Алматы облысы, Талдықорған қаласы №12 орта мектеп-гимназиясы Педагог-психолог Аслан Эльвира Асланқызы

Болашақ педагогтың өздік жұмысын ұйымдастыруда шығармашылық белсенділігін арттыру мәселелері 

Қазіргі заманда бізге болашақ мамандардың шығармашылығын арттыруға кәсіби даярлау - білім беру үдерісінің аясында болашақ мамандардың кәсіби-педагогикалық қызметке бағдарлануына және педагогикалық шығармашылық тәсілдерді меңгеруіне, білім беру барысында ізденіс танытып, жаңа шығармашылық шешімдер қабылдауына, тұлғаның өзіндік және шығармашылық дамуына қол жеткізуде ұйымдастырушылық формаларды құру дағдыларын меңгерулеріне жағдай жасау. Бұл оқу үдерісінің барлық құрылымдық компоненттерінің өзара ықпалдастық байланысын құруды көздейді.

Кілт сөздер: дамытушылық, шығармашылық қызығушылық, белсенділік, танымдық ізденімпаздық.

Қазақстанның әлемдік үрдістерге кірігуі, дамыған елдердің стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің жаңа сапалық деңгейге жылдам өту қажеттілігін туындатуда. Осыған орай қазіргі кезде жасалып жатқан реформалар даму институттарының қалыптасуына немесе өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге бағытталған. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси бағыттардағы өрлеуіндегі осындай өзгерістер өмірдің барлық саласындағы шығармашыл тұлғаның мәртебесін көтеріп, мерейін үстем етуде.

ЖОО білім берудің негізгі міндеті өзін-өзі дамытуға, өзін-өзі тәрбиелеуге және инновациялық қызметке қабілетті маманның шығармашылық тұлғасын қалыптастыру болып табылады. Бұл тапсырманы шешуге дайындық формасында мұғалімнен оқушыға көшу арқылы ғана мүмкін емес, болашақ маманнның пассивті білімі бар тұтынушысынан мәселені қалыптастыруды білетін, оны шешу жолдарын талдайтын, оңтайлы нәтижені табуға және оның дұрыстығын дәлелдеуге қабілетті белсенді авторға аудару керек. ЖОО білім берудің реформасы оқыту парадигмасынан білім парадигмасына өтуге байланысты. Осыған байланысты студенттердің өзіндік жұмысы (СӨЖ) білім беру үдерісінің маңызды нысаны болып табылмайды, бірақ оның негізіне айналуы керек [1].

Практикалық сабақтардың кәсіби бағыты оқытушының басқа педагогикалық функциясын - коммуникативтік түрде дамуға мүмкіндік береді. Бұл функция, негізінен, сабақты жүргізудегі педагогикалық практиканың кезеңінде жүзеге асырылады және осы сәтке дейін оқытушының қадағалаусыз дамытады. Сонымен қатар, әлеуметтік және коммуникативтік дағдыларды дамыту болашақ маманның өзіндік жұмысының мазмұны болуы мүмкін. Мұнда біз жұмыс кезеңдерінің белгілі бір дәйектілігін ұсынамыз, ол балаға материал беру дағдыларын дамытуға және алдағы сабақтың мазмұнын болжау қажеттілігіне байланысты

П.Г. Псевеляндық педагогикалық тапсырмаларды сабақта шешу студенттердің ойлануын арттырады, кәсіби деңгейін көтереді, балабақша өмірінен түрлі жағдайларға қызығушылық тудырады.

Г.А. Зборовскийдің өзіндік жұмысы - студенттердің когнитивтік қабілеттерін дамытудың маңызды құралы.

P.G. Пшебельский педагогикалық университтеттің студенттеріне мына қабілеттерді қалыптастыруды ұсынады:

Дидактикалық қабілеттер - педагогикалық үдерісті дұрыс қалыптастыру қабілеті;

академиялық - жаңа шығармашылық іздестіру;

коммуникативті - баламен, ата-анасымен, әріптестерімен жақсы қарым-қатынас орнату мүмкіндігі;

перцептив - баланың ішкі әлемін қарастыру, оның көздерінен, қимылынан, денсаулығының жай-күйін, балабақшаға келген көңіл-күйін білу;

сөйлеу, сөйлеу, бет-әлпеті, қимылдары, пантомимасы;

Ұйымдастыру - серуендеу, демалыс, мерекелер ұйымдастыру мүмкіндігі;

Gnostic - өз қамқоршыларының және олардың жеке қызметіне талдау жасау қабілеті;

ойлау - дене тәрбиесіне, қозғалыс сұлулығына қызығушылықты ынталандыру;

стресстік қарсылық - өздерінің амбицияларын басқаруға, өзін-өзі реттеу тетігін белсендіруге, сыни жағдайдағы ұстамдылық, шыдамдылық пен тыныштықты көрсету қабілеті;

эмпатия - эмоцияға, қуануға және күйзелуге қабілеттілік.

Тәуелсіз қызмет- өз логикасын құру қабілетімен қалыптасады. Логикалық бағдарлар - өздігінен орындалған жұмыстың «жетекші жұлдызы» болып табылады. Логика анықтық экспозициясы, ойдың қатаң жіктелуі, дұрыс қорытындылар қалыптастыру құқығы көздерін табу ұтымды жолдары және т.б. - деген Трофимов Н.М. Сараптамалық бастама болашақ маманның қызметінде дәл осы факторлардың болуына байланысты туындайды. Қабылданған шешімдердің түп нұсқалығы, ойдың серпінділігі, оның дәлелі осы айтылғандарға негізделген [2].

Е.Н. Фаустова болашақ мамандарды өзін-өзі білім серпін беретін кезде тәуелсіз жұмыс ең толық, оның міндетін мақсаты бойынша пайдалануға жарамды жүзеге асырады деп есептейді. Мұндай жұмыстар болашақ маманның құзыреттілігінің кәсіби өсуін білдіреді, ол сондай-ақ мұғалім болып табылады және студентті дамытады. Бастапқы даярлау проблемалардың негізінде тұжырымдалған тәуелсіз жұмысты алдағы мақсаттарды, орнату, оны жүзеге асыру дұрыс жолмен оның назарын және оның нәтижелерін бірге бағалау процесінде студенттерді тарту, мұғалімнің белсенді тәуелсіз қызметінің студенті қажетті тәжірибе жинақтау ықпал етеді.

Г.А. Зборовский-ның пікірінше өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру болашақ маманның өзінде маңызды және көрінетін жағдайды тиімді немесе сол не өзге де проблемалық жағдайда әрекет ету қабілетін өзгерте алады. ГА Зборовский-ның пікірінше студенттердің өздігінен орындайтын жұмыстары мынандай талаптарға жауап беруі тиіс:

• 
  болашақ маманның өзі орындайтын жұмысының мақсатын айқын, саналы сезінуі, жұмыстың саналы аяқталуына сеніп, алдағы нәтижесіне қызығуы, жұмысты болашақ маманның өз еркімен орындауы.
  

а) студенттердің меңгерген тілдік материалдарын жаттығуға мол мүмкіндік беретін

тапсырмаларды енгізу;

ә) қарым- қатынас жасауда пайдалануға қажеттілік тудыратын тапсырмаларды енгізу;

б) берілетін тапсырмалардың барлығы студенттердің еркін сөйлеуіне жетелейтін міндетті көздеу;

в) тапсырмалардың тілдік жағдаят тудыратын түрде болуы;

г) тапсырмаларда барлық тілдік міндеттер өзара тығыз байланыста болуы.

Студенттердің өз бетімен жұмыс жасау дағдыларын дамытуға арналған тапсырмалар мынандай дидактикалық талаптарға жауап беруі қажет:

• 
  студенттердің ойлау белсенділігінің және шығармашылық бастамасының дамуына мүмкіндік туғызу;
  
• 
  тапсырманы орындай алатындай болу және алынған білімге, шеберлікке, әдетке сүйену;
  
• 
  өзіндік жұмыстың мазмұны бойынша әртүрлі болуы;
  
• 
  өзіндік жұмысты әр сабақтың элементі ретінде пайдалану;
  
• 
  жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, сапасын арттыруға көңіл аудару;
  
• 
  болашақ маманның өздік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен ұштастыра білу;
  
• 
  алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру;
  
• 
  өз жұмысына шығармашылықпен қарауға үйрету.
  

Педагогикалық әдебиеттерде шығармашылық проблемасы шығармашылық қабілет пен ақыл-ойдың өзара әрекеттестігі тұрғысынан қарастырылып, дербес фактор немесе дивергенттік ойлаумен тікелей байланысты іс-әрекет түрінде көрсетіледі. Осыған орай біз, зерттеу жұмыстарында  «шығармашылық іс-әрекет», «шығармашылық орта», «шығармашылық қызығушылық» ұғымдарына берілген анықтамаларды жүйеге келтіріп, жан-жақты сипаттама береміз. Сондай-ақ, ес, ойлау, елестету ұғымдарын шығармашылық әрекетінің алғышарттары ретінде сипаттай отырып, «шығармашылық ойлау», «қабілеттілік» ұғымдарына кеңінен талдау жасаймыз. Сөйтіп, шығармашылық іс-әрекет шығармашылық ортада орындалады және оның орындалу нәтижелілігін шығармашылық қабілеттер анықтайды, шығармашылық ортада тұлғаның шығармашылық  қызығушылығы, белсенділігі, танымдық ізденімпаздығы артып, шығармашылық қабілеті дамиды деп ой тұжырымдаймыз .

Демек, оқыту үдерісінде  болашақ мамандардың шығармашылық қабілетін дамытуда, біріншіден,  тұлғаның жеке қасиеттерін ескере отырып,  студент тұлғасын сипаттай білуі қажет, екіншіден,  өзі ұйымдастырған шығармашылық әрекеттің дамыту үдерісі мен оның нәтижесіне әсер ететін мынадай маңызды факторларын білуі және ескеруі қажет:

-  шығармашылық белсенділік және шығармашылық іс-әрекетке сұраныс;

-  болашақ мамандардың қабілетін дамыту шарттары;

-  болашақ мамандардың шығармашылық қабілетін ынталандыру көздері;

-  болашақ мамандардың шығармашылық қабілетін дамыту әдістері;

-  болашақ мамандардың шығармашылық қабілетін дамыту құралдары;

-  болашақ мамандардың жас ерекшеліктері мен қызығушылықтары.

Сонымен, осы жоғарыда айтылғанның бәрі, бізге болашақ мамандардың шығармашылығын арттыруға кәсіби  даярлау -  білім беру үдерісінің аясында студенттердің кәсіби-педагогикалық қызметке бағдарлануына және педагогикалық шығармашылық тәсілдерді меңгеруіне, білім беру барысында ізденіс танытып, жаңа шығармашылық шешімдер қабылдауына, тұлғаның өзіндік және шығармашылық дамуына қол жеткізуде ұйымдастырушылық формаларды  құру дағдыларын  меңгерулеріне жағдай жасайтын оқу үдерісінің барлық құрылымдық компоненттерінің өзара ықпалдастық байланысын  құруды көздейтін күрделі  үдеріс деп анықтама беруімізге мүмкіндік береді [4].

Педагогикалық, дидактикалық ұстанымдарды ескере отырып, болашақ педагогдың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлауда олардың теориядан практикалық әрекетке көшуін қамтамасыз ететін төмендегі ұстанымдарды негізге алуға болады:

• 
  жалпы дидактикалық – ғылымилық, жүйелілік, саналық, түсініктілік, теорияны тәжірибемен байланыстыру, ұжымдық біртұтастық, проблемалық, және т.б.;
  
• 
  ізгіліктік — іс-әрекеттің сана мен мінез-құлық бірлігін қалыптастыруға бағыттылығы;
  
• 
  дамытушылық — педагогикалық үдерістегі іс-әрекеттерді оқушылар тұлғасын дамытудың көкейкесті қажеттілігін ескере отырып ұйымдастыру;
  

• 
  жеке тұлғалық — педагогикалық үдерістің жеке тұлғаға бағыттылығы мен құзіреттілікке бағдарланған түрде ұйымдастырылуы;
  
• 
  мәденилік — болашақ психологтардың  шығармашылық қабілетін дамытуы жалпы мәдениеттілік деңгей мен жеке тұлғалық сапаларына сай жүргізілуі; ұстаздардың, оқушылар ұжымының және отбасыларының оқушыларға қоятын талаптарының үйлесімділігі;
  
• 
  халықтық — әрбір бала үшін тиімді психологиялық ахуалдың әлеуметтік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, халықтың талабын ескеру;
  
• 
  жекедаралық — оқушы мен ұжымның дамуында жас және дара ерекшелікті, психологиялық, физиологиялық,  ұлттық ерекшеліктерді ескеру;
  
• 
  ынтымақтастық — оқу мен тәрбиенің бірлігі, оқу-тәрбие мекемелері мен отбасы, қоғамдық ұйымдар мен еңбек ұжымдарының, балалар мен жастарды тәрбиелеудегі ынтымақтастығы;
  
• 
  үздіксіздік — білім беру деңгейлері арасындағы сабақтастық, үздіксіздік пен нақтылықтың ескерілуі, оқушы тұлғасы мен ұжымның дамуындағы жаңа құрылымды үздіксіз бақылау;
  
• 
  сәйкестік — оқыту үдерісінде қолданылатын технологиялар мен мазмұнның сәйкестігі [5].
  

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

2.  Дубровина И.В., Прихожан Л.И. Положение о школьной психологической службе. -М:1995, 138с.

3.  Р.Омарова.   Шығармашылық   дербестікті   қалыптастыру.   Қазақстан мектебі, 5/2006.-23б.

4.  Оспанова Б.А. Педагогические основы формирования креативности будущего специалиста в системе университетского образования.Автореф. дисс.… д-ра пед.наук. –Туркестан, 2006. -44 с.