95
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Қысқарған күрделі сөздер (аббревиатура)
Орыс тілінде
Қазақ тілінде
ДОС (дисковая операционная система)
ДОЖ (Дискілік операциялық жүйе)
ПЗУ (постоянное запоминающее устройство)
ТЕС (тұрақты есте сақтағыштар)
ЛВС (локальная вычислительная сеть)
ЛЕЖ (локалды есептегіш желілер)
ОЗУ (оперативное запоминающее устройство), ОЕСЖ (оперативті есте сақтағыш жүйелер)
СУБД (система управления базой данных)
МББЖ (мәліметтер базасын басқару жүйесі)
БД (база данных)
МБ (мәліметтер базасы)
ПК(Персональный компьютер)
ДК(дербес компьютер)
ЭВМ(Электронно-вычислительная машина
ЭЕМ(Электронды-есептеуіш машинасы)
ОС(Операционная система)
ОЖ (Операциялық жүйе)
Морфологиялық (аффиксалды) әдісі.
Компьютерлік технологияда түрлендірудің морфологиялық және аффиксиалды
әдістері кеңінен қолданылады:
1 кесте. Терминдік түрлендірудің жұрнақтау әдісі
Термин
Сөз тудырушы негіз
Суффикс
администрирование
Администрировать
-ние-
битовый
Бит
-ов-
адресация
адрес
-аци-
адресный
адрес
-н-
архивация
архив
-аци-
архивирование
архивировать
-ниj-
архивированный
архивировать
-нн-
архивный
архив
-н-
байтовый
байт
-ов-
ақпараттау
ақпарат
-та-
тіркеуіш
тіркеу
-іш-
жүйелеу
жүйе
-ле-
жүктегіш
жүкте
-гіш-
пішімдеу
пішім
-де-
мұрағаттау
мұрағат
тау
Терминологиялық түрленуде сөзді түрлендіретін жұрнақтау әдісі жұрнақтар мен
қопармалар арқылы орындалады.
Терминологиялық түрленуде қопармалау(префикс) әдісін қолданғанда қопармалар
туынды сөзге қосылады, мысалы:
Кесте 2. Терминологиялық түрленудегі қопармалау әдісі.
термин
Туынды сөз
Қосымша (Префикс)
деблокирование
блокирование
де-
декодирование
кодирование / кодировать
(множественность мотивации)
де- / -ние-
Қазақ тілінде қопармалау әдісі қолданылмайды, себебі бұл әдіс қазақ тілінде жоқ.
Терминологиялық түрленудегі қопарумалау әдісі сөз тіркестері қопрамалау
жұрнақтарымен беріледі.
Тіл әдебиеттерінде сөздік түрлену үрдісі кезіндегі сөз алды қосымшалар мен
жұрнақтар арқылы сөз тіркестері пайда болады. оны сөз алды қосымшалар арқылы
орындайды, мұны тіл мамандары конфикс деп атайды. Терминологиялық түрленудегі сөз
алды қосымша –жұрнақ әдісі кезінде жұрнақтар мен қосымшалар қолданылады, мысалы:
96
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Кесте 3. Терминологиялық түрленудегі сөз алды қосымшалары мен жұрнақтар.
Термин
Туынды сөз
Сөз алды қосымша (Конфикс)
дешифратор
Шифр
де- / -атор
загрузиться
Грузить
за- / -ся
записаться
Писать
за- /-ся
перезагрузиться
загрузить
пере- / -ся
разархивирование
архивировать
раз- / -ние
Сөз тіркестері арқылы жасалу әдісі.
Компьютерлік технологияда сөздің қабаттасуы байқалады.
В.Виноградовтың анықтамалары бойынша «сөз тіркестерін құрудың әдістеріне» ең
алдымен лексикалық-семантикалық әдіс жатады[2]. Лексикалық-семантикалық әдіс
мобильділік қызметінің дамуын анықтайтын әдіс, сондықтан терминологиядағы жалпы
қолданыстағы сөздерге алмасыды. Сөз туындатушы әдіс көп мағыналықпен тығыз
байланыста, демек көпмағыналық пайда болады. Мобильділік қызметі кезінде көп
мағыналы сөздердің пайда болуы ауыспалы мағыналық пен метонимиялануға
байланысты. Мұндай жағдайда жалпы мағыналық бастапқы мағынасы дифференциалды
сөзбен алмасып, сөз тіркестері жаңа мағына береді.
Көп мағыналы сөздің семантикалық құрылымында метафорлық және
метонимикалық үрдіс нәтижесінде екінші ретті номинациялар болады. Көп мағыналы
сөздердің
жаңа
мағынасы
екінші
номинациялануда
тілдік
белгілермен
ассимиляцияланады, мұның себебі тілдік автоматтанудың бұзылысы болып отыр (бір
белгі- бір мағына).
Тіл ғылымындағы метафорлану өзінің түрленуін жоғалта отырып, номинативті,
танымдық, интерпретациялық қызмет атқарады.
Метафорлық номинация Е.И. Голанованың анықтамасы бойынша: бастауышпен
тіркесе отырып, жаңа мағына беретін атаулардың құрылуы.[1] Метафорлық алмасуларға
баяндауыштық алмасулар жатады, баяндауыш түрленеді. Оларды тек осы біріктіреді.
4 кестеде компьютерлік терминдік жүйенің тілінде қолданылатын метафорлық
түрленген сөз тіркестерінің мысалдары берілген. мұнда графикалық тұрғыдан ортақ
мағыналары берілген.
4 кесте. Метафорлық үрдістер.
Сөздіктер
Жалпы мағыналы
Компьютерлік терминдер
Дружественный – 2. Взаимно благоприятный
(преимущественно
о
государствах и
отношениях между ними) [СО]
Дружественный
–
обеспечивающий
естественный для пользователя способ
взаимодействия, защиту от ошибок, развитые
средства помощи и диалога [СВ]
Колода – Комплект игральных карт [СО].
Колода – Файл перфокарт; набор перфокарт;
множество
перфокарт, уложенных в
определенной последовательности [ПМС].
Корзина – Плетеное изделие из прутьев,
камыша и т.п., служащее для упаковки,
хранения, переноски чего-либо [КСРЯ].
Корзина – В операционных системах Windows –
папка, в которую копируются удаляемые
файлы с возможностью их последующего
восстановления [ПМС].
Корреспондент – 1. Тот, кто находится в
переписке с кем-либо. 2. Сотрудник газеты или
журнала, радио и других органов информации,
посылающий сообщения с мест [КСРЯ]
Корреспондент – В электронной почте
отправитель или получатель сообщения
[ПМС].
Себет-жіптеден тоқылған бұйым, қамшы және
т,б. Белгілі бір затты тасымалдауға арналған
бұйым.[8]
Себет-Windows
операциялық
жүйесінде
папкалардағы файлдар жойылып, қайтадан
қалпына келтірілетін жүйе[9]
