бастап ешқандай шені жоқ Павлодар уезі 2 учаскесінің шаруа
бастығы Васильевке дейін болды. [1,168 п.].
Олар қызмет еткен жылдары шаруа бастықтары шен
алып және қажетті жеңілдіктерге де ие болды. Мысалы, В.
Гарф 1902 жылы 30 қыркүйекте титулярлық қызмет шенін
алды, ал 1910 жылы сараймаңы кеңесшісі шенін алып, оның
жалақысына жылына 400 рубль көлемінде үстеме ақша
қосылды [4,179-п]. Қостанай уезінің 1 учаскесінің бастығы
сараймаңы кеңесшісі Андрей Лихачев 1904 жылы келесі шен
саналатын коллеждік кеңесші шенін алды, ал осы уездің 2
учаскенің бастығы коллеждік секретарь Островский титулярлық
кеңесші шеніне ие болды [9, 120-122 пп.].
Сараймаңы
кеңесшісі
Андрей
Лихачев
дворяндық
әулеттен, Томск губерниясының губернаторының жанындағы
ерекше тапсырмаларды орындайтын аға шенеунік. Шаруа
бастығы қызметіне тағайындалу алдында қасиетті 3 дәрежелі
Станислав орденінің, император II Николайдың таққа отыруына
байланысты ескерткіш күміс медальдің иегері болды [9,8 п.].
Өскемен уезі 4 учаскенің шаруа бастығы Гавриил Смирнов
шаруа бастығы қызметіне шенсіз кіріскенмен, бір жылдың
ішінде губерниялық секретарь шенін алады [8,13 п].
Облыстық
басқарма
шаруа
бастықтарының
аттестациясын өткізіп отырды. Осыған байланысты аймақ
әкімшілігі қызықты мінездемелер жіберіп отырды. Мысалы,
Семей облыстық басқармасы Семей уезінің шаруа бастықтары
К.Я. Третьяков (1учаске), А.Г.Киниц (2 учаске), Н.С.Симоновтың
(3 учаске) қызметіне сараптама жасай отырып, олардың үшеуі
де «шаруалар мен бұратаналардың (қазақтардың) ісін жақсы
біледі» деп атап өтті. Учаске бойынша да, кеңсе қызметі де
қанағаттанарлық деп есептеді. [11, 129 п.].
Семей облыстық басқармасы Өскемен уезі 1-ші шаруа
учаскесінің бастығы А.А. Даниловты аттестациялауда Семей
облыстық басқармасының жалпы отырысының «нұсқаулары
мен талаптарды орындамауға, оны мойынсынбауға бейімділік
танытты» деп есептеді. Негізінде облыстық басқарма көптеген
шаруа бастықтарының қызмет бабындағы міндеттерін қалай
орындап
жүргендерін
көрсетеді,
соның
ішінде
П.М.
Фиалковский (Павлодар уезі 1 учаске) «өз ісінің өте жақсы
білгірі», А.Г. Серебрянский (4 учаске, Павлодар уезі), В.П.
Селезнев (Зайсан уезі 1 учаске) және басқа да көптеген шаруа
бастықтарын «өз ісін жақсы біледі» деп көрсетті. Ал А.А.
Данилов (Өскемен уезі 1 учаске), М.С. Троянов (2 учаске,
Өскемен уезі) және т.б.«өз ісін айтарлықтай, әжептәуір біледі»
84
деп
есептелді.[11,131
п.]
Бірақ
құжаттарда
осы
мінездемелердің ішінде қандай сатылық айырмашылықтары
бар екендіктері айтылмады (өте жақсы, жақсы, жеткілікті,
қанағаттанарлық). Сондай-ақ ешқандай шаруа бастығының
қызметін аймақ әкімшілігі «қанағаттанарлықсыз» немесе
«нашар» деп көрсетпеді. Әрине, олардың барлығы орыс
әкімшілігінің
ықпалында
болғандықтан,
олардың
кәсіби
біліктіліктерінің жоқ екендігін көрсету мүмкін болған жоқ.
Сонымен, шаруа бастықтарының әлеуметтік бейнесі
белгілі бір мінездемесі бар нақты адамды көруге мүмкіндік
береді. Олардың көпшілігінің заңды білім дәрежесі болған жоқ,
бірақ үлкен өкілеттілікке ие болды. Азаматтық немесе әкімшілік
істерді шешуде қарапайым заң білімінің жоқтығы олардың
қызметтерін қиындата түсті және олардың міндеттерін
үкіметтің қайта қарауына мәжбүр етті. Шаруа бастықтарының
әлеуметтік статусы мен білімі деңгейлері әр түрлі болды.
Әдебиеттер:
1. ҚРОММ. 64-қор 1-т., 1009- іс.
2. ҚРОММ. 25-қор.2- т., 267-іс.
3. ҚРОММ. 64-қор.1- т., 2691-іс.
4. ҚРОММ. 64-қор. 2-т., 616-іс.
5.ҚРОММ. 64-қ., 2-т., 576- іс.
6. ҚРОММ. 64-қор 2-т., 524- іс.
7. ҚРОММ. 64-қор 2-т., 274- іс.
8. ҚРОММ.64-қор.1- т., 621-іс.
9. ҚРОММ. 25-қор.1- т., 2759-іс.
10. ҚРОММ. 64-қор 2-т., 301- іс.
11.ҚРОММ. 64-қор.1- т., 1287-іс.
85
ОБЗОРЫ И ПАМЯТНЫЕ КНИГИ АКМОЛИНСКОЙ ОБЛАСТИ
КАК ИСТОЧНИК ИСТОРИИ РАЗВИТИЯ НАРОДНОГО
ОБРАЗОВАНИЯ В ГОРОДЕ КОКШЕТАУ В КОНЦЕ XIX –
НАЧАЛЕ ХХ ВВ.
Ергалиев Ж.Х.
Кокшетауский технический институт МЧС РК, г. Кокшетау
darc_1989@mail.ru
Источниковой базой по истории отдельных регионов или
городов, связанные с темами, охватывающими период начала
ХХ в., для историков-исследователей служили местные
архивные источники. Тогда как в настоящее время с
увеличением интереса исследователей к региональным
историческим
исследованиям,
актуальными
становятся
провинциальные справочные издания губерний и областей
Российской империи.
Особое место в этом списке источников занимают
«памятные книги» и «обзоры» областей и губерний, сведения
из которых составляют массу статистических объективно
достоверных сведений о социально – экономической и
культурно-просветительской жизни областей и губерний
Российской империи. В связи с этим, темой настоящей статьи
выступают обзоры и памятные книги Акмолинской области как
источник истории развития народного образования г. Кокшетау
в конце XIX – начале XX вв.
С целью привлечения новых материалов, данный класс
источников, стал активно изучаться исследователями в России
с начала 90-х годов XX в. Результатом многолетних работ над
местными периодическими материалами конца XIX - начала XX
вв. стало издание исследователями публикаций, в которых
отражены результаты выявления и введения в научный оборот
информации, содержащейся в архивах периодической печати.
По результатам проведенных научных работ, некоторые
исследователи Балацкая Н.М. и Раздорский А.И. [1], Левин
Д.Э.[2] опубликовали свои труды.
Обзоры
–
название
официально
издававшихся
областными
статистическими
комитетами
изданий,
служившими в качестве приложений к всеподаннейшему
86
