12
көп мөлшерде инфрақызыл толқындар таратады (толқын ұзындығы 0,8 – 40
мкм), ең аз мөлшерде жарық сәулелері (толқын ұзындығы 0,4 – 0,8 мкм).
Конвекция – белгілі көлемдегі сұйықтар мен газдардың кеңістікте орын
ауыстыра отырып, жылу тарату құбылысы. Конвекцияны негізгі екі түрге
бөліп қарастыруға болады, олар табиғи және мәжбүрлі (қолдан жасалған).
Мәжбүрлі конвекция кезінде сұйық немесе газ сыртқы күштер әсерінен
(насос, вентилятор және т.б.) кеңістікте қозғалып орын ауыстырады. Ал
табиғи конвекция кезінде олардың қозғалуы Архимедтің итеруші күштерінің
әсерінен болады, ол әртүрлі температурадағы сұйық немесе газдың
тығыздықтарының әртүрлі болуынан болады.
Конвекция кезіндегі жылуалмасу коэффициенті бір секунд уақыт
бірлігіндегі 1 м
2
қыздырылған беттен суық бетті 1 °С ге қыздыруға кеткен
жылумөлшерімен анықталады. Ол көптеген факторларға тәуелді, соның
ішінде басты назар аудара кететіндері: қозғалыс жылдамдығы және суық
ортаның жылусыйымдылығы, беттің температурасымен орта температурасы,
қыздырылған
беттің
геометриялық
өлшемдері
мен
формасы.
Электрлі аппараттардың жұмыс істеу режимдері.
Электрлі қондырғыларды эксплуатациялау кезінде келесідей жұмыс
режимдері орын алуы мүмкін:
- созылмалы – аппарат температурасы белгіленген мәнге жетіп, осы
температурада жүктеме бойынша ұзақ уақытқа қала береді;
- қайталанбалы-қысқа уақытты – аппарат температурасы белгіленген
мәнге жетпейді, ал кідіру уақытында қоршаған орта температурасына дейін
түспейді;
- қысқа уақытты-аппарат температурасы белгіленген мәнге жетпейді, ал
жүктеме болмаған кезде температура суық күйге түседі.
Созылмалы режимде қызу температурасы тұрақты мәніне жетедi, бірақ
оның шамасы кез келген жағдайда шекті температурадан аз болуы тиіс.
Ток бар кездегі қысқа уақыт режимінде I
0
аппарат температурасы
белгілен мәнге жетіп үлгермейді, ал токтың кідіру t
к
уақытында
температурасы қоршаған орта t
қо
температурасымен шамамен теңеседі.
Қайталанбалы-қысқа уақытты режимде де жүктемеленген уақыт ішінде
белгіленген температураға жетіп үлгермейді, бірақ кідіру уақытында
қоршаған орта t
қо
температурасына түсіп үлгермейді.
Электрлі аппараттардың термиялық тұрақтылығы.
Электрлі аппараттардың термиялық тұрақтылығы деп арықарайғы
жұмысқа кедергі келтіретін зақымдарға және белгіленген ұзақтыққа ток
өткізуші бөліктер бойынша ағып өтетін термиялық әсерлерге төзімділік
қабілеті аталады. Белгілі бір уақыт ішінде ағып өтетін термиялық ток
төзімділігі термиялық тұрақтылықтың сандық сипаттамасы болып табылады.
Қысқа тұйықталу режимі ең қиыны болып табылады, себебі ол кезде токтар
шекті белгіленгеннен он шақты есе, ал жылу көздерінің қуаты жүз есеге асып
кетуі мүмкін.
13
4 дәріс. Электрлік түйіспелер
Д
әрicтi
ң мақсаты: түйіспелердiң арналуын, түрлерiн,
құрылғысын,
сипаттамасын,
қолдануын, жұмыс істеу әрекеттерiн зерделеу.
Кез келген электр тізбегін құрайтын жекелеген элементтердің жалғасу
орны электрлік түйіспе деп аталады.
«Контакт» сөзі «жанасу», «түйісу» деген мағынаны білдіреді. Әртүрлі
аппараттарды, машиналарды, желілерді және т.б. біріктіретін электр
жүйелерінде
оларды
жалғау
үшін
түйіспелердің
көптеген
саны
пайдаланылады. Көп ретте жабдықтармен жүйелердің жұмыс істеу сенімділігі
сапасы мен жүйелердің сенімділігі түйіспелік жалғаудың сапасына тәуелді.
Электрлік түйіспелердің жіктелуі.
Түйіспелерді тағайындалуы және еңбек шарттары бойынша екі негізгі
топқа бөлуге болады: ашылатын және ашылмайтын түйіспелер. Ашылмайтын
түйіспелер өз кезегінде жылжымайтын және жылжымалы түйіспелер болып
2-ге бөлінеді. Жылжымайтын ашылмайтын түйіспелерде басқасына қатысты
бір түйіспенің екіншісіне жылжуы болмайды (шиналарды болтты жалғау), ал
жылжитындарда олардың ығысуы мен тербелуі болады. Ашылатын
түйіспелер – жылжитын.
Түйісетін беттердің табиғаты бойынша жалпақ, сызықтық және нүктелік
түйіспелер бар. Жалпақ түйіспелер жалпақ түйіспелі элементтермен жанасқан
кезде пайда болады (жалпақ шина, және т.б.).
Сызықтық түйіспелердің мысалы ретінде паралель осьті екі цилиндрдің
жанасуын айтуға болады, ал нүктелік түйіспе - 2 сфералық беттің түйісуі.
Электрлік түйіспелік жалғау жұмысының ерекшеліктері.
Түйіспе элементтерінің жанасуы түйіспе түріне қарамастан әрқашан
шағын алаңқайларда болып жатады. Бұл түйіспе элементтерінің бетінің тегіс
болмауымен түсіндіріледі. Сондықтан да іс жүзінде түйіспелі беттің
жақындасуы барысында жанасуда бірнеше кіретін нүктелерге жетеді, сосын
материалдардың бүліну процесі жүреді және осы нүктелер үлкен алаңға
айналады. Түйіспеге түскен күш үлкен және материал жұмсақ болған сайын
түйіспе бетінің жанасу ауданының көлемі үлкен болады және сәйкесінше стык
орнында белсенді электрлік кедергі аз (байланыс беттерінің өтпелі қабаты
арасындағы аймағында). Бұл белсенді кедергі өтпелі деп аталады.
Өтпелі қарсылық – жылуға өтіп түйіспені қыздыратын түйіспелі
жалғауда жұтылатын электр санын сипаттайтындықтан электрлік түйіспелер
негізгі сапалық параметрлердің бірі болып табылады.
Өтпелі
кедергіге
түйіспелі бетті өңдеу әдісі мен оның күйі күшті әсер етуі мүмкін. Мысалы,
алюминий түйіспелерінде пайда болған тотығу қабыршықшасы өтпелі
кедергіні туғызуы мүмкін.
Токтың түйіспелер арқылы өту кезінде олар қызады, сонымен қатар
өтпелі кедергі болғандықтан түйіспе бетінде айтарлықтай жоғары температура
