682
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Б) кредиттік жазуларды ақша қаражаттарының келіп түсуі бойынша құжаттармен
немесе несиені есептен шығару туралы бұйрықтармен растауға болады.
Дебиторлардың төлеу мерзімі өтіп кеткен шоттарын зерттеу және қарызды
төлетіп алу бойынша қандай шаралардың қолданғандығын анықтау үшін қаржы
қызметінің басшыларына сұрақ бере алады;
Сатып алушылардың дебиторлық қарыздарына ай сайын салыстыру жасау
процедураларының қалай жүзеге асырылғандығын бақылай алады;
Сатып алушылармен расталмаған дебиторлық қарыздарды Салыстыру актілерін
іріктеп алып, қаржы қызметінің басшыларынан осы ауытқулар бойынша қандай шаралар
қолданылғандығын анықтай алады;
Дебиторлық қарыздарды Салыстыру актілерінің екінші данасын жіберу мерзімі
бойынша сатып алушылардың жауабының мерзімінен кешіктірілуін анықтай алады,
қаржы өызметінің жұмыскерлерінің бұл ауытқулардың себебін айқындай алады;
Есептен шығарылған үмітсіз дебиторлық қарызды қажетті құжаттармен, растай
алады;
Талап етілмегент қарыздың есептен шығарылуын бақылай алады.
Егер дебиторлық борыштардың сомасы қаржылық қортынды есеп үшін маңызды
болса және дебиторлық жауаптарын алудың сенімді негіздері болса, аудитор тікілей
дебиторлық борыштарды жоспарлап қоюды немесе шот қалдығының бөлек өткізбелерін
жоспарлауы керек. [4, с.21]
Егер дебиторлардың аудитор сұранысына жауап бермеуін күтуге негіздер болса,
онда аудитор балама процедуралардың орындалуын жоспарлауы керек.
Аудитор дебиторлардан дебиторлық борыштарды растауды сұрап, оларға хаттар
жіберуі керек, онда ол тікілей дебиторлардан жауап алуды да сұрайды. Бұндай хаттар
өзіне аудиторға қажетті ақпаратты беру үшін дебиторларға шаруашылық субъектінің
басшылығы беретін рұқсаттарды қосады, терістеулерден (отрицания) гөрі, оңды растаулар
сенімді аудиторлық дәлелдеулерді қамтамасыз етеді. Оң және сол формалар арасындағы
таңдау жағдайларға, бақылау тәуекелшілігіне, бақылауды мүмкін емес (необъемный)
тәуекелшілігіне байланысты болады; оң және сол растау формалары құрастырылуы
мүмкін.
Егер басқарма аудитордан дебиторлық борыштың анықталған қалдығын
растамауды сұраса, аудитор мына жағдай ларды қарастыруы керек: мұндай өтініштің
елеулі себептерінің бар болуын немесе егер анықталған шот бойынша субъект пен
дебитор арасындағы келіспеушіліктер бар болса, онда аудитор тарапынан кез келген
үндеу субъект пен дебитор арасындағы шешім келіссөздерді тереңдетуі мүмкін, расталған
бас тарсуды алмағанша, аудитор субъект басқармасының түсініктемесін растауға арналған
қолда бар кез келген дәлелдеулерді тексеру керек. Мұндай жағдайларда аудитор
расталынуы мүмкін емес дебиторлық борыштардың шоттары бойынша процедураларды
қолдануы керек.
Есеп беруші тұлғалармен есептесулердің аудиті жалпы әдіспен жүргізіледі. Есеп
беруші тұлғалармен есептесулерге аудит жүргізудің бағдарламасы.
1. Аудитор аванстың кімге берілгенің және оның қалай есеп бергенің тексеруі
керек.
2. Аудитор алдыңғы іс сапар бойынша есеп бермеген тұлғаларға аванс берілді ме,
жоқ па соны тексереді.
3. Есеп беруші тұлғаның төлейтін шығындарын кәсіпорының кассасынан төлеуге
жол беріледі ме, соны тексеруді.
