7 тақырып. Қылмыстық іс жүргізудегі мәжбүрлеу шаралары Процестік мәжбүрлеу шараларының ұғымы

ҚПК-нің 128-бабының 1-бөлігінде көрсетілгендей, қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы күдіктіні ұстап алу – қылмыстық қудалау органы қылмыстың жолын кесу және оған күзетпен ұстау түрiндегi бұлтартпау шарасын қолдану туралы мәселенi шешу мақсатында немесе адамның жасырынуы не неғұрлым ауыр қылмыс жасауы мүмкін деп пайымдауға негіздер болса, қылмыстық теріс қылық бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету үшін қолданатын процестік мәжбүрлеу шарасы.

Қылмыстық-процестік ұстап алуды жай ұстап алудан, әкімшілік ұстап алудан және күзетпен ұстау сияқты бұлтартпау шараларынан ажыратып қарау керек.

Ұстап алу деп қылмыс жасады деп күдік келтірген адамды өз бетінше әрекет ету құқығынан айыру үшін дене күшімен мәжбүрлеу шаралары түсініледі. Заң бойынша қылмыскерді жәбірленушінің өзі, сондай-ақ басқа азамат (ҚР ҚПК-нің 130-бабы) немесе полицияның патруль-күзетші қызметкерлері ұстай алады.

Процестік ұстап алу күзетпен ұстау сияқты бұлтартпау шарасымен ұқсас келеді, бірақ бұл екеуі екі түрлі ұғымдар.

Ұстап алу тосын қолданылатын, қысқа мерзімді күзетке алу белгілерімен ерекшеленеді, оның ерекше негіздемесі, мақсаты, шара қолдану әрекеттері болады. Ұстап алу әрқашан тосын процестік әрекеті деп танылады, сондықтан соттың санкциясынсыз қылмыстық қудалаудың бастапқы сатыларында жүзеге асады. Ал бір ғана күзетпен ұстау сияқты бұлтартпау шарасын тандау туралы өтініш бойынша күдіктіні қайтадан ұстап алуға жол берілмейді.

Процестік ұстап алу шарасын тергеуші, прокурор, анықтау органы мен анықтаушы, қылмыстық қудалау органдары ғана жүзеге асыра алады.