№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World
of scientific research
___________________________________________________________________
80
«ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ
ҦЙЫМДАСТЫРҒАН «БАСТАУЫШ СЫНЫП МҦҒАЛІМДЕРІНІҢ ҤЗДІК
ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҦМЫСЫ» АТТЫ ҒЫЛЫМИ, ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК
ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҦМЫСТАР КОНКУРСЫНА ТҤСКЕН ЖҦМЫСТАР
АСЕМБАЕВА Сая Капашевна,
«№15 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ бастауыш сынып мҧғалімі,
Семей қаласы, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы
АХМАДИЕВА Динара Рашитовна,
«№41 жалпы орта білім беретін мектеп» КММ бастауыш сынып мҧғалімі,
Семей қаласы, Шығыс Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы
«ҚАЗАҚ ТІЛІ» САБАҒЫНДА ГРАММАТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӚЙЛЕУ ҚАБІЛЕТТЕРІН
ДАМЫТУ
Бұл жұмыста бастауыш сынып оқушыларына қазақ тілі грамматикасын түрлі
ойындар арқылы жеңіл, әрі қызықты меңгертудің әдіс-тәсілдері туралы айтылған.
Ойын – балалардың шынайы ойлап тапқан шындығына тез, еркін енуіне, ӛзіндік
«Менін» қалыптастыруға және шығармашылыққа, белсенділікке, ӛзін-ӛзі дамытуға
мүмкіндік береді. Сабақта және сабақтан тыс уақытта қолданылатын ойындар
оқушылардың жас ерекшелігіне сай топтастырылған.
Кез-келген ойын түрлерін сабақта ойнатқанда оқушыларда әрекет пайда
болады, дүниетанымы кеңейеді, ой-ӛрісін дамытады. Нәтижесінде ойнай отырып,
оқушылардың білім сапасының кӛрсеткіші жоғарлайды.
Бастауыш сыныпта оқыту барысында мұғалім баланың білім мен қабілеттілігін
қалыптастырады. Қазіргі мектептегі оқыту баланың таным процестерін дамытып,
барлық іс-әрекет түріне қабілеттілігін қалыптастыруға үлкен ықпал жасайды. Оқу
барысында баланың танымдық қабілетін дамыту жолдарын зерттеген И.Г.
Песталоци, К.Д. Ушинский, Д.Б. Занков, М.И. Махмутов, Б. Тұрғынбаева, К.
Бозжанова т.б. ғалымдар осы проблеманы жан-жақты зерттеген.
Ойын – балалардың шынайы ойлап тапқан шындығына тез, еркін енуіне,
ӛзіндік «Менін» қалыптастыруға және шығармашылыққа, белсенділікке, ӛзін-ӛзі
дамытуға мүмкіндік береді. Ойын – әрқашан білім бола отырып, баланы білім алуға,
еңбекке дайындайды.
Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану, қазіргі ӛркениетке
ұмтылған қоғам талабына сәйкес, Қазақстан Республикасының дамыған елдермен
иық тіресіп тұру үшін, еліміздің болашағы мен қазіргі кезеңі үшін білімді, зерделі, ӛз
бетімен іс-әрекет ете алатын, қоғамнан ӛз орнын таба алатын шәкірттерді дайындау
ұстаздың міндеті. Мектептегі оқушы ӛмірінің кӛп бӛлігі 45 минуттық сабақ кезінде
ӛтеді. Міне, осы кезде оқушы тек білім алып қана қоймай шығармашылықпен
зерттей білуге үйренуі керек.
Білімді алуда іс-әрекетке үйренген баланың бойында алған білімі ұзақ уақыт
сақталады және ол жұмыс істеуге, ізденуге, таңдауға, т.б. үйренеді. Сол үшін ескі
дәстүрлі сабақтан қашып, ең озық, тәжірибеден ӛткен технологиялардың бірінің
тиімділігін сәйкес таңдау қажеттілігі туады. Біркелкі сабақ оқушыны зерігу мен
жайбарақаттылыққа алып келеді. Ал зерігу болған жерде шығармашылыққа жол
жоқ. Біз сол себепті «Грамматикалық ойын-жаттығуларды қолдану арқылы
№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015 ISSN 2307-017X
Ġylymi zertteuler a̋lemì – Mir naučnyh issledovanij – World of scientific research
___________________________________________________________________
81
бастауыш мектептің қазақ тілі сабақтарында ауызекі сӛйлеу дағдысын дамыту» деп
ӛзіміздің проблемалық тақырыбымызға сүйенеміз.
Әрбір ұстаздың мақсаты – сабақ сапасын кӛтеру, түрлерін жетілдіру, сабаққа
оқушының қызығушылығын арттыру. Сондай-ақ бүгінгі таңда елімізде оқыту
мазмұны жаңартылып, сабақтарда озық технологияларды қолданудамыз. Сондай
технологияның бір түрі – «Ойын арқылы оқыту» технологиясы.
«Егемен еліміздің тірегі – білімді ұрпақ» десек, білімнің негізі бастауышта
қаланатыны белгілі. Бастауыш сыныптағы әртүрлі пәндер оқушы білімін дамытып,
танымдық қабілетін сомдауға үлкен үлес қосады. Балаларды оқытуда және
тәрбиелеуде ойынның рӛлі педагогикада бұрын да, қазір де қарастырылып келеді.
Алдыңғы қатарлы педагогтардың бәрі де ойынды нағыз керекті және маңызды іс-
әрекет деп түсінеді. Ойын балалар үшін оқу да, еңбек те болып табылады. Ойын –
айналадағы дүниені тану тәсілі. Ойын балаларға ӛмірде кездескен қиыншылықтарды
жеңудің жолын үйретіп қана қоймайды, ұйымдастырушылық қабілетін
қалыптастырады. Ойында бала қандай болса, ӛскен кезде жұмыста да, кӛбінесе,
сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткер, ең алдымен, тәрбиені ойын арқылы
алады», - деп балалар ойынын жоғары бағалаған.
Тиімді қолданылған ойын мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын
оқушылардың зор ынтамен тыңдап, берік меңгеруіне кӛмектеседі. Ӛйткені тӛменгі
сыныптағы оқушылардың аңсары сабақтан гӛрі ойынға ауыңқырап тұрады. Қызықты
ойын түрінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ықыластана әрі
сапалы орындайтын
болады.
Сабақта және сабақтан тыс уақытта қолданылатын ойындарды тӛмендегідей
топтастыруға болады. Әрбір ойынның бала үшін білімділік мақсаты ғана емес,
тәрбиелік, танымдық мақсаты зор. Ойын ұлттық, дидактикалық, жұмбақ есеп, әріпті
кубиктер, т.б. болып бӛлінеді.
Ойынға қойылатын әдістемелік талаптар:
- Ойынның мақсаты нақты және керекті кӛрнекіліктер мен материалдар күн
ілгері дайындалып,
оңтайлы жерге қою;
- Ойынға кірісер алдында оның жүргізілу тәртібін оқушыларға әбден түсіндіру;
- Ойынға сыныптағы оқушылардың түгел қатысуын қамтамасыз ету:
- Ойын үстінде шешім қабылдай білуіне,
ойлана білуіне жетелеу;
- Ойын түрлерін бағдарламаға сай іріктеп алу;
- Ойынды баланың жас ерекшелігіне қарай түрлендіріп пайдалану;
- Қарапайым ойыннан қиын ойынға кӛшу;
- Міндетті түрде ойынның қорытындысын жариялау қажет.
Ұлттық ойын ойнау баланың салт-дәстүріне, әдет-ғұрпына деген
сүйіспеншілігін арттырады және адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады.
Мәселен, ұнамды әдеттер – ӛзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдері дамиды.
Еңбек ету барысында ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздық сезімдер сияқты
қасиеттер қалыптасады.
Оқушының бәрі жақсы оқығысы келеді. Бірақ олардың ақыл-ой қабілеті
бағдарламадағы берілген материалды ұғуға бірдей емес. Оқушылардың кейбіреулері
мұғалімнің түсіндірген сабағын тез ұғады, кейбіреулері керісінше. Сондықтан
барлық оқушыны білімге бірдей жетелеу үшін ӛз мүмкіндігіне сәйкес сабақты
меңгерту, тілін, ой ұшқырлығын дамыту, ӛзіндік пікір айтуға жағдай жасау еркін
шығармашылыққа жетелейтін, пәнге қызығушылығын арттыратын әдістің бірі –
грамматикалық ойынның түрлері.
Грамматикалық ойындар арқылы сабақтарда оқушылар әртүрлі жағдайды
түсінеді, оны шешу жолдарын қарастырады. Жақсы ойынға бала бар ынтасымен
