84
УДК 371.044.3
Мемлекеттік активтерді басқарудың шетелдік өтілі: батыстық
корпоративті менеджменті
Ауезбекова Ж.А.,
магистрант
Алматы экономика және статистика академиясы, Алматы қ.
E-mail:
Mahinur_13@mail.ru
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдеріндегі мемлекет
меншігінің маңыздылығын мемлекеттік кәсіпорындар қызмет жасайтын сектордың
«стратегиялық» табиғатымен байланыстырады. Бірақ «стратегиялық сектор» ұғымы
қарама-қайшы болып келеді, ӛткені оған ӛндіріс, энергияның негізгі кӛздерін табу және
бӛлу (гидроэнергетика, мұнай және газ, кӛмір), пошта қызметтері, телекоммуникациялар
жүйесі, кӛлік жүйесі (темір жол және әуе кӛлігі) және белгілі бір деңгейде қаржы
қызметтері [1]. Мемлекеттік активтерді тиімді басқару мақсатында мұндай кӛпшілік
меншік нысандары (мемлекеттік және ұжымдық меншік) ЭЫДҰ
кейбір елдерінде олардың
қызмет саласына сәйкес топтастырылады. Кейін қызметтің әр саласы шеңберінде, олар
аталған кәсіпорын орындайтын әлеуметтік міндеттердің маңыздылығына қарай түзілінеді.
ЭЫДҰ қатысушы-елдер бұрын бұл секторларды бақылап отырған және де осы
уақытта да белгілі бір бақылау деңгейін сақтап отыр. Дегенмен бақылау табиғаты нақты
ӛзгерістерге шалдықты.
ЭЫДҰ қатысушы-елдерінің басым бӛлігі осы секторларда бақылау мен
мемлекеттік меншікті әлі де сақтап отыр. Атап айтқанда Чехия, Дания, Финляндия,
Италия және Норвегия тәріздес елдер орталық пошта қызметтерінің, темір жол кӛлігінің
бір және жалғыз меншік иесі болып келеді, әуе кӛлігі және энергетикалық компаниялар
жүйесінде меншіктің басымды үлесіне иелік етеді.
Тіпті қаржы секторын жекешелендіру мен ырықтандарудан кейін де, кейбір
мемлекеттер, кейде Чехия мен скандинавия елдерінде болған банктік кризис салдарынан,
бірнеше қаржы мекемелері акцияларының 30 дан 100% пайызға дейін меншігінде сақтап
қалып отыр.
Стратегиялық салаларда мемлекет меншік құқығын сақтап қалған стратегиялық
секторлардың толық тізімі 9 Қосымшада кӛрсетілген.
Германияда, мысалы, муниципалды және федералды деңгейде мемлекет толық
және ішінара меншікті келесі салаларда ӛзіне қалдырады:
Жекелеген медициналық мекемелер (склерозды емдеу орталығы және ӛзге арнайы
медициналық мекемелер);
Мәдениет нысандары және дем алу сипатындағы нысандар (театрлар,
мұражайлар, парктер);
Әуежаулар және жапсарлы инфрақұрылым (әуе кӛлігін реттеу жүйесі,
әуежайларда қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесі, әуежайлардағы медициналық
орталықтар);
Халықаралық сауда жәрмеңкелерін ӛткізуге мамандандырылған мекемелер;
Кӛлік инфрақұрылымының және кӛлікпен қамтамасыз ету жүйесі (туннель, жол
ӛтпелері және т.б.);
Қалалық кӛлік жүйесі (жолүсті және жоласты кӛлігі);
Газбен қамтамасыз ету жүйесі;
Атомдық электростанциялар;
Жылумен қамтамасыз ету жүйелері;
Сумен қамтамасыз етудің муниципалды жүйесі.
Бұл кәсіпорындарда мемлекеттің қатысуы жеке сектормен бір жақты тәртіпте
жүзеге асырылуы мүмкін емес маңызды қызметті орындау қажеттілігімен