А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

54 
организмдердің 
анабиоз 
түріндегі 
күйінде 
мүмкін 
болады. 
Континенттердің төменгі шекарасы химиялық элементтердің миграциясы 
бітетін аймақтағы 3...4 км тереңдігімен анықталады. Мұхиттардың астында 
биосфераның литосфералық шегі аяқталады, түптен төмен 1...3 км 
тереңдікте. Мұхит суларында тіршілік максималды тереңдіктерге дейін 
тарайды – 11022 м (Тынық мұхитындағы Мариан науасы). 
Әртүрлі деңгейдегі биожүйелердің тығыз функционалды байланысы 
биосфераны, өзінің номеостазы бар және организмді қоршап отырған 
ортасын (соның ішінде адамды) биотикалық реттелуін жүзеге асыратын, 
тереңінен біріктіретін және өздігінен реттелетін жаһандық жүйеге 
айналдырады. 
Биосфераның тірі заттарының 98%-ы жер үсті өсімдіктерінің, 
саңырауқұлақтар мен микроорганизмдерінің биомассасымен ұсынылған. 
Жануарлар тірі заттың жалпы салмағының тек 1,4%-ын ғана құрайды. 
Қатысты аз биомассасында жануарлардың саны өсімдіктер түрінің 
санынан төрт есе жоғары болады. Мұнда құрғақ жерлерде өмір сүретін 
жануарлар саны түрлердің жалпы санының 93%-ын құрайды, су 
жануарлары тек 3 %-ды құрағанда. Құрғақ жерлерде түрлердің пайда 
болуы көбінесе омыртқасыз бунақденелілерге қатысты басымырақ, 
омыртқалылар арасында түрлердің алуантүрлілігі балықтарға сипатты. 
Боисфераның бүтіндей биосалмағы шамамен 4,9 трлн тоннаны құрайды. 
6.2 Адам – эволюция заңдары көзқарасынан. Адам экологиясы. 
Адамның экологиялық тауашасы 
Адам – тірі организмдердің Жер бетінде дамуының жоғары 
баспалдағы. Ол, И.Т. Фроловтың айтуынша (1985), - «қоғамдық-тарихи 
процестің, Жер бетіндегі заттай және рухани мәдениеттің дамуының 
субъекті, 
генетикалық 
жағынан 
басқа 
тіршілік 
формаларымен 
байланысқан, бірақ олардан қару - жарақтарды жасай алу қабілеттілігімен 
бөлінген биоәлеуметтік тіршілік иесі, анық сөзі мен есі бар, 
шығармашылық белсенділігімен және адамгершілікті өзін-өзі тануға 
бейім». 
Адамның биоәлеуметтік табиғаты биологиялық және әлеуметтік 
элементтері кіретін, оның өмірлік шарттарының бірлік жүйесімен 
анықталатындығымен айқындалады. Бұл оның тек биологиялық қана емес, 
сонымен қоса, әлеуметтік бейімделгіштік қасиетін тудырады, яғни жеке 
аралықты және топтық іс-әрекеттің болуына, берілген қоғамда, санатта, 
әлеуметтік топтағы нормалармен және әлеуметтендіру процесіндегі 
құндылықтармен келтірілуі (бұл жайлы білімді игеру жолымен қоғамда не 
класта т.с.с.). адам табиғатының бұл аймағын олармен өте тығыз 
байланыстағы (әлеуметтік-экономикалық ғылымдар және т.б.) әлеуметтік 
дисциплинаның 
үлкен 
тобы 
зерттейді. 
Адамның 
биологиялық 
бейімделгіштігі жануарлар дүниесінен айрықша ерекшеленеді, себебі тек 

55 
оның биологиялық функцияларын ғана емес, сонымен қатар, әлеуметтік 
факторлардың өспелі күйіндегі әлеуметтік функцияларын сақтауға 
ұмтылады. Соңғы жағдайдың маңызды экологиялық мағынасы бар және 
өзін экологиядағы «адам» түсінігінде тапқан болатын. 
Адам (немесе адам тобының) және биосфера арасындағы қарым-
қатынастардың, адамға (немесе адамдар тобына) табиғи және әлеуметтік 
орталардың әсер етуінің жалпы заңдарын 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: