сəйкес немесе жұмыс берушінің өкімі бойынша мереке күндерінде
жөндеу, апат, жүк тиеу-түсіру жұмыстарына тартылуы мүмкін.
Мереке күндеріндегі жұмыс үшін ақы екі еседен кем емес
мөлшерде төленеді. Тек қызметкердің қалауы бойынша ғана оған
үстемақының
орнына қосымша демалыс күні берілуі мүмкін.
Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы – бұл
жылдағы белгілі бір күнтізбелік күндер ішінде жұмыс орны
(лауазымы) мен орташа жалақысы сақтала отырып белгіленетін
үздіксіз демалыс (жұмыс уақытынан бос уақыт).
«ҚР еңбек туралы» заңының 60-бабы
1. Жеке еңбек шарты бойынша жұмыс істеушілерге жұмыс
орны (қызметі) мен орташа жалақысы сақтала отырып, ақы
төленетін жыл сайынғы еңбек демалысына кепілдік беріледі.
2. Еңбек демалысына ақы төлеу ол басталғанға дейін
күнтізбелік үш күннен кешіктірілмей жүргізіледі.
3. Егер басқа нормативтік құқықтық актілерде, жеке еңбек,
ұжымдық шарттарда жəне жұмыс берушінің актілерінде
қызметкерлердің
жекелеген
санаттары
үшін
өзгеше
көзделмесе, қызметкерлерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік он
сегіз күн болатын жыл сайынғы еңбек демалысы беріледі.
4. Ақы төленетін жыл сайынғы қосымша еңбек демалысы
уəкілетті мемлекеттік орган белгілейтін өндірістердің,
жұмыстардың, кəсіптер мен кызметтердің тізбесіне сəйкес
ауыр дене жұмыстары мен еңбек жағдайлары зиянды жəне қауіпті
жұмыстарда істейтін қызметкерлерге беріледі.
5. Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысын берудің
талаптары мен тəртібі жеке еңбек, ұжымдық шарттармен белгіленеді.
6. Қатарынан екі жыл бойы еңбек демалысын бермеуге
тыйым салынады.
Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысына шығу құқығы
Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілденген
құқықтар санатына жатады. Жеке еңбек шарты бойынша жұмыс
істейтін əрбір қызметкер ақы төленетін жыл сайынғы демалысқа
шығуға құқылы. Яғни, еңбек демалысына шығу құқығы еңбек
құқығы қатынастарымен қатар туындайды.
Жеке еңбек шартын жасасу қызметкерде ақылы еңбек
демалысына шығу құқығының пайда болуына басты негіз болады.
Егер қызметкер жеке еңбек шартын жасаспаған болса, онда
қызметкер мен жұмыс берушінің арасында еңбек қатынастары
туындамайды, яғни, бұл жерде ақы төленетін еңбек демалысына
құқық та орын алмайды.
Сонымен қатар, азаматтық-құқықтық мердігерлік шартына
сəйкес жұмыс істейтін немесе жеке еңбек қызметімен айналысатын
тұлғалар да ақы төленетін еңбек демалысына шығу құқығына ие
болмайды. Мұндай тұлғалар қашан демалысқа шығатынын өздері
шешеді жəне бұл мəселеге мемлекет араласпайды.
ҚР Конституциясы жəне Қазақстан Республикасының өзге де
заңдары қызметкерді ақы төленетін еңбек демалысына шығу
құқығынан айыруға негіз болатындай ережелерді көздемейді.
Сонымен, жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысына шығу
құқығына жұмыс уақытының ұзақтығына (толық, жартылай немесе
қысқартылған), еңбек ақысының нысанына, лауазымына немесе
қызметіне, еңбек функциясын орындайтын орынға (кəсіпорында
немесе үйде), жеке еңбек шартының мерзіміне қарамастан кез
келген меншік нысанындағы (жеке, мемлекеттік), кез келген
ұйымдастырушылық-құқықтық
нысандағы
(серіктестіктер,
акционерлік қоғамдар, кооперативтер жəне т.б.) кəсіпорын, ұйым,
мекемелерде жеке еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін барлық
қызметкерлер ие болады.
Қызметтерді қоса атқаратын қызметкерлер негізгі жұмысы
бойынша еңбек демалысына шыққан кезде қоса атқаратын жұмысы
бойынша да еңбек демалысына шығуға құқылы.
Штаттан тыс қызметкерлер ақы төленетін жыл сайынғы еңбек
демалысына жалпы негіздерде шығады.
Сонымен қатар, жеке еңбек шартының негізінде үй қызметкері,
хатшы, күтуші, жүргізуші жəне т.б. қызметтерді атқаратын
тұлғалар да ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысына шығуға
құқылы.
«ҚР еңбек туралы» заңңың түсіндірмесінде (авторлары:
Е.Нұрғалиев, А.Нұрмағамбетов) аталып өткендей, тек уақытша
жəне маусымдық қызметкерлер ғана ақы төленетін жыл сайынғы
еңбек демалысына шығу немесе пайдаланбаған демалыс үшін
ақшалай өтемақы алу құқығына ие емес.
Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы жеке еңбек шарты
бойынша жұмыс істеушілерге жұмыс орны (қызметі) мен орташа
жалақысы сақтала отырып беріледі. Ақы төленетін жыл сайынғы
еңбек демалысы демалу, еңбекқабілеттігін қалпына келтіру жəне
күшейту, емделу жəне денсаулығын нығайту жəне қызметкердің
өзге де қажеттіліктері үшін беріледі.
Кəсіпорынның
толығымен
таратылған
жағдайларын
есептемегенде, еңбек демалысы кезінде қызметкерді басқа
жұмысқа ауыстыруға, жұмыс берушінің бастамасы бойынша
қызметінен босатуға жол берілмейді.
Еңбек заңдарында еңбек демалыстарының келесі түрлері
белгіленген: ақы төленетін жыл сайынғы (негізгі жəне қосымша),
əлеуметтік
мақсаттағы
жəне
оқу
демалыстары.
Еңбек
демалыстарының басым көпшілігінде жалақы сақталады. Еңбек
демалыстарының кейбір түрлері қызметкердің өтініші бойынша
жалақысы сақталмай берілуі мүмкін.
Ұжымдық шарттарда еңбек демалыстарының өзге де түрлері
көзделіп өтуі мүмкін. Мысалы, мемлекеттік жəне қоғамдық
міндеттерді орындағаны, қандай да бір қосымша жұмыстарға
қатысқаны жəне т.б. үшін көтермелеу демалыстары.
Жыл сайынғы еңбек демалысы жеке еңбек шарты бойынша
жұмыс істеушілерге жұмыс орны (қызметі) мен орташа жалақысы
сақтала отырып беріледі. Қызметкердің еңбек демалысына шығу
құқығы жұмыс орнына, атқаратын еңбек функциясына, кəсіпорын,
ұйым, мекеменің меншік нысанына, еңбек шартының мерзіміне
қарамастан жүзеге асырылады. Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек
демалысына шығу құқығын қызметті қоса атқаратын қызметкерлер, сонымен
қатар еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін штаттан тыс қызметкерлер, үй
қызметкерлері, үйде жұмыс істейтін қызметкерлер де иеленеді.
Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы жұмыс жылында бір рет беріледі (жұмыс
жылы қызметкердің кəсіпорынға, мекемеге, ұйым-ға жұмысқа
тұрған күнінен бастап саналады). Ақы төленетін жыл
сайынғы еңбек демалысын берудің жағдайлары мен тəртібі жеке
еңбек, ұжымдық шарттармен белгіленеді. Еңбек демалысына ақы
төлеу ол басталғанға дейін күнтізбелік үш күннен кешіктірілмей
жүргізіледі.
Жыл сайынғы еңбек демалысының ұзақтығы күнтізбелік он
сегіз күннен кем болмауы тиіс. Күнтізбелік он сегіз күн – бұл заңда
белгіленген ең аз мөлшердегі ақылы еңбек демалысы. Еңбек
