Айтимов мұрат жолдасбекович

129                                           
 
Жоғарыда  көрсетілген  мәселелерді  негізге  ала  отырып,  қоршаған  ортаны 
бақылау мен мониторинг үшін АЖ жасау қажеттілігі туындайды. 
Осы  жұмыста  белгілі  мәселелерді  шешу  үшін  біз  негізі  түрлі  датчиктер 
арқылы қоршаған орта жайлы ақпарат алу мүмкіндігі болатын, сонымен қатар 
түрлі атқарушы құрылғылармен басқарыла алатын Arduino базасында құрылғы 
құрастыратын  қоршаған  ортаны бақылау  мен  мониторингтің  локалды  жүйесін  
ұсындық. Arduino негізгі басымдықтарының бірі - құрылғы программаторларды 
қолданусыз USB арқылы бағдарламаланады [96]. 
Қоршаған ортаны бақылау мен мониторингтің локалды жүйесінің құрамын 
қарастырайық.   
Датчиктер және олардың негізгі сипаттамалары   
Жүйе жасау үшін 4.15-суретте көрсетілген келесідей қызметтік жабдықтар, 
датчиктер: 
 
                а)                                         в)                                  с) 
 
а)–температура датчигі,в)–Wi-fi модулі, с)–вибрация датчигі  
 
Сурет 4.15 - Мониторинг жүйесінің блоктар жиынтығы  
 
Модуль мен датчиктердің негізгі сипаттамаларын қарастырайық. 
1. 
Температура датчигі сипаттамалары:  
 
Кесте 4.1  
 
 
2. Wi-Fi  Modul, платформа:  ESP8266EX. «Smart  Connectivity  платформасы 
(ESCP)  жоғары  өнімділігі  жиынтығы,  ғарыштық  және  электр  шектеулі  ұялы 
тұғырнама  пайдаланушыларға  арналған  жоғары  жиынтықты  сымсыз  құрылғы 
болып табылады.  
3. Сезімталдықты  реттейтін  діріл  датчигі  (сандық  және  аналогты 
шығыстары бар) 
Атауы 
Өлшеу 
диапазоны 
Ылғалдық 
дәлдігі 
Температура 
дәлдігі 
Ажыра– 
тымдылық 
қосылысы 
DHT11 
20-90%RH 
0-50 
℃ 
±5％RH 
±2
℃ 
1 
бір ретті 

130                                           
 
4. Arduino Uno технологиялық платформасы.  
5. Ардуино платформасына температура датчигін қосу сызбасы 
Көрсетілген  датчиктер  негізінде  нақты  уақыт  кезеңінде  берілгендерді 
жинау  және  талдаудың  жүйесін,  мысалы  температура,    ауадағы  көмірқышқыл 
газының  немесе  улы  заттардың  концентрациясын  анықтау  жүйелерін  құруға 
болады.  Датчиктерді  қосудың  сызбалары  Ардуино  платформасының 
нұсқаулығында келтірілген [95].  
Бағдарламалық  қамтамасыз  етудің  және  ақпараттық  жүйенің 
құрылымы 
АЖ  алдына  қойылған  міндеттерге  қатысты  БҚ  мен  АЖ  құрылымы  да 
өзгеретін болады, және деректерді жинау, өңдеу және сақтау әдістер де өзгеруі 
мүмкін.  Ақпараттық  жүйе  құрылымы  ақпараттық  ресурстарды  тиімді 
басқаруды  қамтамасыз  ету    үшін  үлкен  мәнге  ие.  АЖ  құрамының  арқасында 
ақпараттық ағымдардың өтуін қиындататын және негізінде БҚ жұмыс істейтін 
қызмет  ету  сапасына  кері  әсерін  тигізетін  ақпаратты  жоғалту  қаупін  өсіретін 
кейбір элементтерді анықтауы мүмкін. 
 
                  
 
                     а)                                                                  в) 
 
 Сурет 4.16 - АЖ (а) құрылымы және бағдарламалық жабдықтар (в) 
құрылымы 
 
Бағдарламалық  қамтамасыз  ету  мен  ақпараттық  жүйе  құрылымы 
пайдаланушыларға  да,  жасаушыларға  да  АЖ  жұмыс  принципін  түсінуге,  АЖ 
элементтерінің  санын  анықтауға  және  оның  қандай  тетіктерден  тұратынын 
білуге мүмкіндік береді. 
Деректерді жинау әдістері және талдау  
Жұмыстарды  талдай  отырып  [97-100],  қоршаған  ортаның  жағдайына 
мониторинг  жасау  мүмкін  болатын  ақпараттық  жүйеден  алынған  деректерді 
жинау  мен  өңдеу  әдістері  анықталды.  Талдау  нәтижесінде  өлшеулер  мен 
қадағалаулардың мынадай әдістері анықталды: 

 
Стационарлық 

 
Ұялы 

131                                           
 

 
Қашықтықтан 
Ұсынылған  әдістердің  әрқайсысы  параметрлерді  бақылау  қажеттілігіне, 
параметрлер  санына,  ортаға,  қолданатын  құрылғыларға,  ақпараттық  жүйеге 
және т.б. қарай өзіндік басымдықтары мен жетіспеушілігі болады. 
Қазіргі уақытта кең тараған қоршаған ортаны бақылау мен мониторингтің 
локалды жүйелерінің мынадай түрлерін атап көрсетуге болады: 
-  ReliaSENS  18-12,  радиация  деңгейін  және  (қалауы  бойынша)  дыбыс 
ластануын 
иондаушы, 
электромагниттік 
өрістерді 
ауаның 
сапасын 
параметрлерді  жинау  және  талдауға  мүмкіндік  береді,  қоршаған  ортаны 
мониторингтеу жүйесін орнату оңай, ықшам жүйе болып табылады. 
-  Poseidon2  4002  қоршаған  орта  жағдайларын  қашықтан  мониторингтеу 
жүйесі  болып  табылады.  Бұл  жүйе  температураны,  шамдар  қосулы  қалуын 
немесе есіктер сервер бөлмесінде ашық қалуын және т.б. нәрселерді тексереді. 
Посейдон көптеген хаттамалармен үйлесімді, деректер тіркеушіні, электрондық 
поштаны және SMS ескертулерін де қамтиды. Ол SensDesk онлайн порталына 
немесе бұлтқа датчиктерді жүйелер арқылы қосуға болады. 
- WISE-MUSE жобасында қоршаған ортаны  үнемі бақылап отыратын және 
мониторинг объектісінде болған жағымсыз өзгерістерді бақылауға, есепке алуға 
мүмкіндік  беретін  мобилді  қосымша  жобаланған.  Ол  қосымшаның  клиент–
серверлік архитектурасы  4.17 суретте көрсетілген.    
 
 
 
Сурет 4.17 - Мобилді қосымшаларға арналған клиент–серверлік жүйе  
 
Көпқызметтік датчиктер және олардың қоршаған орта мен технологиялық 
параметрлерді  мониторингілеуге  арналған  жүйелері  ішкі  және  сыртқы 
пайдалануға  да,  сонымен  қатар  тұрғын  үй,  өнеркәсіптік  және  үштік  барлық 
секторлары  үшін  де  жарамды.  Датчиктер  моделіне  байланысты  температура, 
байланыстағы температура, салыстырмалы ылғалдылық, жарықтандырушылық, 
атмосфералық  қысым  және  электр  қуатынан,  газдан,  судан  және  т.б.  болатын 
импульстерді  есептеу  секілді  бір  немесе  бірнеше  параметрлерді  өлшеуге 
болады.  
Мобильдік  қосымшаның  көмегімен  құрылғылар  мен  сенсорларға 
қашықтан  қол  жеткізу  жүйенің  бүкіл  элементтерін  мониторингтеу  үдерісін