87
1. Бағдарламалық жабдықтама деген не?
2. Операциялық жүйе не үшін арналған?
3. UNIX ОЖ-нің артықшылығы неде?
4. Есептеу жүйесі қандай функция атқарады?
5. CP/M стандартының X стандартынан қандай айырмашылығы бар?
Лекция №10. Желілі ОЖ-лер, тҥрлері. Unix, Linux ОЖ.
Идентификация. Администратор. Виртуалды консольдер. Linux
қабықшалары. Желілі терминалдар.
UNIX операциялық жүйелері
Кіші-ЭЕМ сәтті қолдануына байланысты UNIX жүйесі улкен
танымалдылыққа ие болды. Бұл сәттілігі дербес компьютерлерге де осындай
ұқсас жүйе жасауға түрткі болды.Осы отбасыға қатысты ОЖ әр түрлі
болжамалары ӛз аттарына ие, бірақ негізінде бірақ UNIX ерекшеліктерін
қайталайды.
UNIX – кӛп пайдалынатын және кӛп мақсатты тәртіпте жұмыстардың
орындалуы жүзеге асыруға мүмкіндік беретін операциялық жүйе . Ол
бастапқыда MULTICS ауыстыру үшін үлкен ЭЕМ арналды. UNIX -
бағдарламашы қолдарында ӛте қуатты құрал болып табылады, бірақ кең
кӛлемді ОЗУ және тегеріш кеңістіктерін талап етеді. Бұл операциялық жүйені
стандарттау
әрекеттеріне
қарамастан,
бағдарламалаушылар
ӛзінің
мұқтаждықтарын модификациялау үшін Си тілінде жазылған бағдарлама
түрінде таралғандықтан оның кӛптеген болжамалары бар.
Бұл жүйенің негізгі айырмашылығы – оның модульдылығы және
қолданушы - бағдарламашыларға арналған қолайлы жағдайды жасауға
рұқсат ететін жүйелік бағдарламалардың кең жинағы болып табылады. UNIX
жүйесі ӛзінің модульдерінің 90% кӛбі Си тілінде жазылғандықтан ол онымен
органикалық түрде сыйысады. Жүйенің командалық тілі Си тілімен сәйкес
келеді, себебі үлкен қолданбалы жүйелерді жасау кезінде әртүрлі
бағдарламалар ӛте жеңіл косуға рұқсат етеді.
UNIX қолданушы бірлесіп әрекет жасайтын " қоршау" және компьютер
әрекеттерін басқаратын " түйін " болады. Компьютер командаларды енгізуге
шақыру ретінде долларлық белгіні шығарады. Бұл операциялық жүйенің
пайдалану ұзақтығына байланысты командалардың саны ӛте үлкен. Кез-
келген операциялық жүйеде болатын файлдарды басқару командаларына
қоса, UNIX кем дегенде бір мәтіндік редактор, сонымен қатар мәтіннің
форматері және қажеттілігіне қарай " қабықты " модификациялау арналған
Си тіліндегі құрастырушысы болады.
UNIXтен басқа да кӛптеген операциялық жүйелер қайта тағайындау,
канал және сүзгі сияқты функциялады ӛздеріне алды; бірақ UNIX сӛзсіз
ерешелігі – бастапқыда кӛп пайдалынатын және кӛп мақсатты операциялық
жүйе сияқты жасалынғаны. Файлдардың аттары 14 белгіні тұра алады ,
дегенмен файлдардың аттарында бас және жолды әріптерді айырады .
88
Операциялық жүйе командаларының алғашқы жинағы 7.0 болжамасында
143-ке кеңейді; System III болжамасында тағы 71 команда қосылды , тағы 25
команда Berkeley 4.1 және 114 команда Berkeley 4.2 болжамаларында
қосылды. Мұндай команда молдығынан UNIX қолданушыға арналған
тілдердің ең ыңғайлыларына жатпайды . Егер графикалық қолданушылық
интерфейс қолданса, жұмыс жеңілденеді , бірақ командалардың кӛлемі
сондай үлкен болғандықтан олар жадының үлкен болуы керек, оған қоса
интерфейсте жадының және тегеріш кеңістігінің кӛлемді болуын талап етеді.
Linux операциялық жүйесі Unix тәріздес жүйелерге жатады, Intel 80386
және 80486 компьютерлерінде жұмыс істей алады және кез келген
компьютерді жұмыс станциясына айналдыра алады.
Linux-тегі жұмыс сеансы. Терминал және командалық жол.
Жүйе қолданушылары.Қолданушы жұмыс істеуге жүйе дайын болу үшін,
ең алдымен жүйенің жүктелу процедурасы орындалады. Жүктелу процессі
барысында негізгі басқарушы бағдарлама (ядро) қосылады, жүйедегіі
жабдықтар
анықталады
және
инициалданады,
желілік
қосулар
активтендіріледі, жүйелік қызметтер қосылады. Linux операциялық
жүйесінде, жүктелу барысында орындалып отырған оқиғалар туралы
диагностикалық хабарламалар экранға шығады және барлығы дұрыс болып,
ешқандай қателіктер болмаса экранда "login:" шақыруы пайда болады. Бұл,
жүйеге тіркелуге шақыру, яғни қолданушы жүйеге тіркелу үшін ӛзінің атын
енгізуі қажет.
Рұқсатшектелуінің көп қолданушылық моделі. Linux ОЖ-де тіркелу
процедурасы міндетті түрде жүргізіледі. Әрбір қолданушы үшін жүйедегі
жұмыс істейтін аумағы анықталады: қолданушы қолданатын бағдарламалар,
кӛруге, ӛзгертуге, ӛшіруге болатын файлдар. Қолданушы жұмыс ітейтін
аумағынан тыс шығып кетсе қателіктер туралы хабарлама алады.
Бірнеше қолданушы жұмыс істейтін дербес компьютер үшін әрбір
қолданушыға тәуелсіз жұмыс ортасын қамтамасыз ету маңызды. Ӛйткені,
басқа қолданушының мәліметтерін кездейсоқ ӛзгерту немес ӛшіру
ықтималдылығы азаяды, сонымен қатар әрбір қолданушыға жұмыс
ортасының сыртқы түрін ӛзінше баптауға мүмкіндік береді, мысалы, жұмыс
сеанстары арасында ашық терезелердің орналасуын сақтайды. Бұл мәселе
кӛпқолданушылық моделінде кӛрнекті шешіледі: қолданушы мәліметтері,
сыртқы түр бапталуы және жүйе тәртібі сақталған «домашний» каталог
ұйымдастырылады, ал бұл каталогқа басқа қолданушылар үшін рұқсат
шектеледі.
Есеп жазбалары. Есеп жазбасы терминінің ағылшын тіліндегі
эквиваленті - account, "есеп". Жүйе қолданушылармен емес, осы есеп
жазбаларымен жұмыс істейді. Бірнеше адам бір есеп жазбасын қолдана
алады- жүйе оларды анықтай алмайды, сонымен бірге Linux-те есеп
жазбалары жүйелік қолданушылар атынан жұмыс істейтін кейбір
бағдарламалар болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
