Оқу материалының бұлай үш түрде берiлуi, пайдаланушының бiр оқу материалын бiрнеше рет қайталап шығуына мүмкіндiк туғызады. Бұл оқу материалын есте сақтауды жақсартады

Оқу материалының бұлай үш түрде берiлуi, пайдаланушының бiр оқу материалын бiрнеше рет қайталап шығуына мүмкіндiк туғызады. Бұл оқу материалын есте сақтауды жақсартады.

Компьютерлiк оқыту жүйелерiн жасау және қолдану үшін оның түрлерiнiң мүмкіндiктерi мен ерекшелiктерiн бiлу керек. Негiзгi КОҚ түрлерi келесi белгiлерi бойынша топтастырылады:

• 
  пән мазмұнына бойынша;
  
• 
  жүзеге асыра алатын педагогикалық мәселелерi бойынша;
  
• 
  оқу материалын қамту көлемi бойынша;
  
• 
  телекоммуникациялық пайдалану мүмкіндiгi бойынша;
  
• 
  оқыту деңгейi бойынша;
  
• 
  информацияны бейнелеу формасы бойынша.
  

Жүзеге асыра алатын педагогикалық мәселелерi бойынша жiктеу үшін алдымен КОҚ-рi шеше алатын мәселелердi қарастыру керек. Олар: пәндi оқудың мақсатымен танысу, оның негiзгi ұғымдары мен тұжырымдарын түсiну; түрлі деңгейдегi базалық дайындық жұмыстарын орындау; пәннiң практикалық есептерiн шешу дағдысы мен ебдейлiктерiн қадлыптастыру; эксперименттiк жұмыстар жасау дағдысын қалыптас­тыру; стандарты емес жағдайлардағы есептердi шешу қабiлетiн қалыптастыру; зерттелетiн объектiлердi, процесстердi игеру; бiлiмдi, дағды мен ебдейлiктi бекiту, орнықтыру; бiлiм мен дағды деңгейiн бағалау.

Осы аталған педагогикалық мәселелердi шешу мүмкіндiгiне қарай КОҚ-рi келесi топтарға жiктеледi:

• 
  теориялық және техникалық дайындық құралдары;
  
• 
  практикалық дайындық;
  
• 
  көмекшi құралдар;
  
• 
  кешендi құралдар.
  

Компьютерлiк оқулық (КО) – баспа оқулық негiзiнде жасал­ған, белгiлi бiр курс бойынша базалық Ұғымдар мен процесстер жайлы мейлiнше толық материалдар қамтылған КОҚ;

Бiлiмдi тексерудiң компьютерлiк құралы (БТКҚ) – белгiлi пән бойынша студенттiң теориялық бiлiмiн тексеруге арналған көпнұсқалы, көпдеңгейлi тапсырмалар жүйесi.

Практикалық дайындық КОҚ-рi:

Компьютерлiк практикум (КП) – пәннiң типтiк есептерiн шығаруға және есептер арасындағы байланыстарды анықтуға арналған тапсырмалар жинағы;

Компьютерлiк тренажер (КТ) – iс-әрекет дағдысын қалыптас­тыруға және оған қатысты қабiлеттi дамытуға арналған құрал.

Көмекшi КОҚ-рi:

Компьютерлiк лабораториялық практикум (КЛП) – автоматтан­дырылған лабораториялық жұмыстар жинағы; Компьютерлiк анықтамалық (КА) – пән бойынша ұғымдарға, терминдерге, анықтамаларға қысқаша түсiнiктемелер беретiн құрал;

Кешендi құралдар қатарына келесi КОҚ-лерi енедi:

Компьютерлiк оқу курсы (КОК) – теориялық, практикалық және техникалық дайындық функциялары мен құралдары бiрiктiрлген түрде қарастырылатын белгiлi бiр курс бойынша берiлген құрылымданған оқу материалдары; Компьютерлiк бекiту курсы (КБК) – квалификацияны көтеру үшін берiлетiн стандартты және стандартты емес жағдайлар туралы және игерiлген курс мазмұнындағы бiлiмдi, дағдыны, ебдейлiктi қайта бекiтуге арналған материалдар жиынтығы.

Оқу материалдарын қамту көлемi бойынша интегралды және интегралды емес КОҚ-рi бар. Интегралды КОҚ-рiнде курс мазмұны толығымен қамтылады және теориялық бiлiм мен дағдыны, ебдейлiктi қалыптастыру мәселелерi өзара тығыз байланыста құрылады. Интегралды емес КОҚ-рi студенттiң кейбiр жеке қабiлеттерiн дамытуға арналған.

КОҚ-рi телекоммникациялық технологияларды пайдалану мүмкіндiгi бойынша жергiлiктi және желiлiк болып бөлiнедi.

Желiлiк КОҚ-рi есептеу техникасының түріне қарай жергiлiктi желiге бағытталған (Intranet) және жаїандық желiге бағытталған (Internet) болып бөлiнедi. Сонымен қатар желiлiк КОҚ студенттердiң өзара байланысын қамтамасыз ету мүмкіндiгiне қарай да екi түрге бөлiнедi: өзара байланысты және өзара байланыссыз.

Информацияны бейнелеу формасы бойынша мультимедиялық және мультимедиялық емес КОҚ-ры бар.

Программалық жүйенiң құрылымы дегенiмiз оның пайда­лану­шылармен байланысы мен iшкi компоненттерiнiң өзара қатынасы. Құрылым жүйенiң негiзгi программалық бөлiктерi мен ақпараттық компоненттерiнiң байланысын және сыртқы қолданбалы программ­малармен байланысын бейнелейдi. Программалық компоненттердi (модульдердi) жiктеу функционалдық принцип бойынша орындалады. Ақпараттық компоненттер (массивтер, блоктар, файлдар, берiлгенде қоры, т.с.с.) қызметi, пайдаланылуы, берiлгендердi бейнелеу форматтары, қол жеткiзу тәсiлдерi т.с.с. белгiлерi бойынша бөлшектенедi.

Оқу материалы мен таспырмалар жүйесi ақпараттық және программалық объектiлерге сiлтеме жасауы мүмкін. Оқу материалының құрылымдық компоненттерi тапсырмалар жүйесіне және сыртқы КОҚ-дарға сiлтеме жасайды, ал тапсырмалар жүйесінде оқу материалына және сыртқы КОҚ-не сiлтемелер болады. Ендi оқу материалының құрылым мен оның тапсырмалар жүйесiмен байланысын қарастырайық.

КОҚ-де оқу материалдарына қол жеткiзудiң негiзгi үш тәсiлi қарастырылады:

• 
  элементтерi оқу материалының сәйкес құрылымдық бiрлiктерiне сiлтеме жасайтын мазмұн блогы арқылы;
  
• 
  көрсеткiштер арқылы (анықтамалық сөздiк, терминдер жинағы, тезаурус, глоссарий, т.с.с.);
  
• 
  оқу матриалының iздеу жүйесi арқылы;
  

КОҚ орнатуға арналған ақпараттық компоненттер. Бұл ақпараттық компоненттiң бiр бөлiгi баспа кiтаптың титул бетiнiң қызметiн атқарады. Мұнда КОҚ-ның қысқаша сипаттамасы, авторлары және авторлық құқық жайлы мәлiметтер келтiрiледi.

Екiншi бөлiгiнде жүйенiң орнатылуы, КОҚ конфигура­циясының пайдаланушы өзгерте алатын тұстары сипатталады және оны орындауға арналған қысқаша нұсқаулар блогы болады.

Оқушылардың жұмыс нәтижелерiн бейнелейтiн ақпараттық компоненттер. Мұнда оқушылар модулi мен олардың КОҚ-сiнде жұмыс iстеу барысының хаттамалары сақталады. Хаттамаларға пайдаланушының КОҚ-мен байланысын бейнелейтiн мәлiметтер енгiзiледi. Оқу материалымен жұмыс iстеу барысы оны оқуға кеткен уақытпен, анықтамалық жүйелерге сiлтеме жасау бiрлiктерiмен, өтiп кеткен оқу материалдарына қайта көңiл бөлу санымен анықаталады.

Оқушы модулiне оқушының игерiп жатқан пән бойынша ағымдық бiлiм деңгейi, оқу процесiнде анықталған негiзгi дербес ерекшелiктерi жайлы мәлiметтер кiрiстiрiледi.

Ендi КОҚ-ның құрылымдық схемасындағы негiзгi модiльдердiң атқаратын қызметтерiн сипаттап өтелiк:

А.Оқу материалдарымен жұмыс iстеудi қамтама­сыз­дан­д­ыру модулiнiң (ОМЖҚМ) атқаратын негiзгi қызметтерi:

• 
  мазмұн, сiлтемелер, анықта­ма­лық сөздiк, терминдер сөздiгi, тезаурус көмегiмен оқу материалының бiрлiктерiне қол жеткiзудi қамтамсыз ету;
  
• 
  оқу материалының белгiлi бiр бөлiгiн баспадан шығарып алуға мүмкіндiк жасау;
  
• 
  оқу маетриалының мазмұны толық болу қажеттi демонстрациялық, иллюстрациялық маетриалдарды шыға­руды қамтамасыз ету;
  
• 
  оқу материалында гиперсiлтемелер жүйесiмен жұмыс жасауды ұйымдастыру;
  
• 
  оқу материалының құрамына енгiзiлген таспырмалар жүйесін орындау және нәтижесiн талдау жұмыстарын жүргiзу;
  

Б. Тапсырмалар жүйесi модулi (ТЖМ) келесi функцияларды ат­қа­рады:

• 
  пайдаланушыға орындауға арналған тапсырмалар тобын тапсырмалар жиынынан кездейсоқ не жүйеленген түрде берудi ұйымдастыру;
  
• 
  тапсырмаларды бiртiндеп, кезеңдерге бөлiп беру;
  
• 
  тапсырмаларды орындау нәтижелерiн талдау және дұрыс орындалмаған тапсырмалар үшін оқу материалының сәйкес бiрлiгiне сiлтеме жасау;
  
• 
  пайдаланушының тапсырмаларды орындау барысы туралы хаттамаларды ұйымдастыру;
  
• 
  пайдаланушының бiлiм деңгейiн тексеру және бағалау.
  

Г.Оқу процесiн басқару модулi (ОПБМ) оқытудағы психологиялық-педагогикалық стратегияны тиiмдi iске асыруды қамтасыз етуi тиiс. Ол келесiлерден тұрады.

• 
  оқушының оқу материалымен және тапсырмалар жүйесiмен байланыс деңгейiн тiркеу;
  
• 
  жоғарыдағы мәлiметтерге сүйене отырып оқушының моделiн құру;
  
• 
  оқушының бiлiм деңгейiн бағалау;
  
• 
  оқушының моделiне сүйене отырып, оқыту процесiнде оқу материалдары мен тапсырмалар жүйесін беруге өзгерiстер мен реттеулер енгiзу;
  
• 
  оқытушыға оқушының оқу барысы мен нәтижелерi жайлы мәлiметтер беру;
  

Д.Оқушылардың жұмыс хаттамалары модулi (ОЖХМ) – пәндi игеру барысы жайлы оқушыға не оқытушыға мәлiметтер берудi ұйымдастырады.

Е.Оқытушы интерфейсi модулi (ОИМ) – оқушының оқу барысы, тапсырмаларды орындау барысы, оқушының белсендiлiгi, психологиялық-педагогикалық стратегияның iске асуы туралы мәлiметтер модульдерi мен оқытушы интерфейсiнiң арасындағы байланысты қамтамсыз етедi.

Ж.КОҚ-ның конфигурасын сипаттау модулi (КОҚКСМ) – пайдаланушыны КОҚ-мен жұмыс жасау туралы нұсқаулармен қамтамасыз етедi.

Компьютерлiк оқыту жүйелерiн жобалауда жасау құралдарын тиiмдi таңдау да оның сәттi жұмыс жасауының алғышарттарының бiрi.

Инструменталдық жабдықтар ретiнде компьютерлiк оқыту жүйелерiн құру барысында орындалуы тиiс мәселелердi шешуде қолданылатын программалық жүйелердi түсiнемiз. Негiзгi инструменталдық жабдықтар мен оларды қолдану кезеңдерi 1 -суретте келтiрiлген.

«Жүйелік бағдарламалау» курсының электронды оқулығын жасауда бiз Delphi программалау ортасы мен FrontPage веб-беттер құру ортасын қолдандық. Сондықтан осы инструменталдық жабдықтарға толығырақ тоқталып өтсек.

Windows жүйесінде Delphi программалау ортасы - Пуск - Программы - Borland Delphi 5  Delphi 5 командасы арқылы iске қосылады (1-су­рет).

Delphi ОБП ортасы төрт құрылымнан тұрады: Негiзгi терезе, Объектiлер инспекторы (Object Inspector), Форма (Form1) және Код терезесi (Unit1.pas).

1-сурет. Delphi объектiлi-бағдарлы программалау ортасы

соңында клавиштер комбинациясы жазылса, онда Бұл команданы сәйкес клавиштер комбинациясы арқылы орындауға болады. Мәзiр пункттерiндегi кейбiр команданың белсендi болмай көрiнуi, оның осы уақытта орындалмайтынын бiлдiредi.

Форма - программаны дайындау алдында ашылатын, програм­ма­ның сұхбаттық терезесi. Delphi алғашқы рет iске қосылған кезде форма Form1 атауымен көрiнедi (1-сурет). Экранда форма көрiнбесе, негiзгi мәзiрден View-Forms командасын беру жеткiлiктi.

Форма Delphi ортасының негiзгi объектiлерiнiң бiрi. Delphi iске қосылған кезде форма қасиеттерiне бастапқы мәндер мен­шiк­телiп тұрады.

Қасиеттер тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiнде орналасады. Мысалы, 1-суретте Delphi iске қосылған кезде форма қасиеттерiнiң тiзiмi және сәйкес бастапқы мәндер енгiзiлген терезе көрсетiлген. Терезенiң екi қосымша бетi бар: Properties (Қа­сиеттер) және Events (Оқиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан тұратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1-сурет). Бiрiншi бағанда көрiнетiндер – қа­сиет атаулары, екiншi бағанға сәйкес жазылғандар – олар­дың мәндерi. Экранда қасиеттер терезесi көрiнбесе, оны шығару үшін View-Object Inspector командасын немесе Ғ11 клавишiн басу жеткiлiктi.

Форманың кейбiр қасиеттерi:

Name (Атау) – формаға берiлген атау. Ол Delphi объек­тiлерiнiң (компоненттердiң) негiзгi қасиеттерiнiң бiрi. Delphi-дiң формаға авто­мат­ты түрде ал­ғашқы рет меншiктеген атауын (Form1) өзгертiп, басқа атау беруге бо­лады.

Ол үшін қасиеттер терезесi­нен Name атауын таңдап, жаңа атау клавиатура арқылы терi-ледi.

Font (Шрифт) – формаға енгiзiлетiн мәтiн шрифтiн ор­нату қасиетi. Оны таңдап, оң жағында көрiнген көп нүкте (…) тұймесiн шерткен кезде сҰх­баттық Шрифт таңдау терезесi кө­рiнедi. Терезеден, әдеттегiдей, қажеттi шрифт ти­пiн, өл­шемiн таңдап (мысалы, Times Kaz, 10), ОК тұймесiн шерту керек.

Caption (Тақырып) – форма терезесiнiң тақырыбына енгiзiлетiн мәтiн. Алғашқы кезде қасиеттер терезесiнiң Caption қасиетiне тақырып үшін Form1 сөзi енгiзiлiп қойылған. Оны басқа тақырыпқа алмастыру Name қасиетiне мән меншiктеу тәсiлi сияқты (қасиет мәнi енгiзiлген соң Enter клавишiн басып қойған жөн).

Color (Түс) – форманың түсiн орнату қасиетi. Ол таң­далған кезде оң жағында тiлсызық тұймесi көрiнедi.

Тiлсызық түймесi – қасиет мәнiнiң бiрнеше екенiнiң белгiсi. Тiлсызық белгiсiн шерткен кезде мәндер (түстер) терезесi ашылады. Тiзiмде көрiнген қалаған түстi шерт­кен соң форма сәйкес түске боялып қойылады.

Width (ұзындық), Height (Биiктiк) – пиксель өлшем бiрлiгiмен берiлген форманың ұзындығы мен биiктiгiн орнату қасиеттерi (мәндер форманы тышқан арқылы кеңейту не сығу кезiнде авто­матты түрде меншiктелдi).

Delphi-де программалар оқиғалар ар­қы­лы басқарылатыны белгiлi. Ал объектiлерге қатысты оқиғалар тiзiмi Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiнiң Events қосымша бетiнде орналасқан.

Олар қасиеттер тере­зесiнiң екi бағаннан тұратын Events қосымша бетiне енгiзiлген. Терезеде оқиға атау­ларының алдына On префиксi тiркес­тiрiлiп жазылған. Ол – атау­дың оқиға екендiгiн бiлдiретiн белгi. Формаға байланысты оқиғалар саны – 35.

Delphi-де программа мәтiнi про­граммалық код деп, ол енгiзiлетiн терезе программалық код терезесi не қысқаша редактор терезесi деп аталады. 1-суретте көрсетiл­ге­нiндей, Delphi iске қосылған кезде ол форма терезесiнiң астында көрiнбей тұрады. Оны экранға шығару View-Toggle Form/Unit ко­мандасын орындау не клавиатурадан F12 пернесiн басу арқылы орындалады.

Delphi ортасында жиi кездесетiн оқи­ғалар:

Код терезесiнiң сол жақ бөлiгiнде Code Explorer (Код Зерттеушi), ал оң жағында программа мәтiнi терiлетiн жұмыс аумағы орналасқан. Код Зерттеушiде ағымдық проектiдегi объектiлердiң құрылымдық ағашы көрiнедi.

Код терезесiнiң тақырыбы ағымдық файл атауымен сәйкес келедi. Терезенiң жұмыс аумағындағы программа коды синтаксистiк мағынасына қарай түрлі стильде жазылып көрсетiледi. Мысалы, Object Рascal тiлiнiң кiлттiк сөздерi (мысалы, type, class, т.с.с.), қалың шрифтпен, ал түсiнiктемелер (мысалы, {Private declarations}) көк түстi көлбеу (курсив) шрифтпен жазылған. Терезенiң төменгi жағында үш элементтен тұратын кұй қатары бар. Оның бiрiншi элементi – курсор позициясын анықтайтын жол және баған индикаторы, екiншiсi – программалық кодтың өзгеруiн бақылайтын модификация индикаторы, үшіншiсi – кiрiстiру режимiнiң индикаторы.

Код терезесi ашылғанда, он­да процедура дайындамасы (үлгiсi) көрiнедi. Оның тақырыбы нүкте арқылы бөлiнген класс және процедура атаула­рынан тұрады (2-сурет).

Процедура дайындама­сы­ның жазылу түрі:

Procedure <атау> (Sender : TObject);

begin

end;

2-сурет. Редактор терезесiндегi процедура дайындамасы

Delphi-де компоненттер панелiнен формаға түрлі компо­ненттер орнатып, олардың оқиғаларын өңдеуiш процедуралар құру ви­зуальды программалаудың негiзi. Мысалы, берiлгендердi енгiзу және шығару үшін компоненттер панелi­нiң Standard қосымша бетiндегi мәтiндермен жұмыс iстейтiн TEdit (енгiзу өрiсi), TLabel (шығару өрiсi) және TButton (коман­да­­лық тұйме) компоненттерi жиi пайда­ланылады.

Формаға Edit1 енгiзу өрiсiн орнатып, оның Text қасиетi арқылы не iске қосу командасын берген соң оған курсорды енгiзiп, клавиатура арқылы бiр жолдық мәтiн ен­гiзуге және оны редакциялауға болады.

Формада орнатылған ТLabel, ТEdit компоненттерiнiң Cap­tion, Text қасиеттерiнiң мәндерiн программа арқылы динамикалық түрде өзгертуге де болады. Ол үшін программада объект атауы жазылып, одан соң нүкте қойылады да, оның соңына қасиет атауы енгiзiледi.

Проектiнi дайындап болған соң оны сақтау ұшiн File – Save Project As не File – Save All командасын беру керек. Егер проект алғаш рет сақталынып жатса, онда модульдi сақтауды сұралатын Save Until1 As атаулы терезе көрiнедi.

Проект сақталу ұшiн арнайы бума дайындалмаған болса, ол Projects (c:/Program Files/Borland/Delphi5/Projects) бумасында сақталады. Бiрақ пайдаланушы Сақтау терезесiнде жаңа бума құрып, проектiнi сонда сақтағаны жөн. Ол оны iздеп табуды жеңiлдетедi. Жаңа бума құру тәсiлі:

- сақтау сұралатын терезенiң Жаңа бума құру тұймесiн шерту. Бума белгiшесi терезеде орналастырылып қойылады;

- клавиатурадан бума атын енгiзу;

• 
  буманы екi рет шертiп, ашу;
  
• 
  терезенiң Файл аты өрiсiне модуль атауын енгiзiп, Сақтау тұймесiн шерту.
  

3-сурет. Модульдi сақтау терезесi