Алматы экономика және статистика академиясы

 
 
85 
 
қосымша  факторларда:  құрал-жабдықтарды  басқаруға  шығатын  шығын; 
басқа  тілдердің  болуы;  кітапханалық  программалардың  дамуы  және 
құрылғылар,  әсіресе,  енгізу-шығару  операцияларына  қатысты  ерекшеліктер; 
абсолюттік  программаның  орындалуына  қажет  барлық  программалар 
секциялары 
және 
бағыныңқы 
программаларды 
аударудың 
(трансляциялаудың) ыңғайсыздығы, ең басында барлығы бірге және барлық 
уақытта  кез  келген  программаларға  ӛзгертулер  енгізілген  кезде  таратылуы  
келтірілген.  Алғашқы  жүйелік  дестелер  (пакеттер)  стандартты  тізбекті 
«жүктеу/аудару 
(трансляция)/жүктеу/ 
орындау» 
қажетті 
жүйелік 
программаларды  (ассемблер,  компилятор,  жүктеуіш  немесе  кітапханалық 
бағыныңқы  программалар)  табатын  және  жүктейтін,  сонымен  қатар  бірінші 
тапсырмадан  екінші  тапсырмаға  ӛтуді  басқаратын,  орталық  басқару 
программасының  кӛмегімен  автоматтандырылады.  Тілдік  аударулар 
(трансляторлар)  программаларды  абсолюттік  емес,  жылжымалы  пішінде 
(формада)  құру  үшін  қайта  кӛшірілген.  Қалыпты  (колоданы)  араластыруға 
рұқсат  ететін  бастапқы  және  жылжымалы  объекті  пішінде  (формада) 
программалары  бар  байланыстырғыш  жүктемелер  жасалған  содан  кейін 
кітапханалық программаларды жылжымалы объекті пішінінде (формасында) 
сақтау мүмкіндігі пайда болды. Операторға (оператор-аламға) енгізу-шығару 
дестелеріне  (пакеттеріне)  арналған,  стандартты  емес  тапсырмаларды күтуші 
(обслуживание)  және  қабылданбаған  кезде  жүйелерді  қалпына  келтіретін 
физикалық жабдықтарды басқару қажет. Тапсырма авторының, тапсырманың 
орындалу процессіне тікелей қатынасы жоқ. Бұл ОЖ-де қауіпсіздік ең қиын 
және  нақтылы  проблема:  жүйе  ӛздігінен  немесе  қолданушы  арқылы  жеңіл 
бүлінуі мүмкін, одан басқа, кез келген қолданушы ӛз тапсырмасының ішінен 
дестедегі  (пакеттегі)  келесі  тапсырманы  оңай  оқуы  мүмкін.  Ресурстарды  ең 
бірінші  негізгі  жадыны  және  енгізу-шығару  құрылысын  үлестіру,  ОЖ-ге 
қарағанда,  үлкен  дәрежелі  тіл  процессорларының  және  қолданушылар 
программасының таныстырмасы болды. Аппаратураның архитектурасы және 
программалық  айқындалушылығына  қарағанда,  ОЖ-нің  болашақта  даму 
кӛзқарасынан айырмашылық аппараттық қамтамада уақыт периоды шамамен 
ЭЕМ-нің буындарының (ұрпақтарының) даму периодымен түйіседі. 
1959 жылдан 1963 жылдардағы периодта бірнеше маңызды аппараттық 
зерттеулер кең таралды және ОЖ дамуына себепші болды. Деректер каналы 
–  байланысты  басқаратын  және  деректерді  негізгі  ЭЕМ-мен  және  енгізу-
шығару  құралдары  арасында  беретін,  ӛзінің  жеке  жүйелік  командаларымен 
және  басқару  құрылғыларымен  қарапайым  ЭЕМ-сы  маңызды  ақпараттық 
жаңалық  болды.  Орталық  ӛңдеуші  құрылғыдан  (ОӚҚ)  енгізу-шығару 
сұранысын алған кезде, канал енгізу-шығару асинхронды және ӛз жұмысын 
жалғастырушы  ОӚҚ-мен  бірге  (параллельно)  орындайды;  енгізу-шығару 
операциялары  және  ОӚҚ-н  мезгілде  (уақытта,  кезде)  қиыстыру  мүмкіндігі 
пайда болады. Негізгі жады каналымен және ОӚҚ-мен бӛлінеді. Негізгі жады 
олар үшін программаларды және деректерді сақтайды. Алғашқы кезде  ОӚҚ 

