Ахметов А., Ахметова Г

Ахметов А., Ахметова Г. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЕҢБЕК 

ҚҰҚЫҒЫ

 

 

Оқулық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 

2005 

 

ББК 67.405я7 

А 94 

 

 

 

 

     Ахметов А., Ахметова Г. 

А  94  Еңбек құқығы.Оқулық. – Алматы:  «Нұр-пресс», 2005. –  

         405 бет. 

 

ISBN 9965-620-52-0 

 

 

Оқу  құралы,  Қазақстан  Республикасының  Білім  жəне  Ғылым 

Министрлігінің  орта  мамандандырылған  оқу  орындарының  білім 

беру  стандарты  мен  оқу  бағдарламасына  сəйкес  жəне  еңбек  

қатынастарын  реттейтін  нормативтік  құқықтық  актілерге  сүйене 

отырып дайындалған. 

Сондай-ақ  осы  оқу  құрамында  авторлардың  көп  жылғы 

жинақталған  тəжірибесі  мен  орта  мамандандырылған  оқу 

орындарының оқыту бағдарламасына сəйкес дайындалған дəрістері 

қамтылған. Сондай-ақ бұл оқулық құқықтану мамандығы бойынша 

оқытатын  оқу  орындарының  оқытушыларына,  студенттеріне  жəне 

өз  бетімен  еңбек  құқығын  теориялық  тұрғыдан  ізденіп, 

зерттеушілерге арналған. 

 

 

 

 

 

 

 

        ББК 67.405я7 

 

 

А

  1203020700  

       00(05)-05 

 

  

©

 Ахметов А., 2005. 

©

 Ахметова Г., 2005. 

   ISBN 9965-

620-52-0   

                    © Нұр-пресс, 2005. 

Алғы сөз

 

 

Кеңес  одағы  дəуірінде  барлық  республикалардың  білім 

жүйесінде  сабақ  орыс  тілінде  жүргізіліп,  осы  тілде 

дайындалып  басылып  отырды.  Ол  дəуірде  заң  ғылымын 

марксизм теориясына сəйкес түсініп, ғылыми зерттеулерді осы  

бағытта  жүргізіп  келдік.  Дүниежүзілік  заң  ғылымымен 

байланысымыз  жоқтың  қасы.  Қазіргі  заң  ғылымы,  нарықтық 

экономикада  қолда  бар  еңбек  ресурстарын,  жұмыс  күшін 

тиімді пайдалануға ерекше көңіл бөледі. 

Қазақстан  Республикасы  тарихта  тұңғыш  рет  егеменді  ел 

болды,  демек    тəуелсіз  мемлекеттің  алдына  заң  білімі 

қалыптасуының  қажеттілігі  туындап  отыр.  Қазақстан 

Республикасындағы  құқықтық  реформа  жəне  нарықтық 

экономикалық қатынастардың қалыптасуы еңбек ресурстарын 

тиімді пайдалану, еңбек қатынастарын реттейтін заңдарды іс 

жүзінде  қолдануда  бірқатар  көкейкесті  мəселелер  тудырып 

отыр. 

    Оқырман  қауымына  ұсынылып  отырған  оқу  құралы – 

Қазақстан  Республикасының  еңбек  құқығының  жалпы  жəне 

ерекше  бөлімінің  негізгі  ұғымдары  мемлекеттік  тілде  жүйелі 

түрде 

мазмұндалып, 

Қазақстан 

Республикасының 

Конституциясы  мен 1999 жылы  қабылданып, 2000 жылы 

күшіне енген еңбек туралы заңының жəне еңбек қатынастарын 

реттейтін  өзге  де  нормативтік  құқықтық  актілер  негізінде 

жазылды.  Қазақстан  Республикасының  еңбек    туралы  заңына 

2005 

жылдың 

қаңтарында 

күрделі 

өзгертулер 

мен 

толықтырулар  енгізілген  болатын,  бірақ  оны  қолдануда  тəжірибе 

жинақталған жоқ, сол себепті осы оқулықпен танысу барысында кейбір 

даулы мəселелер туындауы мүмкін. 

 

 

 

 

 

 

1  Т А Р А У 

 

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ПƏНІ

 

 

ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 2-бабы 

 

1.  Қазақстан  Республикасының  еңбек  туралы  заңдары 

Қазақстан  Республикасының  Конституциясына  негізделеді 

жəне  осы  Заң  мен  қызметкерлердің  жекелеген  санаттарының 

еңбек  қатынастарын  реттейтін,  нормалары  осы  Заңның 

нормаларынан  төмен  бола  алмайтын  өзге  де  нормативтік 

құқықтық актілерден тұрады. 

2. Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттардың осы 

Заңның  жəне  еңбек  туралы  өзге  де  нормативтік  құқықтық  актілердің 

алдында артықшылығы бар  жəне  халықаралық шарт бойынша оны 

қолдану  Қазақстан  Республикасының  заңы  шығарылуы  талап  етілген 

жағдайларды қоспағанда, олар тікелей қолданылады. 

          

Қазақстан Республикасының Конституциясына сəйкес адамның 

жəне  азаматтың  маңызды  құқықтары  мен  бостандықтарының 

қатарына  ҚР  «Қазақстан  Республикасындағы  еңбек  туралы» 

заңында бұл заңның  реттейтіні тура аталып көрсетілген. 

Қазақстан  Республикасының  Конституциясына  сəйкес  əркімнің 

еңбек  ету  бостандығына,  қызмет  пен  кəсіп  түрін  еркін  таңдауына 

құқығы  бар.  Еріксіз  еңбекке  соттың  үкімі  бойынша  не  төтенше 

жағдайда  немесе  соғыс  жағдайында  ғана  жол  беріледі.  Əркімнің 

қауіпсіздік  пен  тазалық  талаптарына  сай  еңбек  ету  жағдайына, 

еңбегі  үшін  нендей  бір  кемсітусіз  сыйақы  алуына,  сондай-ақ 

жұмыссыздықтан  əлеуметтік  қорғалуға  құқығы  бар  (ҚР 

Конституциясының 24-бабы). 

ҚР  «Еңбек  туралы»  заңында  осы  заңның  «Қазақстан 

Республикасындағы  азаматтардың  еңбек  бостандығына  қатысты 

конституциялық  құқығын  жүзеге  асыру  барысында  туындайтын 

еңбек қатынастарын реттейтіні» көрсетілген. 

Қазақстан  Республикасындағы  еңбек  бостандығына  қатысты 

конституциялық  құқық,  ең  алдымен,  əрбір  адамның  өзінің  жұмыс 

күшін  (немесе  еңбекке  қабілетін)  өзі  дербес  жұмсауынан, 

мүдделеріне,  кəсіби  дайындығына,  өзінің  мүмкіндіктері  мен 

қалауына  қарай  кəсіп  түрі  мен  қызмет  түрін  еркін  таңдау