211
3.Шығармаға қатысушы ағайындылар кімдер?
4. Әр топ ӛзі қатысатын оқиғаны сюжеттік желіге түсіріп кӛріңдер
(мәтінмен жұмыс).
5.Әр кейіпкер драмада ӛзі қарам-қатынас пен пікір таласқа түсетін
келесі топтағы кейіпкерге мініздеме берсін. Шығарманың сол тұсын диалог
түрінде оқып сахналап кӛрсін.
Оқушылар әр кейіпкерге қысқаша мінездеме жасайды. Мәселен
Қамажайға жасалған мінездеме:
8. Ӛздеріңіз жасаған мінездемені драма мәтінінен нақты мысалдар ала
отырып дәйектеңіз.
Н ә з и л а: Әпке деймін, ательеге маркизет түсіпті. Гауһарда азын-
аулақ ақша бар екен, мен одан қарыз ала тұрмақ едім. Жете алмадық. Жете
алмағанымыз да дұрыс болды. әйтпесе, кейін қайдан тауып берер едік.
Қ а м а ж а й: Неге?.. Тауып береміз... Тимур ертең айлық алады.
Н ә з и л а: Оның айлығы ӛзінен артылмайтын болды ғой. Ӛткен
жолы мен оны паркте бір қызбен кӛргем. Меніңше, финанс жағын сол
кісі басқаратын болуы керек. Ал, енді іске кіріселік.
Қ а м а ж а й: Ойбай-ау... Сендердің қарындарыңның аш екенін
білмей қалдым ғой, тамақты мол жасайтын едім. Әлгі Темірбек бір
жолдасымды ертіп келем деп еді. Сол екеуінің... Жарайды, сол екеуінің
сыбағасын салып берейін.
Г а у һ а р: Жо-жоқ, апа, керек емес. Бізге осы да жетеді.
жауапты
қамқор
ақкөңіл
аңғал
қонақжай
мейірбан
ұстамды
Адал
Қамажай
212
Қ а м а ж а й: Азаннан бері дым сызбасаңдар қайдан жетсін.
Оларға... котлет қуырып бере салармын. Әкеліңдер ыдыстарыңды.
Н ә з и л а: Біздің әпкешка бала сияқты. Не айтсаң, соған сене
береді.
Бұл үзіндіден Қамажайдың ӛз бауырларының барлық сұранысын
қанағаттандырғысы келетін ақ кӛңілі, қамқорлығы танылады. Аңқаулығы да
аңғарылады.
Қ а м а ж а й: (Темірбектің досы Сұлтанға қарап) Ал, туған күнің
құтты болсын, інішек. Қуаныштымыз. Темірбекжанның досы болсаң, менің
де туған інімсің. Ал, ӛздерің отыра тұрыңдар, мен барып котлет...імм...
тамақ дайындап жіберейін.
Үзіндіден Қамажайдың қонақжайлылығы мен кең пейілділігі,
бауырмалдығы танылады. Жасаған қамқорлығы мен жақсылығына ӛтеу
тілемейтін дархан кӛңілі танылады. (осы сияқты мәтіннен келтірілген
мысалдар негізінде Қамажайға толық мінездеме жасалып, кейіпкер
тұлғасы ашылады).
Драмадағы басқа кейіпкерлердің де іс-әрекеті, болмыс-бітімі
талданады.
Кейіпкерге берілетін мінездеме үлгісін әр топ ӛз қалауларына
байланысты жасайды.
Камила
сабырсыз
иба сақтамайды
үлкенге құрметі жоқ
жеңіл ойлы, өзімшіл
еркекшора
мейірімсіз
213
Шығармадағы кейіпкерлерге талдау жұмыстарын жасағаннан кейін,
шығармадағы кейіпкерлер арасында кӛтерілетін проблемалар, шығарманың
танымдық, тәрбиелік салмағын танытатын тұстарына басты назар аударамыз.
Д.Исабековтың «Әпке» драмасында ағалы-қарындасты Темірбек пен
Нәзиләнің арасындағы сӛз тартыс, достар арасындағы әңгімелер ӛрбиді.
Жастар арасындағы тартыстың тақырыбы «объективті пікір», «жеке пікір
деген не?» дегеннің тӛңірегінде болады. Шығармадағы «пікір» туралы кӛз-
қарастарды айтпас бұрын оқушылардың ӛзіне сұрақ-жауап әдісімен осы ойды
анықтатуға болады.
СА У А Л Н А М А
9. Шынайы пікір (объективті пікір) дегенді қалай түсінесің?
Ӛз пікіріңді үнемі ашық жариялайсың ба?_________________________
Досыңның пікірімен есептесесің бе?______________________________
Ӛзің түйінін шеше алмаған мәселе туралы елден пікір сұрайсың ба?
____________________________________________________________
Шынайы пікір дегенді қалай түсінесің?___________________________
(Оқушының аты-жӛні)
Оқушылардың сауалнамасын тыңдап болғаннан кейін драма
кейіпкерлеріне кезек беріледі.
Кәмила: Қазіргі заманда жұрттың бәріне бірдей ұнай беру шарт
емес. ХХ ғасыр ғылыми-техникалық прогресстің ғасыры ғана емес,
субьективті пікірдің ғасыры. Біреуге ұнау үшін әрекет жасау
бекершілік.
Сұлтан: Біреуге ұнамауды мақсат ету де адамды рухани
тұйықтыққа итермей ме?
Кәмила: Сен мені түсінбей қалыпсың. Біреудің қабағына қарап,
соның ақылымен ӛмір сүру, қайткен күнде де оған да ӛзің жайлы
жаман пікір қалдырмауға тырысу — адамды ой бостандығынан айы-
рады. Ал ой бостандығы болмаған жерде... айталық, сен қолыңа гита-
ра ұстап, туған күніңді думандатып, маған қарсы дау айтып отыр-
ғаныңа қарамастан, тіпті он екі мүшесі сау, қаланың ортасынан үш
бӛлмелі пәтеріне, жергілікті комитеттің мүшесі екеніне де қарамас-
тан, мына сен ... сыртын терімен қаптай салған тұлып болар едің.
Сұлтан: І-імм. С-солай де. Ашулануға тұрарлық сӛз екен. Бірақ
жақын досымның үйіне алғаш рет келіп отырғандықтан, шаңырақтың
шырқын бұзғым келмей отыр. Дегенмен, айта қойшы, жұрттың бәріне
бірдей ұнамауды мақсат еткен адам ғана ой бостандығының иесі
санала ма? Обьективті пікір деген бар ғой.
Светлана: Жоқ.
Сұлтан: Қалайша? Обьективті пікірді жоққа шығарғың келе ме?
Светлана: Жоққа шығарғым келмейді. Ӛйткені ол болған емес.
Обьективті пікір деген-субекьтивті пікірлердің жиынтығы.
Достарыңызбен бөлісу: |
