерде қайтыс болғандарына қарамастан, мекен-жайы бойынша облыста тіркеуден өтеді.

Саланың даму жағдайына SWOT-талдау:

• 
  емханалардың жетіспеушілігі;
  
• 
  стационарлардың қажеттілігі;
  
• 
  дәрігер мамандарының тапшылығы;
  
• 
  медицина қызметкерлерінің еңбекақы төлемінің төмен деңгейі;
  
• 
  медицина қызметкерлерінің тұрғын үймен жеткіліксіз деңгейде қамтамасыз етілуі;
  
• 
  ғимарат қажеттілігі бар.
  

Облыста 558 мәдениет және мұрағат объектілері бар, оның ішінде 267 - кітапхана, 243 - мәдениет үйлері мен клубтар, 21 - мұражайлар, 2 - сурет галереясы, Б.Римова атындағы драма театры, Сүйінбай атындағы облыстық филармония, «Алатау әуендері» МКҚК, облыстық халық шығармашылығы және тарихи-мәдени мұраны қорғау орталықтары, 2 - бейне мобильдер және 18 - мұрағат.

2012 жылмен салыстырғанда мәдениет мекемелерінің жүйесі 15 бірлікке артты, оның ішінде бұрын жұмыс жасамаған объектілерді жөндеу есебінен 6 кітапхана және 9 мәдениет үйлері ашылды.

Сонымен қатар халық саны 5000 және одан көп адамнантұратын 24 ауылдық елді мекенде мәдениет үйлері жоқ.

2012-2014 жылдары 3 объект салынды: Ұйғыр аудандық кітапханасының, Райымбек ауданының тарихи-өлкетану мұражайының, Қарасай ауданының Алмалыбақ ауылында облыстық мұражайының ғимараттары. Барлығы 52 мәдениет және мұрағат объектілер күрделі жөнделді, оның ішінде 43 мәдениет үйлері, 3 кітапхана, 3 мұрағат және 3 мұражай бар. тағы 120 ауылдық клубтар мен мәдениет үйлерін күрделі жөндеуден өткізу қажет.

40 мыңнан астам әлеуметтік маңызды және мәдени іс-шаралар өткізілді (2012 ж.-34,1 мың). 2014 жылы мәдениет мекемелері 39,4 млн. теңгеге ақылы қызметтер көрсетті, 2012 жылмен салыстырғанда өсім 15,5%-ті құрады.

Облыс кітапханалары 604 компьютермен жабдықталған, нашар көретін және зағип жандарға арналған кітапхана - 4 тифлокомпьютерлермен, 2 оқу машиналарымен жарақтандырылған, 92 кітапхана Қазақстандық автоматтандырылған кітапхана-ақпараттық жүйесіне /ҚАКАЖ/, 50 кітапхана Интернет желісіне қосылған. Компьютерлермен жабдықталған кітапханалардың үлесі 2012 жылғы 65%-тен 2014 жылы 100%-ке көбейді. Кітап қоры 3,3%-ке артып, 4934,8 мың кітапты құрады.

Келушілер саны 2012 жылғы 71,2-ге қарағанда 79,9 мың адамға дейін 12,0%-ке артты.

2333 тарихи ескерткіштер бар, оның ішінде 454 – сәулет және қала құрылыс, 1857 – археология, 7 – табиғат ескерткіштері, 4 - ЮНЕСКО ескерткіштері, 8 – Республикалық маңызы бар ескерткіштер және 3 жаңа ескерткіштер.