А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

18 
немесе техногенді шығу тегі болады (ауа құрамы, қала микроклиматы), ал 
антропогенді факторлардың биотикалық не абиотикалық сипаты болуы 
мүмкін. 
2.3 Шектеуші факторлар. Биотикалық және абиотикалық 
факторлардың әсер ету заңдылықтары. Толеранттылық пен минимум 
заңдары. Толеранттылық диапазоны 
Табиғи жағдайларда әрдайым факторлардың күрделі комплекстері 
әрекет етеді. Тіршілік ету үшін организмге экологиялық факторлардың 
оңтайлы үйлесімділігі – экологиялық оптиум қажет. Тірі қалу диапазоны 
кеңейтілу мүмкіндігі бар факторлардың өзара әрекеттесуіне үлкен мән 
беріледі. Осылайша, температураның төмендеуі балықтардың тамақтың не 
қажет оттегінің жеткіліксіздігіне шыдамдылығын жоғарылатады. 
Факторлардың үйлесімділігі синергетикалық болуы мүмкін, мұнда әр 
түрлі әсерлер бірін-бірі күшейте отырып, жеке әрекеттер сомасына 
қарағанда үлкен эффект береді (мысалы, комплекстік тынайтқыштардың 
әрекеті 
немесе 
ортаның 
салқындатылатын 
күшіне 
жел 
мен 
температураның бірлесіп әсер етуі). Үйлесімділік эффекттердің әлсіздігі 
байқалған кезде қолайсыздық туғызуы мүмкін. Ол қазіргі уақытта 
үйлесетін факторлар өздерінің оңтайлы белгілеріне қаншалықты жақын 
болғандығынан тәуелді. 
Тірі 
қалудың 
жинақталған 
шарттарынан 
организмнің 
не 
популяцияның күйіне басқаларынан күштірек әсер ететін факторды 
әрдайым бөліп шығаруға болады. Белгілі бір маңызы бар ресурстың 
(судың, жарықтың, жылудың, астың) жеткіліксіздігі басқа жағдайлар 
оптималды болғандығына қарамастан өмірлік қабілетті шектеп отырады. 
Мұндай факторларды 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: