Алматы экономика және статистика академиясы академияның оқу-әдістемелік

61 
 
оның  құраушы  бӛліктеріне  және  олардың  түзілу  ретіне  де  тәуелділігі 
табылады, атап айтқанда:  

  Кӛрсеткіштік  контурлық  объект  онда  кебәрі  бір  ғана  стандарттық 
фигураның бар болуы кезінде түзіледі; 

 
Сплайндық  контурлық  объект  екі  жағдайдың  бірі  орындалған  кезде 
түзіледі; 
1. Ондағы бір қарапайым қисықтың болуы кезіңде; 
2.  Егер  объект  екі  немесе  одан  да  кӛп  объектілерден,  біріншісі 
қарапайым қисықтан немесе контурлық фигурадан тұратын болса; 
3.      NURBS  контурлық  объектісі  объектіге  NURBS  –  қисығы  реті 
бойынша бірінші болып шарты кезінде түзіледі. 
Ереже:  Контурлық  объектіні  құру  процесінде  оның  түрі  автоматтық 
жүрде ӛзгеруі мүмкін. Контурлық объектіні сплайн объектіге немесе  NURBS 
объектіге әрқашанда түрлендіруге болады. Осы мақсат үшін келесі ішкі меню 
командалары  қызмет  етеді:  С.Т.  (Түрлендіру)  C.t.E.S.  (Түзетілетін  сплайнға 
түрлендіру)  және  C.t.N.  (NURBS-ке  түрлендіру)  проекция  терезесінің 
тӛртінші менюі. 
Стандарттық контурлық фигураларды құру 
Программа 14 әртүрлі стандарттық контурлық фигураларға кіретін тоғыз 
қарапайым  пішіндерді  (қарапайым  фигуралар)  және  5  күрделенген  пішінді 
фигураларды (күрделенген фигуралар) құруға мүмкіндік береді. 
Қарапайым фигураларды құру 
Қарапайым  пішінді  стандарттық  контурлық  фигуралардың  тобына: 
тікбұрыш,  шеңбер,  эллипс,  доға,  сақина,  кӛпбұрыш,  жұлдыз,  мәтін  және 
спираль кіреді. Осы фигуралардың ішіндегі алғашқы 8-і жазық, ал соңғысы – 
кӛлемдік болып табылады. 
Ереже:  Қарапайым  фигураларды  құру  үшін  Shapes  қосымша  бетінің 
жоғарғы  тізіміндегі  Splines  (Сплайны)  пунктін  таңдау  кезінде  Create  (Құру) 
командалық  панелінің  Shapes  (Пішіндер)  қосымша  бетінің  аспаптары 
қолданылады.  
Тік бұрыш 
Ереже: Тік бұрышты құру үшін Rectangle (Тік бұрыш) аспабы 
қолданылады. 
3.1 – сурет. Rectangle аспабымен жұмыс істеу иллюстрациясы. 
 

62 
 
Шеңбер  
Ереже: Қолданылатын аспап – Circle  (Шеңбер). 
 
Жұлдыз 
Ереже: Қолданылатын аспап – Star (Жұлдыз). 
 
Мәтін  
Ереже:  Мәтін  –  мәтіндік  жазулар  түріндегі  қарапайым  жазық  фигура 
болып табылады. Қолданылатын аспап - Text (Мәтін). 
 
3.2 – сурет. Circle  аспабымен жұмыс істеу иллюстрациясы 
 
3.3 – сурет. Star аспабымен жұмыс істеу иллюстрациясы 
Күрделенген фигураларды құру  
Күделенген  фомасы  стандарттық  контурлық  фигуралардың  тобына 
қарапайым  арқалықтардың  кӛлденең  қимасының  (пішіндер)  пішінін  еске 
салатын  5  фигура  кіреді.  Кез-келген  мүндай  фигурадан  еңдіру  әдісімен 
арқалық түріндегі денені құруға болады.  
Ереже:  Күрделенген  фигураларды  құру  үшін  E.S.  (Күрделенген 
спайндар)  пунктін  таңдау  кезіңде  С.  (Құру)  командалық  панелінің  Shapes 
(Пішіндер) қосымша бетінен аспаптар қолданылады. 
 
3.4 – сурет. Helix аспабымен жұмыс істеу иллюстрациясы 
 

63 
 
 

 Wrectangle (Қалыңдығы бар тік бұрыш) – тікбұрыш пішіндер құрады; 

  Channel (Канал) – П – түріндегі пішіндер құрады; 

 
Angle (Бұрыш) - Г- түріндегі пішіндер құрады; 

 Tee (үшбұрыш) – Т – түріндегі пішіндер құрады; 

 Wide Flange (Енді фланең (ернемек)) – Н – түріндегі пішіндер құрады. 
Денелерден контурлық фигуралардың түзілуі  
Программа 
сахнаның 
геометриялық 
денелерінен 
контурлық 
фигураларды құрудың 2 тәсілі қарастырылған: 

  Басқаратын жазықтықпен сахнаның денелерін қию жолымен; 

  Дененің  тор  кӛзінің  белгіленген  фрагментінің  қабырғаларын  кӛшіру 
жолымен. 
 
 
3.5 – сурет. 1 – Wrectangle; 2-Chanel; 3-Angle; 4-Tee; 5-Wide Flange 
аспаптарымен құрылған күрделенген фигуралардың үлгілері. 
 
Денелердің қимасы арқылы түзілетін фигураларды құру  
Берілген  операцияның  мәні  –  сахнаның  геометриялық  денелерінің 
бетінің  қиятын  жазықтағымен  қиылысу  шекарасы  батымен  сплайн  типті 
контурлық  фигураны  қалыптастыру  болып  табылады.  Осы  мақсат  үшін 
келесі программалық құралдар қолданылады:  

 Splines  (Сплайндар)  пунктін  таңдау  кезінде  Create  (Құру)  командалық 
панелінің Shapes (Пішіндер) қосымша бетінің Section (Қима) аспабы; 

 Select  and  Move    (Белгідеу  және  қозғалту)  және  Select  and  Rotate  
(Белгілеу  және  бұру)  –  аспабы  –  сахнаның  денелеріне  қатысты  қима 
жазықтығының орнын реттеу; 

 Modify  (Ӛзгерту)  командалық  бастырма  -  әрқайсысы  жекеленген 
контурлық объектіде орналасқан контурлық фигураларды құру. 
Дененің тор кӛзінен туратын фигураны құру  
Операцияның мәні – сахнаның қандай-да бір геометриялық денесінің тор 
кӛзінің  белгіленген  жақтарынан  контурлық  пішіндерді  (сплайнды)  құру 
болып табылады. Осы мақсаттар үшін тӛмендегі құралдар қолданылады: 

64 
 

 Convert to Editable Mesh  (жӛнделетін тор кӛзге түрлендіру) командасы 
Convart  To  (Түрлендіру)  ішкі  менюі  проекция  терезесінің  тӛртінші  менюі, 
белгіленген дененің қарапайым торға түрленуі. 

  Негізгі  панельдің  Select  Obiect  (объектіні  белгілеу)  аспабы  –  дененің 
тор кӛзінің жақтарын белгілеу; 

 Modify(ӛзгерту) командалық панелі. 
 
 
 
 
 
 
 
       3.6 – сурет. Контурлық фигураның түрі. 
 
Қарапайым қисықтардың қалыптасуы 
Қарапайым қисық Безье түріне ие, яғни Безье векторлық контуры болып 
табылады. Ол тӛбелерден (векторлық графикада олар түйіндер деп аталады), 
тӛбелерге  жататын,  олардың  кӛлсегімен  осы  сегменттердің  қисықтығы 
реттелетін қосатын сызықтардан және бақылау нүктелеріден тұрады. 
Әдеттегі қисықтың тӛбелері келесі түрдегі 4 типті болады:  

  Безье  (Bezier)–  мұндай  тӛбе  түзудің  кӛршілес  сегменттеріне  жанама 
болып  табылатын  және  түзудің  бір  кесіндесінде  жататын  және  сол  арқылы 
ӛтетін  2  ӛзара  қалы  байланысқан  бақылау  нүктелерінен  тұрады  (экранда 
квадрат  маркерлармен  кӛрсетілген).  Осы  бақылау  нүктелерінің  кез-келгені 
әрқашанда тегістелген пішінге ие қисық бӛлігінің тӛбесіне жанасқан қисықты 
реттеуге мүмкіндік береді.  

  Тегістелген  (Smooth) – мұндай тӛбенің бақылау нүктелері жоқ, тӛбеге 
жанасатын қисықтың бӛлігі симметриялы болып кӛрінуіне байланысты кіріс 
және шығыс сегменттер бірыңғай қисыққа ие болады. 

 
Сынығы  бар  Безье  (Bezier  corner)-  мұндай  тӛбенің  жанама  және 
қисықтың  сегментімен  кӛрші  түзудің  кесінділерімен  біріккен  екі  тәуелсіз 
бақылау  нүктелері  бар,  бұл  бақылау  нүктелердің  әрқайсысы    қисықпен 
жанасатын  және  оны  тәуелсіз  реттейді,  сондықтан  қисықтың    түйіні  бар 
болуы мүмкін. 

  Сынығы  бар  (Corner)–  мұндай  тӛбенің  бақылау  нүктелері  жоқ,  ал 
жанасу бӛлігінің әрқашанда сынығы бар.  
Ереже:  Әдеттегі  қисықты  құру  кезінде  әрқашанда  бір  жазықтықта 
жазуына себеп болатын: 
1. Берілген қисық құрылған терезенің поекциясы жазықтығы. 
2.  Сахнаның  геометриялық  денелерінің  бірінің  бетіне  қайсі  бір  нүктеге 
жанама жазықтық.