686
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
әкелу үшін ақпаратқа ие болу керек және сапалы бастапқы сипаттама болып
табылмайды» деп атап өтілген.
Аудиторға қаржылық есеп беру бұрмалануын тудыратын фактілерден ауытқудан
басқа міндеттемелердің екі типі болуы мүмкін екенін естен шығармау керек:
-
бухгалтерлік есеп стандартының дұрыс қолданылмауы;
-
қажетті ақпаратты өткізіп алу
Қаржылық есеп беруді тексеру кезінде оған аудиттағы маңыздылықтың сапалық
және сандық сияқты екі жағын ескеру қажет.
Маңыздылықтың сапалық жағы – жасалатын операциялардың Қазақстан
Республикасында әрекет ететін нормативті актілердің талаптарынан ауытқуы.
Сандық жағы маңыздылық деңгейімен сипатталады.
Маңыздылық деңгейі – бұл қаржының есеп беру нақтылығына елеулі әсер етпейтін
онда максималды рұқсат берілген бұрмалаулар сомасы.
Концептуалыды негіздің 12-тарау 46-б. қаржылық есеп беруді дайындау және
ұсыну «БЕУ сәйкес негізгі сапалық сипаттамаларды қолдану әдетте, нақты және
объективті ақпаратты сақтайтын қаржылық есеп беруді құруды және әділ ұсынуды
қамтамасыз етеді» деп көрсетілген [2].
Сондықтан аудиторларға есеп беруді ықтимал пайдаланушылар және бұл есеп беру
дұрыс шешім қабылдау үшін нақты және объективті ақпарат сақтауы туралы мәліметтер
қажет. Маңызды болып табылатынды бағалау кәсіби пікір пәні болып табылады.
Аудитордың кәсіби пікірі – оның білімі, біліктілігі мен жұмыс тәжірибесіне негізделеген
көзқарасы. Бұл оның әрекеттінің тәртібін қатал анықтау мүмкін болмайтын жағдайларда
субъективті шешім қабылдау үшін негіз болады.
Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдірудің мақсаты – аудитордың назарын
аудиторлық тексеру стратегиясын анықтау негізінде қаржылық есеп берудің елеулірек
құрамдас бөлігіне аудару. Мысалы, аудитор 50 мың теңгені құрайтын, баланс үшін емес,
таза табыс үшін маңызды болатын дәл емес мәліметтерді қарастыра алады.
«Маңыздылық туралы пікір – аудитор қабылдайтын маңызды шешімдерінің бірі.
Ол аса жоғары кәсіпқойлықты талап етеді» [3,231-б.] аудитор пікірі қажетті дәлелдерді
жинақтауды жеңілдетуге көмектеседі. Егер аудитор маңыздылық деңгейін елеусіз сома
көлемінде орнатса, онда оған елеулі соманы анықтағаннан гөрі, көбірек дәлелдер санын
жинақтау қажет.
Жұмыс барысында аудитор жекелеген елеусіз бұрмалаулардың жиынтығын да
қаржылық есеп берудің нақтылығына күмән тудыруға себеп болатынын байқауы мүмкін.
Бұл жағдайда аудитор бар қателерді анықтау үшін тексеру масштабын өсіру қажет
болады. Тексеру аяғына қарай рұқсат етілетін бұрмалау маңыздылығының дәрежесі
жоспарлау кезеңіне қарағанда басқашалау болдуы мүмкін.
Маңыздылық туралы алдын ала пікір білдіруге әсер етуші негізгі факторлар:
-
кәсіпорын көлемі;
-
базалық көрсеткіштер;
-
аудиторлық фирма клиентурасы құрлымының өзгеруі;
-
бухгалтерлік есеп, аудит пен салық салу саласындағы заң талаптарының
өзгеруі.
Маңыздылық деңгейін анықтау кезінде екі шама пайдаланылады: қатенің
абсолютті шамасы мен қатенің салыстырмалы шамасы.
Маңыздылық деңгейін анықтау кезінде аудиторға екі факторды ескеру қажет:
қаржылық есеп беруді құру жағдайын;
-
пайдаланушылар үшін қаржылық мақсаты, яғни бір клиент маңыздылығы басқа
клиент маңыздылығына сәйкес келмейді.
687
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Маңыздылықты анықтау кезінде аудитор клиентпен есептеу деңгейін немесе
тәтібін талқылаумауы керек, себебі, бірінші кезекте жұмыс көлемін және қабылдауға
қабілетті тәуекелдерді өзі анықтайды.
Жоспарлау кезеңінде маңыздылық қарастырылады:
-
шоттар сальдосы деңгейінде;
-
қаржылық есептеме деңгейінде;
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы-
шаруашылық қызметін реттейтін заңның сақталуын, бухгалтерлік есептің жүргізілуін,
қорытынды есепті құруды және пайдаланушыларды қаржылық жағдай туралы ақпаратпен
жабдықтауды сапалы тексеруді қамтамасыз етуде болып табылады. Іскерлік ортада
қорытынды есеп беру мәліметтері аудиторлық қорытындымен дәлелденбеген
кәсіпкерліклерге сенім аз болады.
Аудиторлық фирмалардың маңызды міндеттерінің бірі өз қызметімен қатар кез
келген экономикалық субъект қызметінің рентабельділігін қамтамасыз ету болып
табылады. Аудиторлық жұмыс жоғары біліктілікті, аса көңіл бөлу мен кәсіпқойлықты
талап етеді. әрине, оған осы кәсіп мәртебесіне сай жоғары ақы төленуі керек. Сонымен
қатар үлкен табыс пен қызметі көрсетілген тұтынушылардың көп санына ұмтылу кезінде
аудиторлық клиенттерді таңдамай ала алмайды. Бұл жерде болашақта аудиторлық фирма
беделін түсірмес үшін клиенттерді дұрыс таңдау қажет [4].
Соныман қатар аудиторлық қызмет көрсетуді кеңейту саласында маркетингтік
зерттеулерді жүйелі жүргізу де аудиторлық фирманың міндеті болып табылады. Қазір
Қазақстандағы, әсіресе, үлкен қалалардағы аудиторлық фирмалар саны күрт өсуде. Бұл
нарық жағдайында бәсеке өсуіне әкелетін дұрыс құбылыс. Аудиторлық қызметтің белгілі
бір саласында мамандануына әкеледі.Қазақстанда акционерлік қоғамдардың аудиті,
сақтандыру компанияларының аудиті, банктік аудит бөліп көріне бастады.
Кесте - Аудиттің түрлері
р/с кретерийлер
түрлері
1. Ақпаратыпайдаланушыларға
қатысты
1-сыртқы
2-ішкі
2. Заң талаптарына қатысты
міндетті
бастамшылық (реттік)
3. Аудит объектілері бойынша
банктік аудит
сақтандыру компанияларының аудиті
биржалар, инвестициялық институттар мен зейнетақы
қорларының аудиті
жалпы аудит
мемлекеттік аудит
4. Тағайндалуы бойынша
қаржылық есеп беру аудит
салықтың аудиті
сәйкестік аудиті
операциялық аудит
арнайы (экологиялық, опеарциялық және т.б)
Осы кесте көріп отырғандай, аудит түрлері арқылы талдау, яғни тексеру көздері
жүргізуге мүмкіншілік болады. Мысаға, бес критерий бойынша аудиттің бөліну тәсілі
келесідей көзқарастармен орындалып отырады. Олар: сыртқы, ішкі, міндетті,
бастамашылық, банктік аудит, жалпы аудит және т.б. Яғни осы аудиттердің түсініктері
арқылы біз өзіміздің түсінігімізді енгізуге мүмкіншіліктеріміз болады, яғни, әр тексеріс
кезінде, әртүрлі аудит түрлері қарастырылады. Әр тексеріс дегеніміз, ол текесірлетін
