Алматы экономика және статистика академиясы

 
 
83 
 
Қосымша әдебиеттер 16 [198-207],19 [115-126] 
Бақылау сұрақтары 
1. Еңгізу-шығаруды басқару  жүйесінің жұмыс мақсаты 
2. Еңгізу-шығаруды басқару  жүйесінің негізгі функциялары 
3.  Есептеу  жүйесінде  еңгізу-шығаруды  басқару  үшін  қандай  принциптер 
қолданылады 
 
 
Лекция  №9.  Дискілер.  Дискілердің  аппаратты  бөлігі.  Таймерлер, 
таймерлерді  программамен  қамтамасыз  ету.  Алфавитті-сандық 
терминалдар.  Пайдаланушының  графиктік  интерфейсі.  Енгізуді 
программалық қамтамасыз ету. 
Кӛптеген  компьютерлердің  архитектурасы  машиналар  командасы 
деңгейінде қолданбалы программаларды пайдалануға ӛте қолайсыз. Мысалы, 
дискімен  жұмыс  істеу  оның  электрондық  құрауышының  ішкі  жабдығын 
дискіні айналдыру командасын енгізу, жолшықтарды іздеу және форматтау, 
секторлардан  оқу  және  жазу  т.б.  үшін  –  контроллерді  біледі  деп  ұйғарады. 
Орташа  программисттің  жабдықтар  жұмысының  бүкіл  ерекшеліктерін 
ескеруге мүмкіншілігі жоқ екені (қазіргі заманғы терминологиямен айтқанда 
жабдық драйверін дамытумен шұғылдануға) басқаша айтқанда анық орташа 
программистің  дискінің  ақпараттық  кеңістігін  файлдар  жиыны  ретінде 
кӛрсететін қарапайым жоғарғы деңгейдегі абстракциясы болу керек. Файлды 
оқу немесе жазу үшін ашуға, ақпаратты алу немесе босату үшін пайдалануға, 
содан  кейін  жабуға  болады.  Дискінің  бастиегінің  детальдарын  жылжыту 
немесе  мотордың  жұмысын  ұйымдастыруды  қамтамасыз  етуден,  бұл 
концептуальды  жеңіл  (оңай).  Сол  сияқты,  қарапайым  және  анық 
абстракцияның  кӛмегімен  программистен  үзілісті  ұйымдастырудың  барлық 
қажет  емес  егжей-тегжейі,  таймердің  жұмысы,  жадыны  басқару  және  т.б. 
жасырылады.  Одан  басқа,  қазіргі  заманғы  есептеу  комплекстеріне 
операциялық  жады  кӛлемі  және  процессор  саны  шектеусіз  деген  иллюзия 
құруға болады. Осының бәрімен ОЖ айналысады. Сонымен, ОЖ компьютер 
құрал-жабдықтарымен  тікелей  жұмыс  істейтін  виртуалды  машина  ретінде 
кӛрсетіледі. 
ОЖ  компьютердің  ӛте  күрделі  архитектурасының  барлық  бӛліктерін 
басқаруға арналған. Мысалға, егер бір компьютерде жұмыс істейтін бірнеше 
программа, бір мезгілде нәтижені басқа құрылғысына (принтерге) шығаруға 
әрекеттенсе  не  болатынын  елестетейік.  Біздер  әр-түрлі  программалар 
шығарған араласқан жолдар мен беттер алатын едік. ОЖ бұл сияқты хаосты 
баспаға арналған, дисктегі және баспаға кезекті ұйымдастыру ақпараттарын 
буферлеу 
арқылы 
болдырмайды. 
Кӛп 
қолданушыға 
арналған 
компьютерлердің  ресурстарын  басқару  және  оларды  қорғаудың  қажеттілігі 
ӛте  анық.  Демек,  операциялық  жүйе,  ресустар  менеджері  сияқты, 
процессырлардың  таралуын,  жадының  және  әртүрлі  програмалар  арасында 
басқа русуртардың ретелгенін және бақыланғандығын іске асырады.  

 
 
84 
 
Егер есентеу жүйесі бірнеше қолданушының ортақ жүмысынан рұқсат 
етсе,  онда  олардың  қызметінің  қауіпсіздігін  ұйымдастыру  проблемасы 
шығады.  Дискте  ақпараттың  сақталуын  ешкімнің  басқа  адамдардың  бӛтен 
райларын  жоймауын  және  бүлдірмеуін    қамтамасыз  ету  керек.  Бір 
қолданушылардың 
программаларына, 
екінші 
қолданушылардың 
программаларының  ерікті  түрде  араласуына  рұқсат  етпеу  керек.  Есептеу 
жүйесін  рұқсатсыз  пайдалану  әрекетін  тыю  керек.  Осы  әрекеттің  бәрін, 
қолданушының  және  оның  программаларының  қауіпсіз  жұмыс  істеуін 
ұйымдастырушы  ретінде,  ОЖ  іске  асырады.  Осы  тұрғыдан  қарағанда,  ОЖ 
полициялық  және  қарсы  шолу  (барлаушы)  функциясы  жүктелген 
мемлекеттік қауіпсіздік жүйесін кӛрсетеді.  
Бір жағынан компьютердің аппаратурасы мен пайдаланушының есептері 
арасындағы  интерфейс  болып  табылатын  ,  ал  екінші  жағынан  есептеуіш 
жүйесінің    қорын  тиімді  қолдану  және  сенімділік  есептеу  ұйымдастыруына 
арналған 
басқарушы 
және 
ӛңдеу 
программаларының 
комплексін 
операциялық жүйе дейміз. 
1944  жылы  программаны  есте  сақтайтын  бірінші  сандық  есептеу 
машинасы  іске  қосылғаннан  бастап,  1956  жылға  дейін  есептеу 
машиналарының  құрылысы  және  іс  әрекеттері  тұрақты  болып  қалды. 
Олардың  классикалық  фон  Нейман  архитектурасы,  енгізу-шығару 
операцияларын  қоса  алғанда,  командалардың  қатал  түрде  тізбектеліп 
орындалуына негізделген. Әдетше қолданушының программасы жүктелгенде 
және  орындалғанда,  регистрлердің  мәндерін  орнату,  жады  ұяшықтарын 
тексеру  және  барлық  есептеулермен  машиналардың  ең  тӛменгі  деңгейінде 
қатынаста  болу  қызметтері  үшін  пернетақта  арқылы  тікелей  машинамен 
жұмыс істелді. Программалар абсолютті машиналар тілі (ондық және сегіздік 
нотация)  жазылды  және  оны  енгізу  алдында  абсолюттік  жүктеме  болды. 
Программаларды  автоматтандыру  құралдары  жоқ  болды,  немесе  ӛте  аз 
болды.  Тек  ӛте  күрделі  қондырғыларда  стандартты  программалар 
кітапханасын аздап пайдаланатын ассемблер мен интерпретаторлар болды. 
Символдық  программалаудың  маңыздылығы  мойындалғанда  және 
ассемблерлеу  жүйелері  кең  тараған  кезде,  стандартты  операциялық 
процедура  ӛндірілді:  ассемблер  жүктеуішпен  оқылады;  ассемблер 
қолданушының  стандартты  программалар  кітапханасы  қосылған  бастапқы 
программасын 
«символикалық 
колодалар» 
абсолюттік 
формасына 
түрлендіреді; ассемблерленген программа лентаға немесе картаға жазылады, 
ал  жүктегіш  осы  программаны  картадан  негізгі  жадыға  енгізу  үшін  тағы  да 
қайтадан  пайдаланылады,  содан  кейін  абсолютті  программа  орындалады. 
Әсіресе,  осы  қадамда  карталарды  ӛңдеу  үшін  ЭЕМ  қажет  ететін  уақытпен 
салыстырғанда  әрбір  қадам  оператор  жағынан  манипуляцияны  қажет  етеді 
және кӛп уақыт алады. 
ОЖ-нің  «1-ші  буыны  (ұрпағы)»  ӛмірге  жоғарыда  айтылған 
тиімсіздіктермен,  сонымен  қатар  басқа  да  пікірлемен  келтірілген.  Бұл