23
Әдебиет тізімі:
1. Нысанбаев С. Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту проблемалары –
Алматы, 2000ж.
2. Сәрсенбаев Д.М. Мемлекеттің еңбек нарығындағы белсенді саясаты – Қарағанды,
1992ж.
3. Дмитрова С.А. Жұмыспен қамту мен еңбектік құқықтық проблемалары. – Алматы,
1997ж.
2 тақырып – Адамның еңбек етуге және еңбек ету бостандығына
конституциялық құқығы
мақсаты: студенттерге ҚР-ның еңбек туралы заңнамалық құжаттарымен таныстыру,
шетелдік заңнамалық құжаттарды қарастыру
жоспары: 1. ҚР-ның конститутциясы
2. Еңбек ету құқығы
3. Еңбек ету бостандығы
тірек сөздер: конститутция, еңбек ету бостандығы, еңбек ету құқығы, рухани игіліктер,
қажеттіліктер, құқықтық кепілділіктер.
Азаматтардың еңбекке құқығы қамтамасыз ететін кепілдіктер ұлттық заңнамада
бекітілген. Заңнама бойынша еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін жауапкершіліктің
бірнеше түрлері кӛзделген, яғни азаматтардың еңбек құқықтары тәртіптік ,әкімшілік,
қылмыстық-құқықтық шаралар арқылы қорғалады.
Соңғы кезеңде азаматтардың еңбек құқықтарының бұзылуы жӛнінде кӛптеген
фактілер кездеседі, алайда істегі заңнаманың кемшіліктері, еңбек құқықтарын қорғау
механизмінің жетілмегендігі, еңбек заңдарын бұзушылықпен күресуге толық мүмкіндік
бермейді.
Еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін материалдық, әкімшілік жауапкершілікпен
қатар қылмыстық жауапкершілік те ҚР ҚК-ң 148 бабымен кӛзделген. Іс жүзінде, тәжірибе
кӛрсеткендей еңбек туралы заңдарды бұзғандық үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту
жағдайлары ӛте сирек кездеседі. Біз, әрине, бұл топтағы қылмыстар аз жасалады дей
алмаймыз.
Еңбекке құқықтың құқықтық табиғаты туралы заң ғылымдарында бірнеше
кӛзқарастар қалыптасқан. Еңбекке құқық туралы құқыққабілеттілік элементі және
субъективтік құқық ретінде айтады. Бірінші жағдайда авторлар азаматтардың негізгі
құқықтарын жалпы құқыққабілеттілік, азаматтық құқыққабілеттілік немесе еңбектік
құқықсубъектілік элементтеріне жатқызады.
Еңбекке құқықты субъективтік құқық ретінде қарастыра отырып, бір ғалымдар ол
құқыққатынастардан тыс орын алады дейді, кейбіреулері – абсолюттік сипаттағы
құқыққатынастарда немесе ерекше неғұрлым жалпы құқықтық қатынастарда орын алады.
Бекіту сҧрақтары:
1.
Әлеуметтік мемлекет түсінігі?
2.
Тұлға бостандығы?
3.
Еңбек құқығы дегеніміз не?
Әдебиет тізімі:
1. Нысанбаев С. Қазақстан Республикасындағы жұмыспен қамту проблемалары –
Алматы, 2000ж.
2. Сәрсенбаев Д.М. Мемлекеттің еңбек нарығындағы белсенді саясаты – Қарағанды,
1992ж.
3. Дмитрова С.А. Жұмыспен қамту мен еңбектік құқықтық проблемалары. – Алматы,
1997ж.
24
3 тақырып-халықтың жұмыспен қамтылуы және оның әлеуметтік-
экономикалық мәні
мақсаты: студенттерге халықтың әлеуметтік-экономикалық тұрмысы жайлы және оның
жұмыспен қамтылуы туралы пән туралы мағлұмат беру.
жоспары: 1. Жұмыспен қамту экономикалық түсінік ретінде
2. ҚР-дағы жұмыспен қамтылуы туралы заңнамасы
3. Жұмыспен қамту түрлері.
тірек сөздер: экономикалық категория, жалдамалы жұмысшы, жұмыс берушілер, ӛзін-ӛзі
жұмыспен қамтығандар, кәсіпкерлер, әлеуметтік статус.
Жұмыспен
қамтылу
экономиканың
негізгі
сипаттамасы;
маңызды
макроэкономикалық кӛрсеткіщ болып табылады. Бірақ бұл тек экономикаға қатысты
құбылыс емес, демографиялық процестерге де қатысы бар және әлеуметтік саясаттың
ажырамас бӛлігі.
Экономикалық категория ретінде жұмыссыздық – халықтың еңбектік қызметке
араласу жӛніндегі қатынастар жиынтығы.
Республика заңына сәйкес жұмыспен қамтылу дегеніміз азаматтардың ӛз
қажеттілігін қанағаттандыруға байланысты Конституцияға және басқа да нормативтік
актілерге қайшы келмейтін қызметі.
Жұмыспен қамтылғандарды еңбек қызметіне тарту тәсілі бойынша, экономикада
оларды 3 топқа бӛлуге болады.
1)
жалдамалы жұмысшылар
2)
жұмыс берушіілер
3)
ӛзін-ӛзі жұмыспен қамтығандар
ХЕҰ сәйкес жұмыспен қамтылғандарға еңбекке қабілетті жастағы барлық
азаматтар, жалданып жұмыс жасайтындар және ӛзін-ӛзі жұмыспен қамтығандар жатады.
Олар: кәсіпкерлер, ӛз қаржысы есебінен жұмыс жасайтындар, ӛндірістік кооператив
тмүшелері, натуралды немесет ақшалай түрде сыйақы алатын оқушылар.
Жұмыспен қамту түрлерін жұмыспен қамтылған халықтың экономика секторында
таралуы бойынша қарастыруға болады, яғни мемлекеттік және жеке секторда, ӛндірістік
кооперативте, экономика салалары бойынша, мысалы ӛндірісте, ауылшарушылықта,
қызмет кӛрсетуде және тағы сол сияқты.
Халықтың әр түрлі категорияларының жұмыспен қамтылуы, сонымен қатар
демографиялық нысандар бойынша да айырықшаланады.
Жұмыс уақытын пайдалану бойынша толық және толық емес жұмыспен қамтылу
түрлері болады.
Еңбек нарығын реттеу үшін кӛптеген икемді жұмыспен қамту формалары
пайдаланылады, яғни толық емес жұмыс уақыты режимімен байланысты жұмыспен қамту,
қызметкерлердің әлеуметтік статусымен байланысты жұмыспен қамту. Жұмыспен
қамтудың икемді формалары жұмыспен қамту мен жұмыссыздық арасында байланыс
орнатады.
Бекіту сҧрақтары:
1.
Қазақстандағы экономикалық белсенді тұрғыдағы халықтың деңгейі?
2.
Қазақстандағы жұмыссыздар деңгейі қандай?
3.
Жұмыссыздарды тіркеу және оларға кӛмек кӛрсетумен қандай ұйым айналысады?
Әдебиет тізімі:
1.
Рофе А.И., Збышко Б.Г., Ишин В.В. Еңбек нарығы, жұмыспен қамту, еңбектің
ресурстар экономикасы: Оқу құралы – М., 1998ж.
