489
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
2.
Лицензиялаудың ұлттық қауіпсіздікті, құқық тәртібін, қоршаған ортаны,
азаматтардың меншігін, өмірі мен денсаулығын қорғауды қамтамасыз етуге
бағытталғандығы.
3. Толық қамтылған қызмет түрі мен тармақтарын орнату.
4. Лицензияның ажыратылмайтындығы.
Лицензиялау үрдісі екі деңгейде қалыптасады:
Біріншісі – Уәкілетті органның функцияларын іске асырумен сипатталады, ол:
−
мемлекеттің лицензиялау саласындағы саясатын қалыптастырады;
−
лицензиялардың мемлекеттік электронды тізілімінің даму, кіру құқықтарын
бекіту, қызмет етуін қамтамасыз ету үрдісін басқарады;
−
лицензиялардың мемлекеттік электронды тізілімін жүргізу ережелерін әзірлейді;
−
лицензия нысандары мен лицензияларға қоса берілетін қосымшаларды әзірлейді.
Қор нарығының дамуы инфрақұрылымның техникалық және функционалдық жүйе
тармақтарының дамымағандығымен тежеледі. Қор нарығын реттеу жүйесінде негізгі рөлді
мемлекеттік органдар алады, бұл қор нарығындағы кәсіби қатысушылар институтының
жеткілікті дамымағандығымен, дәстүрдің және қалыптасқан жұмыс әдістерінің
болмауымен шартталған. Бұл, атап айтқанда, Қазақстан қор нарығының төмен жұмыс
істеу тиімділігі мәселелерінің бірі болып табылады.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1
www.forex.ru
2
www.afn.kz
3
Көшенова Б.А. Бағалы қағаздар нарығы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика,
2010. –
404 б.
4
www.kase.kz
Исламдық қаржыландырудағы исламдық банкингтің орны мен рөлі
Ермекова А.Ұ.
Алматы экономика және статистика академиясы
E-mail: Aksaulee@bk.ru
Исламдық банкинг исламдық қаржыландыруды дамыту үдерісіндегі ең басты
позициясының және исламдық қаржыландырудың құрамдас бөлігі болып табылады. Сол
себепті біріншіден исламдық қаржыландырудың негізгі позицияларын қысқаша түрде
қарастырайық. Әлемдік тәжірибеде исламдық қаржыландырудың келесідей анықтамалары
бар. Исламдық қаржыландыру – бұл исламдық қағидаларға негізделген және ссудалық
пайыздарды төлеудің немесе алудың кез келген түрін жоюға бағытталған қаржылық жүйе.
Исламдық қаржыландырудың діни-әдептілік ережелерінің негізгі қағидаларына
жататындар: зекет; вакф; гарар; мейсир; риба; сукук. Исламдық қаржыландырудың
аталған ережелері егжей-тегжей зерттелуі қажет, себебі олар исламдық банкингтің негізі
болып табылады.
Исламның негізгі құндылығы иманды адамның Жаратушының заңдарына (ислам
арабшадан - бойсұну) иман келтіру болып табылады. Дегенмен адам баласы, нағыз иесі
Аллаһ болған барлық ресурстардың басқарушысы болып табылады, және кез келген адам
діннің заңдылықтарын қадағалау арқылы жетістікке ұмтылу қажет. Адамның
экономикалық белсенділігі, оның діннің алдындағы міндеттерін орындаудың бір бөлігі
ретінде қарастырылады. Көптеген мұсылман заңтанушыларының пікірі бойынша исламға
ең көп пайданы күні бойы ешнәрсе жасамай, басқа адамдарға материалдық тәуелді, намаз
490
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
оқыған адам емес, бәлкім экономикалық қызметте белсенді қатысып жүрген, дінге және
қоғамға пайдасын әкеліп отырған мұсылман адамы үлкен үлес қосады.
Ислам діні (басқа әлемдік діндерден айырмашылығы) белгілі бір ережелер мен
заңдарға бағындыра отырып қоғамға, саясат пен кәсіпке қатты әсер етеді. Исламдық
заңдар мен ережелерді шариғат деп атайды. Олар үш негізгі және маңызды көзден
алынады: Құран (исламның қасиетті кітабы), Сүннет (sunnah – Мұхаммед Пайғамбардың
амалдары, айтқан сөздері мен ойы мазмұндалған исламның қасиетті риуаяттары), ижди-
хат (ijtihad – мұсылман ғалымдарының түсіндіремелері).
Құран – бұл мұсылмандардың қасиетті кітабы. Исламға сәйкес, Құран
жаратылмаған, ол алдын ала болған, мәңгілік, Құранды Жәбірейіл періште арқылы
Мұхаммед пайғамбарға аяттар түрінде сүрелерді бөліп түсірді. Құранда 114 сүре бар,
олардың көлемдері әртүрі; алғашқы сүре «Фатиха» («Ашушы», «Беташар») деп аталады,
және ол дұға сипатында болады. Құранда Аллаһтың Адам атадан Мұхаммедке дейінгі
пайғамбарлары туралы ілім мазмұндалған. Сүннет пен шариғат Құраннан негіз алады.
Исламдық банкинг пен исламдық қаржыландыруға қатысты негізгі діни-әдептілік
ережелері де Құранда айтылған. Исламдық банкинг пен исламдық қаржыландыруда жиі
қолданатын діни-әдептілік ережелерді жеке-жеке қарастырамыз.
Зекет – бұл исламдағы парыздардың бірі болып табылады. Бұл жай ғана
қайырымдылық (садақа), жақсылықты паш ету емес және кейбір адамдар тіксінетіндей
үкіметтік салық та емес. Зекет – бұл Аллаһтың жіберген парызы және мұсылмандардың
қоғам алдындағы өз мүдделерін орындауын көрсетеді.
Зекетті кәмелет жасына толған, еркін және ақылы толық, сонымен қатар белгілі бір
көлемдегі минимумға жеткен мүлікке ие мұсылмандар төлеуі тиіс [1, 26 б.].
Зекеттің келесідей түрлері бар:
1.
Төменде келтірілген мүліктерден алынатын міндетті Зекет:
-
әрбір 85 грамм алтыннан (әшекей бұйымдар немесе сүймен болса да) немесе
алтынның осындай көлеміне тең келетін ақша сомасынан ақшалай бірлікте төленеді.
-
Табыстың және сауданың көзі болған тауарлардан. Бір жыл өткеннен кейін,
мұсылман өзіндегі барлық тауарлардың құнын анықтау керек, егер олардың жалпы
сомасы Нисаб мөлшеріне жеткен немесе асқан болса, онда көтерме бағасы бойынша
тауарлардың құнынан 2,5% ақша түрінде төлеуі тиіс. Нисаб (арабшадан – бастама, негіз) –
бұл зекет алынатын меншіктің ең төменгі мөлшері.
-
Зекет әл-Гушер (жиналған барлық егіннен алынады).
-
Малдан алынатын: сиырлар, қойлар, ешкілер, түйелер.
-
Табыс әкеліп отырған жылжымайтын мүліктен. Егер жылжымайтын мүліктен
түсіп отырған табыс Нисаб мөлшеріне жеткен болса, онда істі жүргізуге кететін шығынды
есептеп болғаннан кейін, 2,5% төлем жүргізеді.
2. Зекет әл-пітір.
Зекет әл-пітір мереке күні өзі мен өзінің отбасы үшін өмірлік қажеттіліктері және
күндік асы бар тұлға үшін міндетті, сонымен қатар оның Зекет әл-пітірді төлеуге
қаражаты қалуы тиіс. Аталған салық үлкендер үшін де, балалар үшін де міндетті болып
саналады. Отағасы өзі үшін және оның материалдық қамқорлығындағы барлық отбасы
мүшелері үшін де төлейді.
Зекет әл-пітір Шариғатта көрсетілген белгілі бір өнімдердің (шашылмалы өнімдер
үшін 3260 гр.) түрімен алынады, немесе олардың ақшалай эквиваленті төленеді. Жыл
сайын Зекет әл-пітірдің нақты көлемі «Мұсылмандардың Діни Басқармасымен» бектіледі.
Зекет неден төленбейді: жеке мүліктен (пәтер, көлік, ұйымдастыру техникасы және
т.б.); маржан, жақұт, зүбәржат және т.б. асыл заттардан; сатылымға арналмаған
кітаптардан; еңбек құралынан.
Құран бойынша зекетті 8 бағытта жұмсауға болады:
