А. А. Сатбекова пед. ғыл док профессор



жүктеу 2,39 Mb.
Pdf просмотр
бет14/103
Дата24.12.2019
өлшемі2,39 Mb.
#24826
түріОқулық
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   103

30 
 
Е.Закариянұлы  «Қазақ  әліппесі»  (1910),  М.Малдыбаев  «Қазақша  ең  жаңа 
әліппе», Қ.Қожықов «Әліппе» ( 1912); 
2.Ы.Алтынсарин  үлгісін  ұстанған  оқулықтар:  С.Кӛбеев  «Үлгілі  бала», 
«Үлгілі тәржіме» (1910), О.Алмасов, Т.Меңдешев, К.Бейсембаевтардың ауыл-
дық  мектептерге  арналған  хрестоматиялары,  А.Байтұрсынұлының  «Оқу 
құралы». 
1928  жылы    қаңтардан  латын  алфавитінің  енуіне  байланысты    қазақ 
мектептерінде екі түрлі  әліппені оқыта бастады. Сонымен қатар осы жылдар-
дағы  колхоздастыру  ісіне  қатысты  сыныптық  сабақ  жүйесінің    бригадалық 
еңбек  топтарына  ауысуы  мектептерде  оқу  мен  оқыту  процесіндегі  дамуына 
елеулі  кедергі  келтірді.  Білім  берудегі  бұл  тоқырау  қазақ  зиялыларының 
назарынан тыс қалмады.  
Халық Ағарту Комиссары ретінде А.Байтұрсынов бірінші  және екінші 
буын  мектептері  үшін  оқу  құралдары  мен  хрестоматиялар  түзу  ісін  арнайы 
мәжілісте  кӛтерген.  Жаңа  оқу  құралдарын  жазу  туралы  қаулы  қабылданған. 
Бұл бастамаға қазақ зиялылары:  ақын, жазушылар, оқытушылар, білім беру 
саласының алғашқы қайраткерлері С.Сейфуллин, Ж.Аймауытов, Т.Шонаұлы, 
М.Жұмабаев,  Ғ.Болғанбаев,  М.Жолдыбаев,  Қ.Жұманов,  Қ.Тоқтыбаев, 
І.Жансүгіров,  Б.Майлин,    С.Мұқанов,  Қ.Жұмалиев,  Ӛ.Тұрманжановтар 
қолдау берілген. 
Осы  бастама  негізінде  бірнеше  оқу  құралдарын  жазу  қолға  алынған. 
А.Байтұрсыновтың  «Әліппе»  (1921),  М.Дулатов  «Қирағат»  (1914),  «Оқу 
құралы»  (1921),  «Әдебиет  танытқыш»  (1926),  «Әліп  би»,  «Жаңа  құрал» 
(1926),  Т.Шонаұлымен  бірігіп  жазған  оқу  құралы  (1927),  Т.Шонаұлы 
«Жаңалық», «Сауаттан», «Жаңа арна» (М.Жолдыбаевпен бірге (1927), «Шала 
сауатты  ересектер  үшін»  (1926),  М.Әуезовтің  «Әдебиет  тарихы»  (1927), 
М.Жұмабевтың  «Сауатты  бол»  (1923),  «Педагогика»,  Ж.Аймауытовтың 
«Жаңа  ауыл»  (1929),  Б.Майлин,  С.Мұқановтардың  «Колхоз  –  ауыл»  (1930), 
Ғ.Мүсіреповтің  «Жаңа  ауыл»  (1930),  М.Әуезовтің  «Жеткіншек»  (1930)  т.б. 
оқулық-хрестоматиялары  қазақ  әдебиетінің  мектептерде  жеке  пән  ретінде  
оқытылуына жетекші  рӛл атқарды.  
Қазақ тіліндегі алғашқы оқулықтар 20-30 жылдардағы қазақ зиялылары 
тарапынан қолдау тапқан жаппай сауаттандыру ісіне де елеулі ықпал етті. 
Қазақ  әдебиеті  пәнінің  мазмұнындағы  тарихи  кезеңдер    алғаш  
М.Әуезов    оқулығында    кӛрініс  тапты.  М.Әуезовтің  «Әдебиет  тарихы»  оқу-
лығында әдеби материалдар  жеті бӛлімге жіктеліп ұсынылған:  
1.  Сыршылдық салт ӛлеңдер; 
2.  Батырлар әңгімесі; 
3.  Ел поэмалары; 
4.  Тарихи ӛлеңдер; 
5.  Ертегілер; 
6.  Айтыс ӛлеңдер; 
7.  ХVІІІ-ХІХ ғасыр ақындары. 
ХХ  ғасырдың  басында  жарық  кӛрген  оқулық-хрестоматиялар  қазақ 
әдебиетін  оқытудың барлық мақсат, міндеттерін ӛтей алмаса да,  сол тұстағы 


31 
 
саяси-әлеуметтік  жағдай  мен  заман  сұранысын  қанағаттандырды.  Қазақ 
әдебиетінің пән ретіндегі жүйесі мен құрылымы, білім мазмұны жылдар бойы 
қалыптасты.  1930  жылдардағы  қазақ  әдебиетінің оқу  құралдары  әрі  оқулық, 
әрі әдеби, ғылыми, зерттеу еңбегінің нәтижесі болып табылды. Алғашқы оқу 
құралдары жазылған тұста әдебиеттің тарихи курсы толық анықталмаған кез 
болатын. Оның үстіне әдебиеттің теориясы  қалыптаспаған, сыны жоққа тән 
еді. Аумалы-тӛкпелі кезеңде әдеби мұраға деген кӛзқарастың да тұрақтамаған 
тұсы  болды.  Қазақ  әдебиетінің  алғашқы  сынында  сыңаржақтық  басым  еді. 
Әдебиет  пәнінің  ғылыми  негіздерін  анықтау  да  күрделі  үдерістен  ӛтті.  
Сондықтан осы кезеңде жазылған әдебиет майданы мәселелері алғашқы оқу 
құралдарына  енгізіле  берді.  Сол  оқу  құралдары  ӛз  кезегінде  орталау  оқу 
орындарына да қызмет етті.  
1930  жылдан  оқулыққа  қарағанда  хрестоматиялық  сипаты  басым  оқу 
құралдарын  шығару  тенденциясы  орын  алды.  Осыдан  былайғы  уақытта 
І.Жансүгіров, С.Сейфоллаұлы, Ә.Мәметкелінінің «Әдебиет құралы» оқулығы 
(1932),  С.Сейфоллаұлы,  Ӛ.Тұрманжанұлының  «Кӛркем  әдебиет»  (1934), 
М.Жолдыбайұлы,  Ә.Қоңыратбайұлы,  М.Қаратайұлының  тӛрт  жылдық 
мектепке 
арналған 
«Әдебиет 
хрестоматиясы», 
Е.Исмайлов 
пен 
Қ.Бекхожиннің  5-сыныпқа  арналған  хрестоматиясы,  1937-1938  жылдары 
М.Әуезовтің 6-сынып үшін, Д.Әбіловтің 7-сыныпқа арналған, С.Мұқанов пен 
Қ.Бекхожинңің  8-сынып  үшін,  Е.Исмайлов  пен  Қ.Бекхожиннің  9-сыныпқа 
арналған  әдебиет  хрестоматиялары  жарық  кӛрді.  Бұл  хрестоматиялардың 
оқушы-шәкірттердің  білімін  толықтыруға,  әдеби-  эстетикалық  танымын 
кӛтеруге зор ықпалы болды.   
1940 жылдан бастап әр сыныпқа арналған әдебиет оқулықтары жүйелі 
шығарылып  тұрды.  Оқу  бағдарламалары  мен  оқулықтардың    жаңартылып, 
әдістемелік жағынан ізденістің күшейіп,  жүйелі  шығарылуына  себеп  болған 
қырқыншы  жалдардағы  педагогикалық  ғылыми  зерттеу  институтының 
құрылуы еді.  
Осы  жылдары  5-сыныпқа  арналған  Ш.Кәрібаевтың  әдебиет  оқулығы 
жарық кӛрді.
1
 Оқулықта авторлар шығармалары ұсынылып, соңынан шығар-
ма  мазмұнына  орай  сұрау-тапсырмалар  берілген.  Оқушыларды  мәтінмен 
жұмыс  жасауға  бағыттаған.  Аталған  оқулық  кейін  Ш.Кәрібаев  пен 
С.Тілешованың  авторлығымен  шыққан 
2
.  Кейінгі  оқулықтарда  да  сұрақ-
тапсырмалар жетілдірілгені байқалады. 
Оқулық  авторлары  оқулықта  берілген  материалдардың  мән-мазмұнын 
анықтау  мен  талқылауда  кеңес  дәуірінің  ұсынған  саясатына  үнемі  сәйкес 
болуды кӛздеп отырады. Сол себепті әлеуметтік жағдай теңсіздігінің себебін 
ашып және социалистік ӛмірдің ерекшелігін октябрь революциясының жемісі 
ретінде кӛрсетуге бағыттайды.  
                                                           
1
 
Кәрібаев Ш. Абай  (Ӛмірбаяны)// Әдебиеттік оқу кітабы: 5 - класқа арналған. Алматы, 
1949. Б 44-51.
 
2
 
Кәрібаев Ш. Абай Құнанбаев // Әдебиеттік оқу кітабы: 5 - класқа арналған. Алматы, 
1950. Б 3-4.
 


жүктеу 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   103




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау