2014 ж КӨлік саласында қОЗҒалыс қауіпсіздігін

Білім және ғылым образования и науки

министрлігі Республики Казахстан
Д. Серікбаев атындағы ВКГТУ им. Д. Серикбаева

ШҚМТУ
БЕКІТЕМІН

Құрастырған «Көлік және логистика»

кафедрасының доценті Ә. Жандарбекова

Өскемен

2014

Пәнді оқытудың мақсаты. Қазіргі таңда жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің проблемалары. Қазахстанда жол қозғалыс жағдайын талдау және жол көлік апатын төмендету бойынша мемлекеттік шаралар. Жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жүйесі. Құқықтық мемлекет құрастыру және мемлекетің нарықтық экономикаға көшу жағдайында жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтмасыз етудің мемлекеттік жүйесін жетілдірудің бағыттары.

Жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жүйесi мемлекеттiк саясатты iске асыру құралы болып табылады және ол жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы қатынастарды айқындайтын құқықтық нормаларды, орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, меншiк нысанына қарамастан, заңды тұлғалардың, жол жүрiсiне қатысушылардың, жол жүрiсi қауiпсiздiгiн және жол-көлiк оқиғаларының зардаптарын жоюды қамтамасыз ететiн құралдар мен шаралардың жиынтығын қамтиды.

Жол жүрiсi қауiпсiздiгiнiң жай-күйi көрсеткiштерiн есепке алудың мемлекеттiк жүйесi

1. Қазақстан Республикасының аумағында апаттардың, жол-көлiк жарақаттарының көрсеткiштерiн, көлiк құралдарының, жүргiзушiлер санын, жол жүрiсi саласындағы құқық бұзушылықтардың, жолдардың көлiк-пайдалану көрсеткiштерiн, сондай-ақ, жол жүрiсi қауiпсiздiгi мен оны қамтамасыз ету жөнiндегi қызметтiң жай-күйiн көрсететiн басқа да көрсеткiштердi есепке алудың бiрыңғай мемлекеттiк жүйесi жүзеге асырылады.

2. Жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы есепке алудың, есепке алу мәлiметтерiн пайдалану мен есеп беру деректерiн қалыптастырудың мемлекеттiк жүйесiн жүргiзу тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

3. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар есептiлiк жүйесiне кiретiн мәлiметтердi белгiленген тәртiппен сұратып алуға құқылы.
3 тақырып.

Қазақстанда жол қозғалысын қамтамасыз етуді басқарудың мемлекеттік жүйесі. Көлік саласында қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етуді бақылау жасау тәртібі.

Қазахстанда жол қозғалыс қауіпсізідігін басқару жүйесі. Жол қозғалысы және оның қауіпсіздігі аумағында Қазақстан Республикасы өкіметінің, орталық және жергілікті орындаушы органдарының құзыреті.
Жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесi

Жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі мемлекеттік саясатты іске асыру құралы болып табылады және ол жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормаларды, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, меншік нысанына қарамастан заңды тұлғалардың, қоғамдық ұйымдар мен бірлестіктердің, жол жүрісіне қатысушылардың, жол жүрісі қауіпсіздігін және жол-көлік оқиғаларының салдарын жоюды қамтамасыз ететін құралдар мен шаралардың жиынтығын қамтиды.
Жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк басқару жүйесi

. Жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң негiзгi бағыттары

Жол жүрiсi қауiпсiздiгi мыналар арқылы қамтамасыз етiледi:

- Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң, орталық және жергiлiктi атқарушы органдарының жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласындағы өкiлеттiгi мен жауапкершiлiгiн белгiлеу;

- жол-көлiк оқиғаларының алдын алу және олардың зардаптарының ауырлығын азайту мақсатымен орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың, заңды және жеке тұлғалардың қызметiн үйлестiру;

- автомобиль, қалалық жер үстi электр көлiгiнде және жол шаруашылығында жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi қызметтi реттеу;

- жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мәселелерi жөнiндегi нормативтiк құқықтық актiлердi белгiленген тәртiппен әзiрлеу және бекiту;

- жол жүрiсiн ұйымдастыру;

- жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды бағдарламалық-мақсатты жоспарлау;

- жол жүрiсi қауiпсiздiгi жөнiндегi шараларды ғылыми, материалдық-техникалық және қаржы жағынан қамтамасыз ету;

- көлiк құралдарының жүргiзушiлердi даярлауды ұйымдастыру және азаматтарға жүрiс қауiпсiздiгiнiң ережелерi мен талаптарын оқытып-үйрету;

- жол жүрiсi қауiпсiздiгiн медициналық жағынан қамтамасыз ету жөнiнде шаралар кешенiн жүргiзу;

- көлiкте сақтандыру саласында әлеуметтiк бағдарланған саясат жүргiзу;

- жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету саласында заңдардың, өзге де нормативтiк актiлердiң, ережелер мен стандарттардың орындалуын мемлекеттiк қадағалау мен бақылау.

4 тақырып.
Автомобиль көлігі саласында қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қызметтің негізгі бағыттары.
Жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң негiзгi принциптерi мыналар болып табылады:
      - жол жүрiсiне қатысушы азаматтардың өмiрi мен денсаулығының шаруашылық қызметтiң экономикалық нәтижелерiнен басымдығы;

      - жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуде мемлекет жауапкершiлiгiнiң жол жүрiсiне қатысушы азаматтардың жауапкершiлiгiнен басымдығы;

      - жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету кезiнде азаматтар мен мемлекет мүдделерiнiң сақталуы;
      - жол жүрiсi қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге жүйелi көзқарас. 

5 тақырып.

Жол қозғалыс қауіпсіздігін жоғарылатудың бағдарламалары.
Жол жүрісі және оның қауіпсіздігін ұйымдастыру саласындағы қызметті үйлестіру

1. Жол жүрісін ұйымдастыру және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қызметті үйлестіру жол-көлік оқиғаларының дер кезінде алдын алу, олардың жасалуына ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою және олардың зардабының ауыртпалығын азайту мақсатында мемлекеттік органдардың, заңды және жеке тұлғалардың келісімді іс-қимылдар әзірлеуі және жүзеге асыруы арқылы жүзеге асырылады.

2. Қызметті үйлестірудің негізгі міндеттері:

1) мемлекеттік органдар, заңды және жеке тұлғалар қызметінің тиімділігін бағалау;

2) Қазақстан Республикасының жол жүрісі және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы заңнамасын жетілдіру бойынша ұсыныстар жасап шығару;

3) басшылар мен лауазымды адамдардың жол жүрісін ұйымдастыру және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында жүргізген жұмысы туралы есептерін тыңдау және олардың осы саладағы қызметін жетілдіру жөніндегі ұсыныстарды жасап шығару;

4) жол жүрісін ұйымдастыру және оның қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдамағаны үшін лауазымды адамдарды тәртіптік және өзге де жауапкершілікке тарту туралы ұсыныстарды мемлекеттік органдар мен ұйымдарға енгізу болып табылады.
6 тақырып.

Автомобиль көлігі саласында жол қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету амағында нормативтік құқықтық реттеу.

Жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету облысындағы нормативтік-құқықтық реттеу қазіргі уақытта әртүрлі заңды күші бар актілердің үлкен санымен жүзеге асырылады [2, 3]. Олардың құрамына мемлекеттік басқару органдарының құжаттары (ҚР Үкіметінің Заңдары мен Қаулылары, ҚР Президентінің Жарлықтары), ведомсвалық (ведомствоаралық) құжаттар (Ережелер, бұйрықтар, нұсқаулар және т.б.), сондай-ақ басқа сауалдар бойынша - Қазақстан Республикасының субьектілерінің нормативтік құжаттары енеді.

Жол қозғалысы туралы Қазақстан Республикасының заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясында негізделеді және «Жол қозғалыс қауіпсіздігі туралы» заңы мен Қазақстан Республикасының басқа нормативтік құқықтық актілерінен тұрады[6]. «Жол қозғалысы туралы» заңның жобасын әзірлеу Қазақстандағы жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мемлекеттік басқармасының құқықтық негізін жасаудағы маңызды бастамасы болып табылады (2013 жылғы заңның жобасы) []. Егер Қазақстан Республикасымен бекітілген халықаралық келісім-шарттармен «Жол қозғалысы туралы» заңның жобасымен орнатылғандардан басқа ережелер орнатылса, онда халықаралық келісім-шарт ережелері қолданылады.

«Жол қозғалыс қауіпсіздігі туралы» заң жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету облысында негіз болатын мәнге ие және Қазақстан аумағында оның құқықтық негіздерін анықтайды. Оның міндеті өмір мен денсаулықты, азаматтардың мүліктерін сақтау, олардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау, ЖКО алдын-алу, олардың ауыр зардаптарының салдарын азайту болып табылады. Заң жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету облысында негізгі терминдер, принциптер, мемлекеттік саясатты реттейді: жол қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттары мен тағы басқа қызметтердің негіз болатын аспектілері.

Сертификаттау жөніндегі жұмыстарды басқару

1. Сертификаттау жөніндегі жұмыстарды басқаруды Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган жүзеге асырады.

2. Жеке және заңды тұлғалар сертификаттау жөніндегі өз қызметін осы Заңның және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінің ережелеріне, сондай-ақ мемлекеттік сертификаттау жүйесінде қолданылып жүрген нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес ұйымдастырады және жүзеге асырады.

1. Автокөлiк құралдарымен қауiптi жүктердi тасымалдау, олардың Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүрiп өту ережесi және қауiптi жүктердi тасымалдайтын жүргiзушiлер мен автокөлiк құралдарына қойылатын бiлiктiлiк талаптары (бұдан әрi - Ереже) Қазақстан Республикасының " Автомобиль көлiгi туралы " 2003 жылғы 4 шiлдедегi, " Автомобиль жолдары туралы " 2001 жылғы 17 шiлдедегi Заңдарына және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық кесiмдерiне сәйкес әзiрленген.

2. Ереженiң әрекетi Қазақстан Республикасының аумағы бойынша қауiптi жүктердің тасымалына байланысты заңды және жеке тұлғаларға қолданылады.

Қауiптi жүктердi автокөлiк құралдарымен халықаралық тасымалдау Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

3. Тасымалдау, тиеу-түсiру жұмыстарын жүргiзу және сақтау кезінде олардың өзiндiк ерекшелiгiне байланысты техникалық құралдардың, құрылғылардың, ғимараттар мен құрылыстардың жарылысына, өрт шығуына немесе бүлiнуiне, сондай-ақ адамдардың, жануарлардың өлiм-жiтімiне, жарақат алуына және ауруына себеп болуы, қоршаған табиғи ортаға зиян келтiруi мүмкiн кез-келген заттар, материалдар, бұйымдар, өндiрiс және өзге де қызмет қалдықтары қауiптi жүктер деп танылады.

4. Қауiптi жүктердi тасымалдау кезiнде қолданыстағы стандарттарға сәйкес қауiптi жүктердiң жiктемесi қолданылады.

2. Автокөлiк құралдарымен қауiптi жүктер

тасымалын ұйымдастыру
8 тақырып.
ЖКО тіркеу және талдаудың мемлекеттік жүйесі. Көліктік кәсіпорында ЖКО тіркеу және талдау. ЖКО соттық және қызметтік тергеу жасау.

Жол жүрісін ұйымдастыру жөніндегі іс-шаралар

1. Жол жүрісін ұйымдастыру жөніндегі іс-шараларды оның қауіпсіздігі мен жолдардың өткізу қабілетін арттыру мақсатында көлік және коммуникация саласындағы уәкілетті орган, қарамағында жолдар бар жергілікті атқарушы органдар, жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ жол жүрісі қауіпсіздігі жөніндегі уәкілетті органның аумақтық бөлімшелері жүзеге асырады.

2. Жолдардың өткізу қабілетінің жоғары болуын және жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жолдардың иелері:

1) аумақтық-көліктік жоспарлау және жол жүрісін ұйымдастыру бойынша құжаттама негізінде жол жүрісін ұйымдастыру және көліктік жоспарлау жөніндегі қызметті жүзеге асырады;

2) жолдарда көлік құралдарының үздіксіз жүрісін және осындай жүрістің қауіпсіз жағдайларын қолдау мақсатында техникалық регламенттердің талаптарына сәйкес жол жүрісін ұйымдастырудың техникалық құралдарының тәулік бойы пайдаланылуын және жедел жөнделуін қамтамасыз етеді.

3. Аумақтық-көліктік жоспарлау және жол жүрісін ұйымдастыру бойынша іс-шараларды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар өз құзыреттері шегінде:

1) аумақтық-көліктік жоспарлау және жол жүрісін ұйымдастыру бойынша құжаттаманы әзірлеуді және бекітуді қамтамасыз етеді;

2) аумақтық-көліктік жоспарлау және жол жүрісін ұйымдастыру саласында, жобаларды келісу мен қаржыландыру көздерін айқындауды қоса алғанда, бірлескен жобалаудың және іс-шараларды іске асырудың өңіраралық және өңірлік үйлестірілуін қамтамасыз етеді;

3) адамдардың жаппай келетін объектілерін салуды жоспарлау кезінде аумақтық көлік жүйелерінің тасымалдау және өткізу мүмкіндіктерін есепке алуға қойылатын талаптарды белгілейді;

4) елді мекендер көлік жүйелерінің тасымалдау және өткізу мүмкіндіктерінің есепке алынуын қамтамасыз ету мақсатында күрделі құрылыс объектілерін орналастыру және оларды көше-жол желісіне қосу тәртібіне қойылатын талаптарды белгілейді;

5) көліктік жоспарлау, көліктік инфрақұрылым объектілерін дамыту және орналастыру кезінде елді мекендердегі автомобильдендірудің қазіргі бар және перспективалық деңгейін есепке алуға қойылатын талаптарды белгілейді;

6) қызыл сызықтарды орнату және жаңартып отыру, олардың шекарасындағы аумақты пайдалану регламентін міндетті түрде сақтау, сондай-ақ көліктік инфрақұрылым объектілерінің жоспарлы орналастырылуы үшін аумақтарды резервке қою бойынша талаптарды енгізеді;

7) бағалаудың құқықтық өлшем шарттарын және аумақтардың көліктік байланысты және қолжетімді болуына қойылатын нормативтік талаптарды белгілейді;

8) аумақтық-көліктік жоспарлау және жол жүрісін ұйымдастыру жөніндегі қызметтің өзара байланыстылығын қамтамасыз етеді;

9) қолданылуы Қазақстан Республикасында қолданылатын стандарттарда регламенттелген және жол жүрісін ұйымдастыру жөніндегі құжаттамада көзделген техникалық құралдарды, құрылғылар мен конструкцияларды пайдаланады;

10) жол жүрісін ұйымдастырудың техникалық құралдарын орналастыруға және пайдалануға қойылатын негізгі нормативтік құқықтық талаптарды белгілейді;

11) елді мекендерде және оларға іргелес аумақтарда көлік жүйелерінің орнықты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін, көлік жүйелеріне, жол жүрісін ұйымдастыруға және көліктік инфрақұрылымға қойылатын, Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де талаптарды белгілейді.

4. Орталық және жергілікті атқарушы органдар өз құзыреттері шегінде көлік ағынының нормативтен артық жүктемесі болуымен және қоршаған ортаға антропогендік жүктемемен сипатталатын жекелеген қала аумақтарына көлік құралдарының кіруіне әртүрлі шектеулер енгізу арқылы жол жүрісін арнайы ұйымдастыру аймақтарын құруға құқылы.

5. Орталық және жергілікті атқарушы органдар көше-жол желісінің көліктік-пайдалану сипаттамаларының көлік жүйесінің сұраныстарына сәйкес келуін бақылау мақсатында өз құзыреттері шегінде елді мекендердің жолдарында, көшелерінде, олардың жекелеген учаскелерінде, көлік тораптарында, көше-жол желісінің өзіндік сипатты учаскелерінде көлік құралдары жүрісінің параметрлері (жүріс жылдамдығы, қарқындылық, жүктеме деңгейі, жүріс аралығы, жол жүрісін ұйымдастырудың техникалық құралдарының орналасуы мен жай-күйі) туралы деректерді жинау, өңдеу және жинақтау арқылы жол жүрісіне мониторингті жүзеге асырады.

 

9 тақырып.

Обеспечение БДД в транспортном процессе состоит из нескольких факторов, основные из которых работа с водительским составом, изучение и получение своевременной информации о дорожных условиях, выпуск на линию только исправных транспортных средств, тщательное планирование их работы [2]. Роль этих факторов многократно возрастает, когда перевозится груз, отягощающий последствия возможного ДТП.

Соблюдение экологической безопасности перевозок грузов заключается в надлежащем техническом содержании эксплуатируемых транспортных средств. Помимо соблюдения норм выбросов вредных веществ двигателем при техническом обслуживании транспортных средств необходимо обеспечивать отсутствие течи эксплуатационных жидкостей и масел из узлов и агрегатов.

При перевозке пылящих и жидких грузов перевозчик отвечает за надежное укрытие и герметизацию кузовов. Особое внимание к защите окружающей среды должно быть проявлено при перевозке опасных грузов.

В связи с тем, что перевозки осуществляются вне автотранспортной организации, обеспечение сохранности грузов, транспортных средств и личной безопасности водителей имеет специфические особенности и подразумевает четыре уровня [2]:

1. Организационный - заключается в поддержании надлежащей дисциплины, полноценном оформлении соответствующих документов, разграничении доступа к информации сотрудников автотранспортной организации и т.п.

2. Технический - включает в себя установку на автомобили противоугонных систем, поддержание связи с водителем на линии, слежение за движением транспортных средств и т.д.

3. Социально – психологический - обеспечивает стимулирование труда сотрудников, хороший моральный климат в коллективе, ответственность каждого сотрудника за репутацию перевозчика.

4. Экономический – заключается в предотвращении материальных потерь автотранспортной организации, создании как системы материального поощрения сотрудников в зависимости от результатов деятельности организации, так и взысканий при вине сотрудников.
10 тақырып.
Көліктік кәсіпорында қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

Қазақстан Республикасының «Жол жүрісінің қауіпсіздігі туралы» заңына сәйкес жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттарының бірі автомобиль, қалалық жер үсті электрлік көлігінде және жол шаруашылығында жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қызмет көрсетуді реттеу болып табылады. Сондықтан автомобиль көлігімен тасымалдауды жүзеге асыратын кәсіпорындар көлік құралдар жүргізушілерінің жұмысын жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету талаптарына сәйкес ұйымдастыруға, КҚ жүргізушілерінің анықталған еңбек және дем алу уақытын сақтауға, КҚ жүргізушілерінің және басқа да жол жүрісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін жұмысшылардың біліктілігін көтеруге жағдай жасауға міндетті.

Соңғы жылдары еліміздегі болған экономикалық өзгерістер жол-көлік аумағына ерекше әсерін тигізді. Кәсіпорын түріне және оның қызмет көрсету әрекетіне байланысты жүріс қауіпсіздігі қызметінің ішкі жүйесі ұйымдастыру және экономикалық тұрғысынан келесідей болуы мүмкін:

- тасымалдау үрдісін ұйымдастыру мен қатар жүріс қауіпсізідігін және жылжымалы құрамды тиімді пайдалануды қамтамасыз етуді жүзеге асыратын нақты бір кәсіпорынның (ішкі жүйесі) немесе бірлестіктің (көліктік компания, холдинг, коммерциялық автокөліктік кәсіпорын) өндірістік құрылымы;

- әртүрлі автокөлік құралдар түрлері және барлық жеке меншік иелеріне ақылы қызмет көрсету тәуелсіз шаруашылық субъектісі.

Осыған байланысты жүріс қауіпсіздік қызметі автомобиль көлігі кәсіпорындарының ішкі жүйелерінің бірі болып табылады.

Жүріс қауіпсіздік қызметін құрудың мақсаты көлік кәсіпорындарының жол-көлік оқиғаларының (ЖКО) алдын алу бойынша жұмыстардың тиімділігін жоғарылату болып табылады. Жүріс қауіпсіздігін қамтамысыз ету мамандары автомобиль көлігінің жылжымалы құрамын қолдануды тиімділеуді көтеруге ықпал етуге міндетті.

11 тақырып.
Автокөлік кәсіпорнының қозғалыс қауіпсізідік қызметінің жұмысын ұйымдастыру. Қозғалыс қауіпсіздік қызметінің жұмысын ұйымдастыру.

Жүріс қауіпсіздігін жағдайларын қамтамасыз ету көлік кәсіпорынының (КК) жүріс қауіпсіздігі қызметінен талап етеді:

- КҚ жүргізушілерімен өткізілетін профилактикалық (алдын-алу) жұмыстар жоспарының жобасын құрастыру;

- жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша нормативті құжаттардың, нұсқаулардың, бұйрықтардың орындалуын жүйелі бақылау;

- көлік кәсіпорындарының барлық қызметтерінің жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша қажетті іс-шараларды орындауын бақылау;

- ЖКО материалдарына, КҚ жүргізушілері жіберген қателіктерге талдау жүргізу және ұжым арасында сәйкес қызмет көрсетуді ұйымдастыру;

- ЖКО қызметтік тергеу жүргізуге қатысу;

- КҚ жүргізушілерінің, бригадалардың және автокалонналардың апатсыз жұмыс істеу тәжірибесін жалпылау және тарату;

- жүріс қауіпсіздігі кабинетінің жұмысын ұйымдастыру және жүріс қауіпсіздігі бойынша бұқаралық үгіт-насихат жұмысын жүргізу;

- жүріс қауіпсіздігі бойынша жұмыс атқаратын қоғамдық ұйымдарға әдістемелік көмек көрсету;

- КҚ жүргізушілерін сынақ ісінен өтуіне және жүргізуші-тәлімгер жұмысына бақылау жүргізу;

Жүріс қауіпсіздігі қызметінің мамандары келесі негізгі тапсырмаларды орындауға міндетті:

- ЖКО пайда болуы мен Қазақстан Республикасының жолда жүру ережелерін (ҚР ЖЖЕ) бұзудың себептерімен жағдайларын анықтау және оқу;

- КҚ – ның апатсыз жұмыс істеуі, КҚ жүргізушілерін жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жоғары жауапкершілікке тәрбиелеу және олардың кәсіби шеберлігін жоғарылату бойынша ұйымдастыру-техникалық шараларды құрастырумен іске асыруға қатысу;

- нақты КК барлық қызметтерінің жүріс қауіпсіздігіне қатысты мәселелеріне әдістемелік басшылық жасау және бақылау жүргізу;

Жүріс қауіпсіздік қызметіне жүктелген барлық тапсырмаларды КК басқа қызметтерімен және бөлімдерімен, сонымен қатар жұмыстары көбінесе жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған Жол полиция бөлімдерімен және жол коммуналдық органдармен тығыз қатынаста шешуге міндетті.

Жүріс қауіпсіздік қызметі мамандарының құқықтары:

- КК төмен сатыдағы қызметкерлеріне ғана емес, сонымен қатар басқа қызмет басшыларымен сәйкес деңгейдегі бөлімше басшыларына да жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелеріне байланысты нұсқаулар беру;

- КК қызмет және бөлімше басшыларынан апат деңгейі жағдайы туралы мәселелерді, қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі өткізілетін шаралар туралы барлық мәселелер бойынша ауызша және жазбаша түсініктерін талап ету;

- жүріс қауіпсіздігінің ведомствалық қызметіндегі қызметкерлерін және КҚ басқа да қызметкерлерінің жақсы жұмыстары мен апат деңгейін азайтудағы жетістіктері үшін мадақтауға ұсыныстар жасауға, сондай-ақ жүріс қауіпсіздігін ұйымдастыру мәселелерінің нормативті талаптарын қамтамасыз етпеген лауазымды тұлғаларды жауапқа тартуға өтініш білдіру;

- жүргізушілерді және көліктік ведомствалық мекемедегі басқа да жұмысшыларды жол жүрісінің қауіпсіздігіне қауіп төндіргені үшін жұмыстан сырт қалдыруға және қажетті оларға шаралар қолдана алады;

- жол жүрісінің қауіпсіздігіне қауіп төндіретін техникалық ақауы бар көлік құралдарын пайдалануға тыйым салуға.

Жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету қызметінің маңызды бағыттарының бірі «Автомобиль көлігіндегі жылжымалы құрамның техникалық пайдалану ережесі», «Жол-көлік оқиғасын ескерту бойынша нұсқаулар», «Қазақстан Республикасының Жол жүріс ережелері» сияқты тағы да басқа құжаттардың орындалуын бақылау болып табылады.

Көлік кәсіпорнының жүріс қауіпсіздік қызметі орындайтын барлық жұмыстарды шартты түрде үшке бөлуге болады: әдістемелік, тәжірибелік және ұйымдастыру.

Әдістемелік жұмыстың мәні ұсыныстарды, нұсқауларды, қағидаларды құрастырумен жетілдіруде. Оның ішінде келесілерді атап өтуге болады:

- көлік кәсіпорнында жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыру бойынша әдістемелік ұсыныстар;

- кәсіпорынның жүріс қауіпсіздігі кабинетінің жұмысын ұйымдастыру және жабдықтау бойынша ұсыныстар;

- КҚ жүргізушілерінің сапар алдындағы және сапардан кейінгі медициналық тексеруден өткізу бойынша нұсқаулар;

- жүріс қауіпсіздігі қызметі мамандарының қызметтік нұсқаулары;

- кәсіпорын басқа да бөлімдерінің және қызметтерінің апат алдын алу жұмыстарын ұйымдастыруында өзара әркеттесулері бойынша ұсыныстар;

Ұйымдастыру жұмысының мәні ЖКО алдын алуға байланысты тақырыпта семинар, конкурс, конференциялар және басқа іс-шараларды жүргізуде, және де жүріс қауіпсіздігі кабинетінің жұмысын ұйымдасытыруда;

Тәжірибелік жұмыстың мәні ЖКО жолда жүру Ережелерінің ауыр қателері туралы және мәліметтерді жүйелі түрде тіркеу және талдау жүргізуде, ЖКО қызметтік тергеуіне және жүргізушілердің ішімдік ішу фактілеріне байланысты, сапарда жүргізушілер жұмысын бақылауға қатысу;

Жүріс қауіпсіздігінің жағдайына ең алдыменен көлік кәсіпорнының бірінші басшысы жауапты. Жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша көлік кәсіпорынындағы басшының жұмысын шартты түрде беске бөлуге болады: құжаттарды бекіту, жұмысты ұйымдастыру, тікелей жеке басшылық, шаралар қолдану және орындалуды бақылау болып табылады.

Көлік кәсіпорны жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету қызметінің негізгі тапсырмаларының бірі ЖКО пайда болуына және Көліктік тәртіпке әсер ететін себептер мен факторларды анықтап, зерттеу болып табылады. Осындай зерттеу нәтижелері жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің мақсаттарына бағытталған келесі шаралар үшін қажет:

– профилактикалық жұмыстарды тиімді жоспарлау;

– жүріс қауіпсіздік қызметінің жетілуінің ең жақсы стратегияларын анықтау үшін;

– басқару шешімдерін қабылдау;

– ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды стратегиялық және тактикалық жоспарлау;

– ғылыми-техникалық прогресс және алдыңғы қатарлы тәжірибе жетістіктерін енгізу.

Көлік кәсіпорындарында қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін себептер мен факторларды зерттеудің негізгі әдістері ЖКО және ЖЖЕ бұзудың статистикалық мәліметтерін талдау болып табылады. Мұндай талдаудың негізінде көлік кәсіпорыны жұмысшыларының кінәсінен болған ЖКО жасаудың және ЖЖЕ бұзу фактілерінің статистикалық түсіндірмесі бар. Және оларды график, кесте, диаграмма ж.т.б. түрінде келтіруге болады. ЖКО және ЖЖЕ бұзудың статистикалық талдау нәтижелері автокөлік кәсіпорындарында жүріс қауіпсіздік деңгейінің жалпы сипаттамасын көрсетіп, қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үрдістерін ұйымдастыруда маңызды роль ақарады.

Сондықтан көлікт кәсіпорындарыда қозғалыс қауіпсіздігі бойынша анық ақпарат алу үшін нақты әрекетті тіркеу мен есеп беру жүйесін құру керек. Олар төменде келтірілген жұмыс құжаттама түрлерінің жүйелі жүруіне байланысты:

- ЖКО тіркеу журналы;

- ЖЖЕ бұзуды тіркеу журналы;

- жүріс қауіпсіздігі бойынша жүргізілетін нұсқауларды тіркеу журналы;

- сақтандыру компанияларымен жұмысты тіркеу журналы;

- ЖКО және ЖЖЕ бұзуды тіркеу бойынша жүргізушілердің жеке бас карточкалары;

- жүріс қауіпсіздігі жиналыстарының хаттамасы;

- ЖКО-ға қызметтік тергеу жүргізу бойынша актілер;

- автокөлік құралдарының түйіндерінің бұзылғаны (ақауы) жөнінде актілер.

Барлық журналдардың беттері нөмірленіп, мөрмен бекітілген болуы тиіс. ЖКО тіркеу журналында көлік кәсіпорынының жүргізушілерімен болған (ауырлық салдарына, материалдық шығын мөлшеріне, жүргізуші кінәсінің деңгейіне байланыссыз) барлық ЖКО барлық мәліметтері тіркеледі.

Жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жүріс қауіпсіздік қызметінің мамандары өз жұмысын орындау барысында апаттылықтың алдын алу бойынша жоспар құрастыру керек. Сонымен қатар жүріс қауіпсіздік қызметкерлерінде жүргізушінің тіркеу және жеке медициналық карточкалары, автобуста арнайы дайындық өткені туралы парақ сақталуы тиіс. Көлік кәсіпорнының жүріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша сәйкес жұмыс құжаттырының түрлері (формалары) Е қосымшасында келтірілген.

12 тақырып.
Автокөлік кәсіпорныда қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз етудің әдістемелік және техникалық құралдары.

Көлік кәсіпорнында ЖКО алдын алудың профилактикалық шараларының әдістемелік орталығы жүріс қауіпсіздік кабинеті болып табылады. Кабинеттің жабдықталуы мен жұмысының белсенділігі осы аумақта көлік кәсіпорыны жұмысының көрсеткішінің деңгейі болып табылады.

Жүріс қауіпсіздік кабинеті автокөлік саласындағы апат деңгейін төмендетуге бағытталған барлық оқу-тәрбиелік және профилактикалық жұмыстарды орындау үшін жабдықталады.

Кабинеттің жабдықталуы мен экспозициясы берілген кәсіпорынның көліктік жұмыс жағдайына және профиліне сәйкес болуы керек. Жүріс қауіпсіздік кабинетінде келесі бағыттар бойынша материалдар мен сәйкес экспозиция болуы қажет: оқу-әдістемелік, анықтама-ақпараттық және үгіт-насихаттық. Кабинет экспозициясы көлік кәсіпорыны қызметінің ерекшелігін (жүк, жолаушы, аралас тасымалдау) және кәсіпорын жұмысына сипатты жағдайларды көрсетуі керек.

Жүріс қауіпісіздік кабинетінің оқу әдістемелік бөлімі келесі тақырыптағы материалдарға қатысты болуы керек:

- КҚ жүргізушілерін және жөндеу жұмысшыларын оқыту мен білімдерін бақылау;

- жүргізушілер еңбегі мен демалуын ұйымдастыру;

- КҚ техникалық жағдайы және жүріс қауіпсізідігі;

- еңбек және көліктік тәртіп, сапарда жүргізушілердің жұмысын бақылау;

Анықтама- ақпараттық бөлімінің мазмұны келесідей болуы керек:

- Жүріс қауіпсізідік кабинетінің жоспары;

- бағдар (жолдардың) сұлба-карталары;

- көлік кәсіпорны КҚ жұмыс істейтін ауданнның барлық темір-жол өткелдерінің сұлбасы (кірме жолдар мен көріну аймақтарын көрсетілуімен);

- ЖКО және жолда жүру Ережелерін бұзудың талдау нәтижелері

- типті ЖКО және олардың пайда болу себептерін талдау;

- жүріс қауіпсіздік мәселелеріне байланысты нормативті құжатардың, нұсқаулардың, бұйрықтардың, қаулылардың үзінділері;

- жүргізушілердің медициналық куәләндіруден өту тәртібі, жүргізушілерге біліктілік тағайындау туралы мәліметтер;

- жүргізушілердің және көлік кәсіпорыны басқа жұмысшыларының міндеттері мен құқықтары, жолда жүру ережесін, көліктік және технологиялық тәртіпті бұзғаны үшін әкімшілік және қылмыстық шаралары.

- жүргізушілерге арналған анықтамалық ақпарат (көлік кәсіпорны диспетчерлік қызметінің телефондары, жедел жәрдем, өрт сөндіру, жол полиция адрестері мен телефондары және т.б.).

Үгіт-насихат бөлімінің мазмұны келесідей:

- алдыңғы қатарлы жүргізушілердің, жүргізуші бригадаларының жұмыс тәжірибесі;

- жүріс қауіпсіздігі бойынша конкурстар, айлықтар, викториналар өткізудің жағдайлары;

- алдыңғы қатардағы жүргізушілердің суреттері;

- жүргізу шеберлігіне байланысты жарыстың нәтижелері.
13 тақырып.
Көліктік кәсіпорын жүргізушілерінің сенімділігін қамтамасыз ету. Жүргізушілердің кәсіби дайындығын жетілдірудің кейбір ерекшеліктері. Жүргізуші сенімділігі түсінігінің анықтамасы.

Стажировку водителей проводят в обязательном порядке при поступлении на работу в организацию после окончания учебы, а также с водителями, имевшими перерыв в водительской деятельности более одного года или с водителями, переведенными на новый тип транспортного средства, новый вид перевозок или при изменении маршрута перевозок.

Стажировка водителей должна проводиться в реальных условиях движения и имеет своей целью ознакомить водителя на практике с особенностями и спецификой перевозок в конкретном предприятии. Стажировка проводится под руководством водителя-наставника, имеющего свидетельство (лицензию) на право стажировки водителей.

Повышение профессионального мастерства водителей осуществляется путем организации занятий с необходимой для обеспечения безопасности движения периодичностью, но не реже одного раза в год по специальным учебным планам и программам. Особое внимание должно уделяться навыкам прогнозирования и предупреждения опасных дорожно-транспортных ситуаций и отработке приемов управления автомобилем в критических ситуациях. В результате занятий водители должны не только получать необходимые знания и навыки, но и научиться критически переосмысливать стиль своего поведения в дорожном движении и потенциальную опасность нарушений Правил дорожного движения и ошибочных действий.

Проведение инструктажей с водительским составом является одним из важных направлений в общей системе обеспечения надежности водителей, поддержания необходимого уровня их информированности об особенностях движения на маршрутах организации. Инструктажи водителей подразделяются на вводный, предрейсовый, сезонный, периодический, внеплановый и специальный.

В Положении об обеспечении БДД в предприятиях, учреждениях, организациях, осуществляю­щих перевозки пассажиров и грузов, регламентировано проведе­ние инструктажей с водителями и наличие в автотранспортной организации журнала вводного инструктажа и журнала инструк­тажей, обеспечивающих водителей информацией об условиях дви­жения и работы на маршруте [2].

На все виды инструктажа, кроме ежедневного, должны быть разработаны инструкции, утвержденные руководителем автотранс­портной организации, с присвоением порядкового номера.

В автотранспортной организации должен осуществляться учет сведений о проведении указанных инструктажей. Сведения о про­хождении курса занятий и сдаче зачетов заносятся в личную кар­точку водителя.

Организация имеет право не допускать водителя, не сдавшего зачет, к самостоятельной работе на линии. Водитель, не допущен­ный к самостоятельной работе, переводится с его согласия на дру­гие работы. При невозможности перевода водитель подлежит уволь­нению в соответствии с действующим законодательством о труде.

—   жол маршруты:

—   маршруттың графикалық сызбасы;

—   маршрут бойынша жол құрылыстарының болуы;

—   аялдама пунктері, олардың арақашықтықтары;

—   автобустың қозғалыс уақытының есебі;

—   жол түрлері мен жағдайы және т.б.

Жүргізушіге бір қатар талаптар қойылады. Туристік маршруттарда автобусты жүргізуге 20 жастан жас адамдарға рұқсат етілмейді, ерекше абайлылықты талап ететін жол бөліктерін, қозғалыс трассасын білетін, маршрут сызбасын мұқият қарайтын бірінші класты жүргізушілер болуы керек.

Маршруттарды жоспарлау кезінде жанар жағар май станцияларының болуын ескеру абзал.

Шетелге сапарға шығар алдында әрбір автобусқа сапар кезінде болған шығындарды өтеп беруге кепілдік беретін автоазаматтық жауапкершілікке сақтандыру құжаты болуы керек.

Егер автобустың өзі сақтандырылса, яғни автомобильді ассистанция ресімделсе тиімді болады. Ол жол-көлік апаттарының болуы, сынып қалған кездерінде және ұрдап кеткен жағдайда автокөлік иесіне шығындарды төлеттіріп алуға кепілдік береді.

Бірге жұмыс істейтін әріптестермен маршрут бойынша барлық аялдама пунктерінде автобустарға қорғаныс мекендерінің болуы туралы келісім жасау қажет

Автобус маршрутқа шығар алдында барлық механизм және құрылғыларының дұрыс жұмыс істейтіндігі мұқият тексерілуі қажет.

Автобустық турлардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жүргізушіге мыналар рұқсат етілмейді:

—   маршрутқа ауырған немесе шаршаған күйінде шығуға;

—   тіпті ең аз мөлшерде ішімдік ішкен немесе есірткі қабылдаған күйінде көлікті айдауға;

—   қозғалыс графигі мен жол қағазында көрсетілген маршруттан бөлек өзгеріс жасап жүріп кетуге, маршрутты тек жол немесе климаттық жағдайларға байланысты ғана өзгертуге болады;

—   жол құжаттарында көрсетілмеген адамдарға көлікті жүргізуге беріп қоюға;

—   жұмыс істеу уақытында демалуға немесе ұйықтауға.

Автобус саяхаттарын түнгі 12 сағаттан таңғы 4-ке дейінгі аралықтарда өткізбеген дұрыс болады, себебі бұл уақытта адамның физиологиялық жұмыс істеу қабілеттері төмендейді.

Туристік маршруттарды әзірлеген кездерде автобустың қозғалыс графигін жылдамдықты 70км/сағ мөлшерлеп құрастыру керек.

ҰСЫНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

1. Кульсеитов Ж.О. Организация деятельности службы безопасности движения на автомобильном транспорте: Учеб. пособие/ Кар ПТИ.- Караганда, 1986.-118 с.

2. Пугачев И.Н., А.Э. Горев, Олещенко Е.М. Организация и безопасность дорожного движения: учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений, 2009. – 272 с

3. Методическое пособие по курсу подготовки специалистов по безопасности дорожного движения на автомобильном транспорте Москва 2000. Под общей редакцией директора Государственного научно-исследовательского института автомобильного транспорта Венгерова И.А.

4. Клинковштейн Г.И., Афанасьев М.Б. Организация дорожного движения: Учеб. для вузов.-М.:Транспорт, 2001.-247 с.

5. Закон Республики Казахстан «О техническом регулировании» от 9 ноября 2004 года № 603-II.

6. Закон Республики Казахстан «О лицензировании» от 2 февраля 2007, (с изменениями и дополнениями по состоянию на 06.03.2013 г.).

7. Закон Республики Казахстан от 15 июля 1996 года № 29-I «О безопасности дорожного движения» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 10.01.2011 г.)

8. Досье ITS на проект Закона Республики Казахстан «О дорожном движении» (28 декабря 2012 года).

9. Богданович С.В. Технические средства обеспечения безопасности на железнодорожном транспорте. - Алматы: КазАТК, 2009. – 90 с.

10. Балалаев С.В. Безопасность движения на железных дорогах. - Хабаровск: ДВГУПС, 2008. – 125 с.

11. Харланович И.В. Техническая эксплуатация железных дорог и безопасность движения. - М.: Транспорт, 1993. – 368 с.

12. Афанасьев В.Г. Организация международных воздушных перевозок. - М., Транспорт, 235 с.

13. Сухушина Т.Н. Воздушные перевозки грузов. Издание третье. Алматы, Академия ГА, 2011г.- 342 с.

14. Шишмарев В.Ю. Надежность технических систем. – М.: Академия, 2010. – 304 с.
қосымша

1. Бекмагамбетов М.М. Проблемы развития автомобильного и городского транспорта Республики Казахстан.- Алматы: Изд-во, «Print-S», 2009-520 с.

4. Постановление Правительства Республики Казахстанот 21 апреля 2000 года № 313 «Положение о Комитете дорожной полиции Министерства внутренних дел Республики Казахстан».

5. Кульсеитов Ж.О., Айдарбеков Е.К., Окушева Г.К. Русско-казахский терминологический словарь в сфере организаций, управления и безопасности дорожного движения./ ВКГТУ Усть-Каменогорск, 2002.-69 с.

6. Казахско-русский, русско-казахский терминологический словарь: Транспорт и пути сообщения / Под общ. Ред. д.п.н., профессора А.К. Кусаинова: - Алматы: «РГИ РАУАН», 2000. -104 с.

7. Құлсеитов Ж.О., Машекенова Ә.Х., Конарбаева Г.Н. Автокөлік кәсіпорындағы қозғалыс қауіпсіздігінің қызметі: 300440 «Жол қозғалысын ұйымдастыру» мамандығы бойынша оқитын студенттерге зертханалық жұмыстарды орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар. ШҚМТУ, 2004 – 50 б.

8. Клинковштейн Г.И., Сытник В.Н., Смирнов С.И. Методы оценки качества организации дорожного движения. – М.: МАДИ, 1987. – 77 с.

9. Конвенции о дорожном движении, дорожных знаках и сигналах. – М.: - За рулем, 1999. – 176 с.

10. Правила технической эксплуатации железных дорог РК. – Астана, 2006.- 200 с.