 
 
86 
 
тек  каналдың  жағдайын  ғана  сұрай  алатын,  бірақ  жақын  арада,  егер  канал 
ақпарат  берумақсатында  ОӚҚ-нің  жұмысын  кӛп  жағдайда  енгізу-щығару 
операторлары  аяқталғанда  үзетін  болса,  тиімділікті  жоғарылатуға 
болатындығы анықталды. 
Бұл  жаңа  архитектураның  артықша  тиімділік  мүмкіндігін  пайдалану 
мақсатымен  күрделірек  енгізу-шығару  программалары  жазылған.  Оның 
құрамына  деректерді  автоматты  түрде  оқуды  қамтамасыз  ететін  буферлеу 
программалық  құралы  кірді.  Олар  программаға  қажет  болғанға  дейін  және 
олардың  шыуын  кейінірекке  қалдыратын,  шығу  деректерін  кезекке 
оналастыру  үшін,  сонымен  қатар  енгізу-шығару  үзілісін  сезінетін  және 
басқаруды  үзілген  программаға  қайтаратын  ӛңдеуді  үзу  стандартты 
программалары бар. 
Ерекше ішкі жағдайлар туралы сигнал беру, мұндағы, арифметикалық 
толып  кету  және  таңдап  қосу  үшін  командалар  қосылды,  тыйым  салу 
(сӛндіру)  және  үзіліс  механизмінің  (іс-әрекетінің  тоқтатылуы)  тоқтатылуы 
пайдалана бастады. 
ОЖесептерінің  күрделенуі  және  толықтырылуына  қарай  (жай 
қолданушы  нақты  аппаратурадан  кӛбірек  қашықтайтын)  тапсырмаларының 
сипаттамаларын және оларға қойылатын талаптарды жүйелі әдіске келтірудің 
қажеттілігі  туындады.  Осы  мақсат  үшін  тапсырмаларды  басқару  тілдері 
енгізілген. Бірақ, тапсырманы әр уақыт моментінде жеке (бір-бірінен) ӛңдеу, 
үдемелі  (интенсивный)  есептеу  тапсырмасын  орындау  үшін,  бұрынғыдай 
каналдарды  ӛте  тӛмен  белсенділікке  (активности)  келтірді.  Сонымен  қатар, 
үдемелі  енгізу  шығару  тапсырмалары  үшін,  егер  каналдың  және  ОӚҚ-ның 
операциялары максимальды қиюласқан (совмещение) деңгейге жеткен кезде, 
ОӚҚ және канал ӛте тӛмен белсенділікке (активность) келтіріледі. 
1962  жылдан  1969  жылдар  аралығында  үлкен  ОЖ-лердің  тегіс 
барлығында  тапсырмаларды  ӛңдеудің  жаңа  әдісі  –  мультипрограммалау 
қолданыла  бастады.  Кӛптеген  ЭЕМ-на  жадыны  және  командаларды 
қорғайтын  аппараттық  құралдар  енгізілген.  Кейбір  үлен  машиналарда 
адрестерді баптайтын аппараттық құралдары бар, үлкен «виртуалды» жадына 
жүзеге  асыруға  мүмкіндік  берген  негізгі  жады  жүйесі  пайда  болды. 
Мультипроцессорлық  конфигурациялар  кӛбірек  таратылған.  Ресурстарды 
тарату  және  қорғау  мультимедиялық  орташа  қиын  шешілетін  және  ӛте 
қажетті  проблема.  Онда  кӛп  процесстер  бір  мезгілде  бірігіп  және  жеке 
(монопольно)  жүйе  ресурстарын  сұрап  пайдалануы  мүмкін.  Кӛбінесе  олар 
сигналдарды  бір-біріне  жиі  беруі  керек  және  ол  сигналдар  шамасы 
(потенциал) «қастандық» немесе қате болуы мүмкін. Тура осы периодта ОЖ-
ні зерттеу есептеу техникасы аймағындағы ең басты бағыт болды. 
 
Негізгі әдебиеттер: 1 нег.

3-18

, 2 нег. 

9-25

 
Қосымша әдебиеттер: 1 қос.

67-69

 
Бақылау сұрақтары: