ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ
БАЛА ТІЛІНІҢ
ДАМУЫНДАҒЫ
ОТБАСЫ РӨЛІ
14
97
Сонымен, бір жасқа дейін:
баланың ересектермен тілдесу қажеттілігін дамытыңыз;
бөбекті жиі атымен атаңыз;
үнемі баламен тілдесуде эмоционалдық жағымды сезімнің
сақталуын қамтамасыз етіңіз;
тәртіптік іс-шаралар (тамақтандыру, шомылдыру, ұйқыға
жатқызу) кезінде және ойын ойнау кезінде баламен
көбірек сөйлесіңіз; дыбыс тітіркендіргіштерін түрлен-
діріңіз, дауыс ырғағын өзгертіп отырыңыз, сөздер мен
дыбыстарды созып және әндетіп айтыңыз, сөздерді қара-
пайым етіп айтыңыз;
сәбиіңізбен «әңгімелескенде» тілдесуді сұхбат түрінде
құрыңыз, яғни, сәбиге сөйлегеннен кейін, оның жауап
қатуына уақыт қалдырыңыз, кідіріс жасаңыз. Бұл өзара
түсіністікті қалыптастырудың маңызды шарты болып
табылады;
ұмытпаңыз, бала тек сізді естіп
қана қоймай, сонымен бірге
бет-әлпетіңізді көру, ерін,
бет қимылын бақылау
мүмкіндігіне ие болуы
тиіс;
ересек адамның сөйлеген
сөзінің дыбыстарына еліктеу
қабілетін дамытыңыз.
Б
аланы физикалық, психикалық және интеллектуалдық
тұрғыдан тәрбиелеу ерте балалық шақта басталады. Бар-
лық дағдылар, соның ішінде, дұрыс сөйлей білу дағды-
лары отбасы аясында игеріледі. Баланың тілі оның туған
және туыс адамдарының сөйлеу үлгісімен қалыптасады.
Әрі, сөзімізге сеніңіз, баланың ерте жастан бастап дұрыс,
анық және салмақты сөз естіп өсуі аса маңызды. Дауыс
реакциялары (сөйлеуге дайындық элементтері) бала-
ларда өмірлерінің алғашқы айларында ересек адаммен
эмоционалдық қатынас әсерінен пайда болады. Бұл – тіл
дамуының және жалпы тіл қызметінің алғышарттарының
қалыптасуының негізі. Туған немесе туыс адам-
ның күлімсіреуі, қуанышты дауысы – міне,
баланың осы кезеңде дамуы үшін ең
маңыздысы. Себебі, дүниеге келгеннен
кейінгі алғашқы жыл – тіл қалып-
тасуының дайындық сатысы. Оған
балалардың дауыс реакциялары,
еліктеу және сөз мағынасын түсіну-
дің бастамасы кіреді.
98
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ БАЛА ТІЛІНІҢ
ДАМУЫНДАҒЫ ОТБАСЫ РӨЛІ
14
ШЫДАМДЫ БОЛЫҢЫЗ!
Қандай да бір дыбысты қайталай білуге қол жеткізу оңай
емес. Бастапқыда бала тек сөйлеп жатқан адамның беті-
не зер салып қарайды, ықтиярсыз үнсіз қалады немесе
дыбыссыз ернін қимылдатады, аузын ашады және жаба-
ды. Тек «әңгімелесуге» деген ықыласын сақтай отырып
қана, сіз баланың жауап қайтаруға деген ынта-құлшыны-
сына дем бересіз.
Бір жастан кейін баланың сөздігі қалыптасады, алғашқы
сөз тіркестері пайда болады. Есте сақтаңыз:
бала үшін сіз - тіл және сөйлеу үлгісісіз; үйдегілер
қалай сөйлесе, ол да дәл солай сөйлейді (дауыс
ырғағы, екпін, сөйлеу және грамматикалық қателер);
бала үнемі қоршаған әлемді бақылайды, зерттейді
және тілмен жеткізе алғанынан гөрі әлдеқайда
көбірек түсінеді;
сәбилік жастан шыққан баламен «балаша» сөйле-
судің қажеті жоқ, баламен қарапайым, түсінікті сөй-
лемдерді пайдалана отырып, тілдесіңіз. Бала тіліне
«ұқсатып» сөйлеу мүлдем орынсыз, ол көбінесе тіл
дамуын тежейді;
қарапайым әрекеттерді (киіну, шешіну, жуыну,
шомылу, тамақтану, қыдыру және т.б.) бірнеше рет
дүркін-дүркін қайталаңыз;
5-6 айда балада алғашқы түсіну белгілері дамиды – ол
ересек адамның қимыл-қозғалыстарына көңіл аудара
бастайды, олардың мәнін түсіне бастайды. Мұндағы
басты міндет те бастапқы түсіну және белсенді дауыс
реакцияларын дамыту болып табылады.
ересек адамның қимыл-қозғалысына және әрекет-
теріне назар аудартыңыз, олардың мәнін түсінуге
үйретіңіз;
сөйлеп тұрған ересек адамды бақылауға итерме-
леңіз, баланы бөлменің әр жерінен дауыстап шақы-
рыңыз, сыбырлап сөйлеу мен көтеріңкі дауыспен
сөйлеуді алма-кезек қолданыңыз. Әртүрлі тұрмыс-
тық дыбыстарға және ойыншықтар шығаратын
дыбыстарға құлақ салуды үйретіңіз;
баланың дыбыстық белсенділігін онымен тілдесу
арқылы үнемі демеп отырыңыз, бала дыбыстарды
айтуға жиі, әрі көбірек жаттығуына қол жеткізіңіз.
Баланы эмоционалдық байланыссыз еліктеуге итер-
мелеу мүмкін емес. Бала
бөтен адамдарға еліктемейді;
99
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ БАЛА ТІЛІНІҢ
ДАМУЫНДАҒЫ ОТБАСЫ РӨЛІ
14
бүлдіршінге сұрақтар қойыңыз, бірақ балақайдан
бірден жауап беруін талап етпеген жөн. Кідіріс жа-
саңыз, артынша балаға дұрыс жауап үлгісі ретінде
өз сұрағыңызға өзіңіз жауап беріңіз. Сондай-ақ,
баланың сізге сұрақ қоюға деген ұмтылысын ынта-
ландырыңыз;
баланы үнемі мұқият тыңдаңыз, сөзін бөлмей,
асықтырмай сөйлесіңіз;
балаға күнде кітап оқыңыз, оған үнемі сүйікті
әндері, ертегілері, әуендері, тақпақтары жазылған
таспаларды тыңдауды ұсыныңыз;
баланың өтінішін бірден орындауға асықпаңыз,
кейде бала сөздерді пайдалануға мәжбүр болатын
жағдай жасау қажет, осылайша, сіз оның тілінің
дамуына ықпал етесіз;
сіз баланы 5 сезімнің әрқайсысымен қолдану
мүмкіндігімен қамтамасыз етуіңіз қажет: ол ай-
наладағы әлемді көруі, естуі, қолмен ұстап көруі,
дәмін татып көруі, сезінуі тиіс. Ол әлемді неғұр-
лым белсендірек тани бастаса, жалпы дамуы да
жоғары деңгейде болады;
баланың жаңа әсерлері жеткілікті болуы (бірақ,
тым көп болмауы) тиіс;
бала өтінсе, онымен бірге ойнаңыз;
нақты ережелер белгілеңіз, олар тым көп болмауы
тиіс, бірақ әрдайым орындалуы міндетті;
басқа балалармен тілдесуді және ойнауды қол-
даңыз;
бөбектің әуесқойлығын және қиялын шыңдаңыз;
100
ЕРТЕ ЖАСТАҒЫ БАЛА ТІЛІНІҢ
ДАМУЫНДАҒЫ ОТБАСЫ РӨЛІ
14
Достарыңызбен бөлісу: |