4. Аудитор аванстық есепте басшының шығындардын орынды жұмсалуын
растайтын белгінің бар болуын тексереді.
5. Аудитор аванстық есептің дұрыс және уақытылы жасалуын №7 журнал ордердің
дұрыс толтырылуын дебиторлық және кредиторлық борыштардың анықталуын тексереді.
683
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Аудиторға клиентінің ішкі бақылау жүесі алға қойылған мақсаттарға табысты қол
жеткузуге деген әкімшіліктің толық сенімділігі үшін дайындалған процедуралар мен
әдістемелік басшылықтан тұруы мұмкін екені белгілі болуы керек. Оның ішінде өндіріс
циклындағы операцияларды есепке алу үшін кәсіпорын әдетте бағалаудың негізгі
жолдары мен тандап алынған әдістерін есеп саясатында немесе оның жеке қағидаларында
бейнеледі. Бұл кезде есеп саясаты немесе ереже келесідей аспектілерді сақтауы керек:
тауарлы-материалдық босалқыларды бағалау әдісі, сонымен бірге бағалау әдісі
барлық ТМБ үшін бірдей болу керек;
соның негізінде өнім өндірісі процесі бухгалтерлік есепте тіркелетен бастапқы
құжаттар тізімі;
басшы бекіткен өндіріс циклі бойынша құжат айналымының графигі;
тауарлы-материалдық босалқыларды есептен шығару тәртібі;
ТМБ жіктелімі, бухгалтерлік есеп тізімі және аналитикалық есепті ұйымдастыру.
[5, с.47]
Материалдық емес активтердің аудиті ретінде қалыптасуды, іс-жүзіндегі нақты
қолда бар, құжаттарда көрсетілудің анық сенімділігін, пайдалы қызмет ету құны мен
мерзімін бағалаудың шынайылығын, амортизациялық есептеуді, істен (есептен)
шығарудың негізділігін, есепті ұйымдастыруды, оларды кәсіпорында қолданудың
тиімділігін ішкі бақылауды тексеру түсіндіріледі.
Аудитор материалдық емес активтердің алғашқы бағалаудың әр түрлі тәсілдермен
анықталатындығын ескергені жөн:
а) жарғы капиталына санаткерлік (интеллектуалдық) меншік салынған
жағдайда тараптардың (құрылтайшы) келісімдері бойынша;
ә) бұл объектілерді иелікке алу мен дайын жағдайға келтіру бойынша нақты
шығындарға негізделе отырып;
б) басқа кәсіпорындардан және тұлғалардан өтеусіз алу куйінде
сараптама жолымен.
Негізгі құралдардың сақтау, есепке алу және пайдалану есебінің аудитінің басты
міндеті:
•
негізі құралдардың нақты қолда барлығына және сақталуына бақылаудың
қамтамасыз етілгендігін:
•
еңбек құралдарының негізгі құралдарға дұрыс жатқызылғандығын, олардың
жіктелуі, меншікті қатынасы және өндіріс үрдісін қатысу сипаты бойынша
топталандығын;
•
есепте негізгі құралдрдың дұрыс болғандығын;
•
есепте негізгі құралдардың кіріс және шығыс опрацияларның дұрыс көрсетліп
құжатталғандығын;
•
есепте негізгі құралдарға тозудың және жөндеудің дұрыс есптеліп
құжатталғандығын:
•
негізгі құралдардың дұрыс және тиімді пайдаланғанын;
•
бухгалтерлік есеп пен қорытынды есепте нақты қолда бар негізі құралдардың
және олардың қозғалысы туралы мәліметтердің дұрыс көрсетілгендігін тексеру болып
табылады.[4, с.55]
Аудитор негізгі құралдар топталып сыныпталуын тексерген кезде кейбір
мәселелерді анықтап көз жеткізуге міндетті:
- негізгі құралдарды кіріске алу есеп актісіне тіркелген техникалық құжаттарының
сақталғандығына, олардың сақталу тәртібіне және кімдердің жауап беретіндігіне;
- негізгі құралдар нысаналарның толық мінездемесі жазылған мүліктік есеп
карточкаларының сақталғандығына;
