2-китап indd

8
көптеген мақалаларына ғалым өзінің ең басты міндетін – елдің елдігін, 
мемлекетіміздің тәуелсіздігін сақтап қалудың бірден-бір кепілі – ана 
тіліміздің толыққанды қызмет атқаруына, ұлт санасын оятып, атсалысу деп 
біледі. Сондықтан да оның осы мақсатын жар құлағы жастыққа тимей істеп 
жүрген ерен еңбегін жұртшылық жақсы біледі, сол игілікті істері үшін де ол 
саясаткер ғалым 
ретінде зор құрметке ие болып отыр.
Мемлекеттік тіл
«Қазақ ССР-індегі Тілдер туралы Заңының» қабылдануы – көпұлтты 
республикамыздағы тілдер проблемасын шешудің, сол арқылы бүгінгі 
таңның ең өткір проблемаларының бірі – ұлтаралық қатынас мәселесін 
реттеудің байыпты да салмақты қадамы деуге болады. Осы бір қуанышты 
оқиғаға орай журнал тілшісі Жарылқап Қалыбаев аталмыш Заң жобасын 
әзірлеуге белсене атсалысқан көрнекті ғалым, Қазақ ССР Ғылым академиясы 
Тіл білімі институтының директоры, академик Әбдуәли Туғанбайұлы 
Қайдаровқа жолығып, жаңа заңның сыр-сипаты жайында және заңда 
бекітілген қағидаларды тезірек іс жүзіне асырудың жолдары жөнінде әңгіме 
қозғады. 
– Әбдуәли Туғанбайұлы, сіз әу бастан қазақ тіліне мемлекеттік 
статус беруді жақтап, «Қазақ әдебиеті» газетінде сындарлы пікір айтқан 
ғалымсыз. Сол ойыңыз көпшіліктің қолдауына ие болып, бүгінде іс жүзіне 
асып отыр. Бұл үшін сіз қуанышты да бақытты боларсыз, әрине?..
– «Қазақ әдебиетіндегі» алғашқы интервьюге сенің де қатысың бар 
ғой. Сондықтан бұл менің де, сенің де, барша халқымыздың да ортақ 
қуанышы. Алайда мен о баста-ақ қазақ тілінің мемлекеттік статусқа ие 
болатынына кәміл сенгем. Өйткені, кез келген мемлекеттің мемлекет болуы 
үшін мынадай алты атри буты (белгісі) болуы шарт: мемлекеттік шекара, 
мемлекеттік жалау, мемлекеттік герб, мемлекеттік гимн, мемлекеттік 
басқару аппараты және мемлекеттік тіл. Бізде белгілі себептерге байла-
нысты осылардың соңғысы сақталмай келді. Праволық мемлекетке қол 
жеткізудің жолдары қарастырылып жатқан казіргі қайта құру заманында 
әрбір республиканың мемлекеттік тіл атрибутын қалыпқа келтіруі – заңды 
да табиғи нәрсе еді.
– Алайда, қазақ тіліне мемлекеттік статус беру мәселесі оңайлықпен 
шешіле салған жоқ қой?
– Ия, қазақ тілінің мемлекеттік статусы туралы мәселе, ғылыми 
түрғыдан дұрыс түсінбегендіктен, кейбіреулерді шошытқаны рас. 
Олардың ойынша, қазақ тілі мемлекеттік тіл болса республикамыздағы 

9
басқа халықтардың тіліне нұқсан келеді-мыс, қарым-қатынас тәсілі 
қиындайды, ұлтаралық наразылық күшейеді. Бұл пікірдің түбірімен 
қате екендігіне Заң жобасын талқылау және қабылдау кезіндегі 
айтыстар толығымен көз жеткізген сияқты.
Қазақ тілінің мемлекеттік тіл статусына ие болуы бірде-бір тілді 
төмендетуге, шеттеуге емес, тек өзін-өзі көтеруге бағытталған.
Қазақстанда тұратын өзге ұлттың өкілдері де қазақ тіліне 
құрметпен қараудың қажеттігін түсінді. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің 
кезектен тыс он бірінші сессиясында қазақ тіліне мемлекеттік тіл 
статусын беруге қарсы болғандар аз болды.

жүктеу 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: