Алматы экономика және статистика академиясы

 
 
103 
 
Беттік жады (Страничная память).Ең қарапайым және ең кӛп тараған 
беттік  жадыны  ұйымдастыру,  (paging)  кеңістіктің  логикалық  адресі  сияқты, 
физикалық  берілетін  блок  жиынынан  немесе  ӛлшемді  бірдей  беттерден 
тұрады.  Сонымен  қатар  лгикалық  бет  (page)  пайда  болады,  ал  физикалық 
жадыдағы сәйкес бірліктер бет кадрлары (страничные кадры) (page frames) 
деп  аталады.  Беттер  (және  бет  кадрлары)  бекітілген  ұзындыққа  ие  болады. 
Әрбір кадрда бір бет деректер болады. Мұндай ұйымдастырылуларда сыртқы 
(фрагментация)  үзінділеу  болмайды  және  процесстің  соңғы  бетінің  бӛлігі 
шектелген. 
Беттік  жүйедегі  логикалық  адресте  –  қос  реттелген  (p,  d),  мұндағы  р  – 
виртуаль  жадыдағы  беттің  нӛмері,  ал  d  –  р  беті  жақтауының  ығысуы,  яғни, 
адрестелген  элемент  орналасқан.  Беттегі  кеңістік  адресін  бӛлу,  программи-
стер  үшін  байқалмай,  есептеу  жүйесінде  іске  асырылады.  Сондықтан  ОЖ 
тұрғысынан  қарағанда  адрес  екі  ӛлшемді  болып  табылады,  ал  программист 
тұрғысынан  қарағанда  процесстің  кеңістіктегі  адресі  сызықтық  болып 
қалады. 
Бет кестесі (page table) процессордағы арнайы регистр кӛмегімен адрес - 
теледі  және  логикалық  адрес  бойынша  кадр  нӛмерін  анықтауға  мүмкіндік 
береді.  Бұл  негізгі  тапсырмадан  басқа  да,  бет  кестесіндегі  жолда  жазылған 
атрибуттар кӛмегімен белгілі бір бетке қатынауға және оны қорғауға бақылау 
ұйымдастыруға болады. 
Жад  қорының  менеджері  орын  механизмі  және  жады  кӛлемінің 
құрылымдық механизміне байланысты сипатталады. 
Құрылымдық базалық элемент жады блогы болып табылады. Онда жадты 
басқару блогы – басқарушы элементтерге бӛлінеді. 
Толығымен  жады  қоры    жадтың  бос  блоктар  ретімен  түзілген 
динамикалық  құрылыммен  беріледі.  Реттеу  бір-бірімен  ӛзара  байланысқан 
жады блоктарының тізімімен жүргізіледі.  
Барлық  бос  болктар  қорлық  және  функционалдық  құраушылармен 
сипатталатын ретке біріктіріледі.  
Қордың  құрамында  сандық  сипаттамалар,  функционалдықта    -  жадтың 
қорын бақылау бойынша жұмыс істеу функциялары беріледі. 
Жадтың  блоктарымен  манипуляциялау  жұмыс  істеу  функцияларымен 
анықталады: 
1.  ТБТ  функциясы  (тізімнен  блокта  таңдау),  берілген  аргумент  ретінде 
талап етілген жады кӛлемі болады. Бұл жерде  аргумент жады блогінің орны 
болып табылады, ал дәлірек талап бойынша бӛлінетін мәліметтердің блоктар 
орны. 
2. ажырату функциясы – тізімнен блокты алып тастайды. 
3. блокты қайтадан тізімге енгізу (БҚТЕ) функциясы – блокті тізімге қосу. 
Жады  қорын  бірден-бір  бақылаушы  функция  динамикалық  қолдану 
жадының жүрісінде алынатын дефрегменттеу функциясы болып табылады. 

 
 
104 
 
Жадыны қолданудың екінші маңызды функциясы жадтағы программалар-
ды реттеу болып табылады. Бұл функцияны жүктеу программасы іске асыра-
ды,  ал  жүктеу  үрдісіне  жадыдан  таңдап  алынған  функцияны  жүктелген 
программалық  модульдің  орнын  анықтау  үшін  сұраныс  беріледі. 
Алдажүктеуші жүктеу программасының салыстырмалы орнын түзету үшін – 
жад орнын қолданады. 
 Жадыдағы  программаларды  түзету.    Түзету  тұрақтысы  бойынша  ауыс-
палы  орынды  модификациялайтын  жүктеушінің  жүйелік  программасымен 
орындалады.  Бұл  жағдайда  түзету  тұрақтысы  жады  орны  АПАМ  болып  та-
былады.  Жүктеме  позициясы  салыстырмалы  және  абсолюттік  модуль  деп 
бӛледі. 
Салыстырмалы  модульдежадыдағы  нақты  орынға  орындар  қатары 
байланыспаған  жүктелген  модульге  жеке  топтар    жеке  түзету  биттарымен 
белгіленеді. әр бір бит түзетілген топ бойынша кӛрсетілген кеңістікті моди-
фикациялауды не модификацияламауды анықтайды. 
Модификациялар тікелей берілген операндтарға, жылжу тұрақтысына, топ 
кодтарына жатпайды. 
Жадыны тарату магниттік диск, оперативтік жады сияқты физикалық жа- 
дыда  сақта  қондырғыларында  қолданылатын  виртуалдық  жадыны  жүзеге 
асырудың белгілі бір тәсілінің кӛмегі іске асырылады. 
Аппаратты қолдану мүмкіндігі осы санашықпен белгіленетін оперативтік 
жад ұяшықтарына санашықтың жетуін ұйымдастыруды анықтайды. 
Сонымен жадыны тарату осы үрдісте қатысатын ақпарат жадыда сақталуына 
әсер етеді. 
Бос  жадыны  тарату  барысында  осы  немесе  басқа  программалық  модуль-
дерден  кейін  бос  жадылар  жабылады.  Бұл  сұрақтар  тікелей  жоспарлау 
принциптерімен байланысты. Жүктеу сұрақтары екі түрде шешілуі мүмкін: 
1.  Абсолюттік  жүктеу.  әрдайым  бір  адреспен  орындалады.  Бұл  жағдайда 
программалық  модуль  жады  аумағында  бӛлінген  физикалық  адреспен  ғана 
тұрады. 
2. Орналастырушы жүктеме. Программалық модуль әрбір жүктеме бары-
сында  тасымалданатын  салыстырмалы  адрестен  тұрады.  Бұл  жағдайда 
жадының бос блогында жүктелген модульді бӛлу үшін жоспарлау фазасы бо-
лады.  
Жүктеуші  үшін  жұмыс  параметрі  түзету  тұрақтысы  деп  аталатын  және 
жүктелетін модуль басталатын бастапқы адрес блогын анықтайтын бастапқы 
жүктеу адресі болып табылады.  
 
Негізгі әдебиеттер 3 [157-182], 2 [687-698], 8 [569-580], 10 [563-603] 
Қосымша әдебиеттер 18[156-177], 17[146-176] 
Бақылау сұрақтары 
1. Sendmail программасы 
2. shell программасы 

 
 
105 
 
3. syslog – тың бӛліктері 
4. Неше бӛліктерден билет тұрады 
 
Лекция №15. Операциялық жҥйелердің даму бағыттары. 
Операциялық жҥйенің қҧру және даму тарихы 
CP/M стандарты 
МикроЭЕМ арналған операциялық жүйені құруға ОС СР/М негіз салды. 
Ол  1974  жылы  жобаланды  және  8-разрядты  машиналарға  орнатылды.  Бұл 
операциялық  жүйе  негізінде  кӛлемді  бағдарламалық  қамтамасыз  ету 
құрылды,  оның  құрамына  Бейсик,  Паскаль,  Си,  Фортран,  Кобол,  Лисп,  Ада 
және  басқа  тілдерден  трансляторлар,  мәтіндік  (Мәтіндік  процессорлар  –  ең 
кӛп  қолданылатын  қолданбалы  бағдарламалар  түрі.  Олар  жазу 
машиналарына  қарағанда  құжаттарды  тезірек  және  ыңғайлы  дайындауға 
мүмкіндік береді. Мәтіндік процессорлар сиволдардың әр түрлі шрифттерін, 
абзацтарды  қолдануға,  автоматты  түрде  сӛздерді  келесі  жолға  түсіруге, 
сілтеме  жасауға,  суреттер  қосуға,  беттер  мен  сілтемелерді  автоматты  түрде 
нӛмірлеуге  және  т.б.    мүмкіндік  береді)      және  кестелік  процессорлар, 
деректер  корын  басқару  жүйесі  (Деректер  қорын  басқару  жүйесі  (ДҚБЖ)  – 
үлкен ақпараттар массивтерін – деректер қорын басқаруға мүмкіндік береді), 
графикалық  пакеттер,  символдық  келтірулер  және  басқа  проблемаға 
бағытталған бағдарламалар кіреді.  
Жүйеге оның мүмкіндігінше қарапайымдылығы мен кішкентайлығы және 
ДЭЕМ  әр  түрлі  конфигурацияларына  тез  қондырылуы  сәттілік  алып  келді. 
Жүйенің  бірінші  версиясы  небары  4  Кб  болғандығы  сол  кездегі  ДЭЕМ 
жадыларының кӛлемі шектеулілігіне орай маңызы зор болды. 
DOS түріндегі операциялық жүйе 
8088  және  8086  түріндегі  16-разрядтық  микропроцессор  қолданатын 16-
разрядты  ДЭЕМ  пайда  болғанда  DOS  түріндегі  ОЖдоминианды  болды. 
Ӛмірсүргіштігі  жағынан  микрокомпьютерлерге  арналған  басқа  ешқандай 
операциялық  жүйе  DOSқа  тіпті  жақындай  алмайды.  1981  жылдан  пайда 
болған бері DOS таралып кеткендігі сондай, оны дүние жүзіндегі ең танымал 
ОЖ  деп  санауға  болады.  Ӛзінің  кейбір  кемшіліктері  мен 70-ші  жылдардағы 
құруларға  негізделгеніне  қарамастан,  DOS  әлі  күнге  дейін  ӛмір  сүріп, 
таратылып  келеді.  Бұл  жақсы  ма  әлде  жаман  ба,  бірақ  ол  жақын  уақытқа 
дейін  операциялық  жүйелер  рыногында  доминианды  болуы  мүмкін.  Қазіргі 
уақытта DOS үшін бағдарламалық қамтамасыз етудің үлкен фонды жасалды. 
Жоғарғы  деңгейдегі  барлық  танымал  тілдерге,    Бейсик,  Паскаль,  Фортран, 
Си, Модула-2, Лисп, Лого, АПЛ, Форт, Ада, Кобол, ПЛ-1, Пролог, Смолток 
және  басқаларға  арналған  трансляторлар  бар  (Трансляторлар  – 
бағдарламалау  тілінде  нұсқау  бойынша  бағдарламаны  автоматты 
түрлендіруге арналған бағдарлама. Трансляторлардың түрлері – компилятор, 
интерпретатор)  және  де  кӛптеген  тілдерге  трансляторлардың  бірнеше 
нұсқасы  бар.  Бағдарламаларды  машиналық  кодта  құруға  арналған  аспаптық