485
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Кесте 2- БЖЗҚ-ның инвестициялық портфелінің құрылымы
Қаржылық инструменттер
01.01.2016.
01.12.2016ж
Млрд тг
Үлесі,%-
бен
Млрд тг
Үлесі,%-бен
ҚР Мемлекеттік бағалы қағаздары
2 683
46,0
2 933,7
44,2
Шет ел эмитенттерінің мемлекеттік емес
бағалы қағаздары
232,8
4,0
202,8
3,1
Халықаралық қаржылық ұйымдардың
бағалы қағаздары
84,9
1,5
86,2
1,3
Қазақстан Республикасы эмитенттерінің
мемлекеттік емес бағалы қағаздары, оның
ішінде
2325,6
39,8
2518,6
37,9
Шет ел эмитенттерінің мемлекеттік
бағалы қағаздары
50,7
0,9
361,2
5,4
Екінші деігейлі банкерге салымдар
363,9
6,2
418,2
6,3
Туынды бағалы қағаздар
0,0
0,0
0,0
0,0
Жиынтығы
5834,5
100,0
6643,7
100,0
Ескерту: ҚР Ұлттық Банктің ресми мәліметтірінің негізінде құрастырылған
2016 жылғы 1 желтоқсанда БЖЗҚ жиынтық инвестициялық портфелінің негізгі
үлесіне бұрынғыша Қазақстан Республикасының мемлекеттік бағалы қағаздары және
Қазақстан Республикасы эмитенттерінің корпоративтік бағалы қағаздары ие (БЖЗҚ
инвестицияланған зейнетақы активтерінің жалпы көлемінен, тиісінше 44,2% және 37,9%).
Өз кезегінде, шетел эмитенттерінің бағалы қағаздарына инвестициялар көлемі 650,2 млрд.
теңгені (оның ішінде, шетел эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары,
халықаралық қаржы ұйымдарының бағалы қағаздары және шетел эмитенттерінің
мемлекеттік бағалы қағаздары) немесе инвестициялық зейнетақы активтері көлемінің
9,8%-ын құрайды. Екінші деңгейдегі банктердегі салымдар үлесіне 6,3% немесе 418,2
млрд. теңге келеді. Барлық қаржылық инструменттер бойынша төмендеулер бар, ал, шет
ел эмитенттерінің мемлекеттік бағалы қағаздары бойынша үлес мөлшері 0,9 пайыздан 5,4
пайызға дейін жоғарылаған. Аталған өзгеріс қорға қатысты кейбір тәуекелдің алдын алу
үшін жасалып отырған қадамдардың бірі болғанымен, бұрында болып келе жатқан
қордың экономиканың нақты секторымен байланысының болмауы сияқты проблеманы
шешіп отырмағандығын көруге болады. Және бұрынғы жекелеген зейнетақы қорларының
қателіктерін қайталап отыр.
Кейбір шет ел тәжірибесінде, мысалы Норвегияда зейнетақы қорының активтерін
тиімді пайдаланып, оны басқару үшін арнайы институт жумыс жасайды, сонымен қатар,
қордың активтерін неғұрлым көбірек табыс әкелетін (тәуекелі сәйкесінше жоғары
болатын) бағыттарда инвестициялауда диверсификациялауға баса көңіл бөлінген[2].
Осындай, тәжірибелер енгізіу біздің жүйеге де қажет сияқты.
Сонымен қатар, негізгі мәселелердің бірі қордың негізгі қаражатының, яғни,
жартысына жуығының мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алуға жұмсалуы арқылы
мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабу үшін пайдаланылып отырғандығы алаңдатады.
Аталған үдерістің негіздемесі сол, мемлекеттік бағалы қағазды сатып алу кезіндегі
тәуекелдің төмен болуы болып табылады. Бірақ, мұндай жағдайда мемлекеттік бағалы
қағаздар бойынша экономикалық тұрақсыздық жаңдайында тәуекелдің артатындығы
ешкімді алаңдатып отырған жоқ. Ондай тәуекелдер қатарына шикізатқа деген
халықаралық деңгейдегі бағалардың төмендеп, бюджет тапшылығының жоғарлауы
сияқты құбылыстардың туындау жағдайларының орын алатындығын жатқызуға болады.
Сонымен қатар екінші деңгейлі банктерге салымдар сомасы салыстырмалы түрде
жоғарылап отыр. Бұл, банк секторының тұрақсыздығы жағдайында қолдау таппайтын
құбылыстардың бірі. Сәйкесінше, қор активтерінің инвестициялық өсуіне кері әсер етуі
мүмкін.
486
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Қордың инвестициялық өсімінің инфляция қарқынын жаба алмайтынын ескеретін
болсақ, қазіргі жұмыс жасап отырған бірыңғай міндетті зейнетақы қорының қаншалықты
тиімді жұмыс жасап отырғанына сенімнен қарағанда жоғарыда аталған жағдайлардан
кейін сенімсіздіктің басымдық танытып отырғандығын байқауға болады.
Сондықтан, БЖЗҚ –дағы аталған мәселелерді шешуде әлі де терең де жан жақты
талдауды және оңтайлы әлемдік тәжірибені пайлану мүмкіндігін қарастыруды қажет
етеді.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1. Текущее состояние накопительной пенсионной системы Республики Казахстан
по состоянию на 1 января 2017 года [Электрон.ресурс]. http://www.nationalbank.kz/
2. Трунин П. В., Ибраев Р. Х., Сорокина А. В. Управление активами
государственного пенсионного фонда Норвегии // Москва. – 2014. – С.
Қазақстан Республикасы қор нарығын дамыту алғышарттары
Егімбаев Қ.Е.
Алматы экономика және статистика академиясы
E-mail: Kuanysh_94kz
@mail.ru
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесін жетілдірудің маңызды шарттарына қор
нарығы жатқызылады, ол шаруашылық жүргізуші субъектілердің өзін-өзі
қаржыландырумен және экономика құрылымдарын несиелендірумен бірге экономикалық
өсудің қаржы ресурстарының қайнар көзі болып табылады. Қор нарығы эмитенттің
қаржы-экономикалық жағдайын бағалауға мүмкіндік беретін экономикалық дамудың,
экономикалық өсу қарқындары мен деңгейінің индикаторы болып табылады.
Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі
2015-
2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламада қарастырылған шараларды
табысты іске асыру үшін мемлекеттің және жеке меншік сектордың қаржы ресурстары
шоғырландырылады, бұл ретте, мемлекет жүйелі және секторалдық қолдау шараларын,
инфрақұрылымды дамытуды қаржылық қамтамасыз етуге, ал жеке меншік сектор мен
ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, жобалық қаржыландырылатын ұлттық
компаниялар көбінесе, қор нарығының дамуымен анықталатын болады. Бұл Мемлекеттік
бағдарлама инвестициялық жобаларды іске асыру үшін қаржы ресурстарын тартуы тиіс.
Заманауи нарықтық экономикада қор нарығы үй шаруашылықтарының жинақтары
мен қорланымдарын тартуға және инвестицияларға трансформациялауға бағытталған. Әр-
алуан халық топтарына есептелген табыстылығы әр түрлі қор нарығының құралдары
болашақ инвесторлардың қаржы салуды таңдау мүмкіндіктерін кеңейтеді.
Қор нарығының тиімді қызмет етуінің аса маңызды шарты – оның барлық
қатысушыларын қамтитын оны оңтайлы реттеу жүйесі болып табылады. Қор нарығын
реттеу белгіленген ойын тәртіптерін ұстанатын қатысушылардың өзара мүдделерінің
тепе-теңдігін қамтамасыз ету механизмі болып табылады.
Әлемдік тәжірибеде қор нарығын реттеудің үш негізгі үлгілері бар:
−
тікелей үкіметтік бақылау арқылы (Ирландия, Нидерланды, Португалия);
−
қаржы-банк органдарының көмегімен бақылау арқылы (ФГР, Бельгия, Дания);
−
арнайы құрылған мекемелер арқылы (АҚШ, Франция, Италия, Испания) [1].
Реттеуші функцияларын бөлу деңгейі мемлекеттің өзгешелігіне, оның
басқаруды орталықтандыру деңгейіне және қор нарығында қабылданған үлгісіне тәуелді
болып келеді.
Айырмашылықтарға қарамастан, қор нарығын реттеу жүйесінің
ұйымдастырушылық құрылымы басым көпшілік елдерде реттеу органдарының екі
деңгейлі жүйесі тұжырымдамасына негізделеді. Бірінші деңгейді мемлекеттік реттеу
