кəсіподақтардың сайланбалы қызметкерлерінің еңбекке құқығын
қорғаудың қосымша кепілдіктері белгіленген.
Мұндай кепілдіктер ҚР «Кəсіподақтар туралы» заңының 18-19
баптарында бекітілген:
1. заңдар барлық жұмыс берушілерді, басшылықты, мемлекеттік
жəне шаруашылық органдарды, қоғамдық ұйымдарды жəне
лауазымды тұлғаларды кəсіптік одақтардың құқықтарын сақтауды,
олардың қызметіне жан-жақты жағдай жасауын міндеттейді;
2. заңдар кəсіподақтардың меншік құқықтарын таниды, оларға
қол сұқпауды жəне қорғауды кепілдейді;
3. кəсіподақтардың өкілдері өздерінің мүшелері жұмыс істейтін
кəсіпорындарға еркін кіру құқығына ие;
4.
кəсіподақтар
өздерінің
жарғыларына
жəне
міндеттеріне сəйкес сыртқы экономикалық қызметті
жүзеге асыру, кəсіподақтық банктерді, сақтандыру жəне
акционерлік қоғамдарды құру, ынтамақтастық қорларын
қалыптастыру,
шығармашылық
қызметпен
айналысу
құқығына ие.
Сайланбалы кəсіподақтық қызметкерлері келесі қосымша кепілдіктерге ие:
1. аталған қызметкерлерді басшылықтың бастамасы бойынша
қызметтен босатуға қызметтен босатудың жалпы тəртібін
сақтаумен қатар кəсіподақ комитетінің алдын-ала келісімімен ғана
жол беріледі;
2. ұйым толығымен таратылған немесе қызметкерлер қызметтен
босатудың негізі болып табылатын кінəлі əрекеттер жасаған
жағдайды
қоспағанда,
кəсіподақ
органдарына
сайланған
тұлғаларды олардың сайланбалы өкілеттіктері аяқталған соң екі
жыл ішінде басшылықтың бастамасымен қызметтен босатуға
болмайды;
3. сайланбалы кəсіподақтық органдардың мүшелері кəсіподақ
съездеріне, конференцияларына делегаттар ретінде қатысу,
сонымен қатар, олардың пленумдарының, президиумдарының
жұмысына қатысу уақытында орташа жалақысы сақтала отырып
өндірістік жұмыстан босатылады.
Еңбекке құқыққа қатысты аталған кепілдіктер кəсіподақтарға
жұмыс берушінің тарапынан қуғын-сүргіндік шаралардан,
жұмыстан босатудан жəне тəртіптік жазалалардан қорықпастан,
қызметкерлердің құқықтарын қорғауға белсенді түрде қатысуға
мүмкіндік береді.
Кəсіподақтар туралы заң қажет болған жағдайда кəсіподақтар
органдарының кəсіподақтар туралы заңдарды бұзғаны үшін кінəлі
лауазымды тұлғаларды жауапкершілікке, тіпті сотқа тартуды талап
етуге құқығын көздей отырып, кəсіподақтардың өзін-өзі қорғау
құқығын бекіткен.
Тақырып бойынша сұрақтар:
1. Кəсіптік одақтарға түсінік беріңіз.
2. Кəсіподақтар туралы заңдарға жалпы анықтама беріңіз.
3. Кəсіподақтар қандай белгілер бойынша құрылады?
4. Кəсіподақтардың маңызды функциялары қандай?
5. Кəсіподақтардың қорғаушылық функциясы дегеніміз не жəне
ол қалай жүзеге асырылады?
6. Кəсіподақтар қызметкерлерге өкілдік ету қызметін қалай
жүзеге асырады?
7. Кəсіптік одақтар туралы заңдардың күші кімдерге таралады?
7 Т А Р А У
ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУДЫ ЖƏНЕ ЖҰМЫСҚА
ОРНАЛАСТЫРУДЫ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
Жұмыспен қамту жəне жұмысқа орналастыру туралы
заңдарға жалпы сипаттама.
Еңбек нарығының түсінігі. Қазақстанның жəне өзге де
кеңестік мемлекеттердің нарықтық қатынастарға өтуі Кеңестік
Одақ 1930 жылдан 1991 жылдарға
дейін
білмеген
жұмыссыздықтың пайда болуына жəне еңбек нарығының
туындауына алып келді. Қазіргі кезде жұмыссыздық мəселесі елдің
миллиондаған еңбекке қабілетті халқына таныс.
Қазіргі заманда еңбек нарығы азаматтарды лайық
жұмыспен тиімді қамтамасыз етумен, жұмыс күшіне қатысты
ұсыныстар
мен
сұраныстарды
қанағаттандырумен
байланысты экономикалық жəне құқықтық қатынастардың
жиынтығын білдіреді.
Бұл қатынастардың субъектілері болып əрқайсысы еңбек
нарығында ортақ жəне ерекше мүдделерге ие жұмыссыз
тұлғалар, жұмыс берушілер мен мемлекет болып табылады.
Жұмыс күшінің иесі ретіндегі азаматтар еңбек нарығында тиісті
ақылы жұмыс табуға тырысады. Жұмыс беруші табыс табу
мақсатында өзінің негізгі қызметін жүзеге асыру үшін тиісті жұмыс
күшін табуға тырысады. Бұл ретте, мемлекет аталған
қатынастардың өркениетті түрде даму жəне жұмыс беруші мен
қызметкерден тиісті салықтар жинау мақсатын иелене отырып,
реттеуші жəне үйлестіруші болып табылады.
Еңбек
нарығын
жұмыс
берушілер
мен
жалданбалы
қызметкерлер еңбек шарттарын бекітетін, еңбек құқығы
қатынастарына түсетін құқықтық кеңістік ретінде де қарастыруға
болады. Кең мағынада, мұндай құқықтық кеңістік ретінде
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағы, шетелдердегі Қазақстан
Республикасының елшіліктері мен консулдықтарының аумақтары
табылады. Алайда, көп жағдайда мұндай құқықтық кеңістік ретінде
азаматтарды жұмысқа қабылдайтын ұйымдардың аумағын түсінуге
болады.
Аталған құқықтық кеңістіктердің шектері «қатып қалған»
статикалық сипатқа ие емес. Еңбек нарығының құқықтық
